Συλλογικό έργο: «Ο Κάφκα και η Ελλάδα»

Ναι, σίγουρα, να είχε γραφτεί στα ελληνικά ο Kafka δε γινότανε …

Η παραπάνω αποφθεγματική ρήση ανήκει στον Οδυσσέα Ελύτη, όπως και το ότι η Μητρόπολη της Chartres δε θα μπορούσε να είναι στη Δήλο. Να όμως που το παρόν βιβλίο αποδεικνύει το αντίθετο. Και μπορεί στη Δήλο να μην έχουμε γοτθικό ναό, στην Ελλάδα όμως γενικώς έχουμε Κάφκα.

Δεκατρείς εισηγήσεις, κάθε μία με το ειδικό

ενδιαφέρον της. Ο Κάφκα και η Ελλάδα, σαν θέμα είναι πολύ ελκυστικό, ο Κάφκα είναι δημοφιλής στη χώρα μας, έστω και αν οι σκοτεινιές του δεν αρμόζουν στο ηλιοφώτιστο τοπίο μας. Ωστόσο, όσο και αν στο τοπίο δεν ταιριάζει, στην ελληνική πολιτισμική μας παράδοση είναι δημοφιλέστατος.

Ο τίτλος καθοδηγητικός, προοικονομεί μια σχέση αλληλεπίδρασης. Τα έργα του Η Δίκη, Ο Πύργος, Η Μεταμόρφωση και έχουν μεταφραστεί και διαβαστεί και παιχτεί και είναι δημοφιλή. Η έρευνα έχει εντοπίσει αναφορές του Κάφκα στην Ελλάδα, άμεσες ή έμμεσες, ονόματα από την αρχαιότητα –Οδυσσέας, Ποσειδώνας, Προμηθέας– πέραν του ότι ο Κάφκα είχε κλασική παιδεία και οπωσδήποτε γνώση του ελληνικού κόσμου στο ουμανιστικό Γυμνάσιο της Πράγας, όπου φοίτησε.

Ο Κάφκα, για τον τρόπο με τον οποίο έγραψε, χαρακτηρίστηκε ο χρονικογράφος όλων των δεινών του αιώνα μας και ειδικά προς το τέλος του 20ού αιώνα έγινε και επίκαιρος. Ο Ελίας Κανέτι τον θεωρεί καθαρά πολιτικό συγγραφέα, διότι κατέγραψε με τον πιο ευφάνταστο τρόπο τους μηχανισμούς της εξουσίας, τα αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου, το παράλογο του κόσμου, την αλλοτρίωση, την αποξένωση. Πέρα όμως από τα θέματα, ίσως αυτό που συγκινεί να είναι ο τρόπος που τα παρουσιάζει, πράγμα που τον κάνει να θεωρείται «σημείο καμπής», «επαναστατική λογοτεχνική μηχανή», με «αναρχική αίσθηση του χιούμορ», «γυμνή γλώσσα… απόκοσμα ρεαλιστική».

Οι βασικοί θεματικοί άξονες του παρόντος αφορούν στην πρόσληψη του Κάφκα στην ελληνική λογοτεχνία, τις μεταφράσεις του στην Ελλάδα, τις διασκευές των έργων του για το θέατρο, την αξιοποίησή του στην εκπαίδευση, την αρχιτεκτονική και την επίδρασή του στον ελληνικό κινηματογράφο.

Στη συνέχεια, οι δύο υπογράφοντες τον Πρόλογο του βιβλίου, Κατερίνα Καρακάση και Νικόλαος-Ιωάννης Κοσκινάς (που έχουν και την επιμέλεια), θα αναφερθούν σε Έλληνες λογοτέχνες που έχουν υποστεί επίδραση από τον Κάφκα με προεξάρχοντα τον Άρη Αλεξάνδρου και το Κιβώτιό του. Φυσικά, είναι πάρα πολλοί εκείνοι που φέρουν καφκικές επιδράσεις στα έργα τους, πεζά και ποιητικά.

{jb_quote} Ένα ανάγνωσμα ευχάριστο, πρώτον, και ωφέλιμο, δεύτερον, για τη μελέτη του ίδιου του Κάφκα, για την επίδρασή του στους Έλληνες δημιουργούς και για την αξιοποίησή του στη διδασκαλία στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο. {/jb_quote}

Η Κατερίνα Καρακάση θα συν-μελετήσει το ποίημα του Κ. Π. Καβάφη «Περιμένοντας τους βαρβάρους» με το αποσπασματικό έργο του Κάφκα «Για την οικοδόμηση του σινικού τείχους», ώστε από τη σύγκριση να προκύψει η πολιτική σημασία του χώρου αναμονής, όπου «αντικατοπτρίζεται η πολύπλοκη σχέση μεταξύ ενός και εμείς και των εχθρικών άλλων», έχοντας ως δεδομένο το ότι ο Καβάφης ζει σε μια αγγλική αποικία στην Αίγυπτο, ότι η Αφρική βρίσκεται γύρω και ο ίδιος είναι Έλληνας. Όσον αφορά το «Σινικό τείχος» χτίστηκε για να εμποδίσει τους βάρβαρους, ο Κάφκα όμως είχε κατά νου την αυτοκρατορία των Αψβούργων.

Ο Ευριπίδης Γαραντούδης θα παρουσιάσει ποιήματα Ελλήνων ποιητών, όπου ο Κάφκα αναδεικνύεται ως ποιητικός τους πρόγονος, όπως π.χ. του Μίλτου Σαχτούρη (Εκτοπλάσματα και Καταβύθιση) και του Γιάννη Κοντού (το πεζό αφήγημα «Στην Πράγα»). Η μελέτη βεβαίως είναι διεξοδική, πλατιά και εμβριθεστάτη. Η Αναστασία Αντωνοπούλου μελετά το Εκκρεμές του Τάσου Λειβαδίτη, σε σχέση με τη Δίκη και τη Μεταμόρφωση, καθώς και τα σχόλια περί καφκικών επιδράσεων του Ραυτόπουλου, Αργυρίου, Ζήρα, και μια διαδικασία απομάγευσης… Ο Τάσος Μιχαηλίδης μελετά το Πλήθος του Αντρέα Φραγκιά αποδίδοντας το δυστοπικό περιβάλλον του Έλληνα συγγραφέα στην επίδραση του Κάφκα. Η Βασιλική Δημουλά και η Ροζαλί Σινοπούλου μελετούν τη χειρονομία όπως την αναπτύσσει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στην ανάγνωση του Κάφκα, δίνοντας έμφαση στη θεατρικότητα, έναν «ιδιαίτερο τρόπο προσέγγισης των κειμένων».

Όσον αφορά τις μεταφράσεις του Κάφκα στην Ελλάδα, αυτές αποτελούν πρόκληση, είναι πάρα πολλές, αλλά η ιστορία τους δεν έχει ακόμα καταγραφεί. Ο κατάλογος είναι μεγάλος και η ποικιλία επίσης.

Ο Αλέξανδρος Κυπριώτης προτείνει σε συνέδριο μεταφραστών του Κάφκα μια σχολιασμένη έκδοση. Τα τελευταία χρόνια έχουμε πολλές μεταφορές στο θέατρο, με κυρίαρχες τον Πύργο και τη Μεταμόρφωση. Η Στέλλα Κουλάνδρου μιλάει για τη θεατροποίηση της Δίκης με τη σκηνοθετική ματιά του Θωμά Μοσχόπουλου, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη Δίκη που παίχτηκε τα τελευταία χρόνια με το σκεπτικό τα μεγάλα έργα να ανοιχτούν και σε άλλες μορφές, καθώς και στο να αναδυθεί και η κωμική πλευρά τους, που απαλύνει την προδιαγεγραμμένη μοίρα του καφκικού ήρωα. Η απόπειρα σχολιάστηκε ως ιδιαιτέρως «ευτυχής στιγμή». Μάλιστα, να σημειώσουμε ότι η Δίκη έχει μεταμορφωθεί σε θέατρο, μπαλέτο, όπερα και κινηματογραφικό έργο (Όρσον Ουέλς, σε διασκευή του Πίντερ και πρωταγωνιστή τον Άντονι Πέρκινς, τον ίδιο τον Ουέλς και τη Ρόμι Σνάιντερ). Η Μαρία Σεχοπούλου σχολιάζει τη Μεταμόρφωση από τον Δημήτρη Ποταμίτη, μέσω αγγλικής μετάφρασης.

Ένας ακόμα πυλώνας είναι ο Κάφκα στο σχολείο με τα έργα: «Ποσειδώνας», «Η σιωπή των Σειρήνων», ένα απόσπασμα από τη Δίκη. Η Έλενα Χατζόγλου εστιάζει το ενδιαφέρον της στη διδασκαλία του Κάφκα στο Γυμνάσιο. Η Αγλαΐα Μπλιούμη και η Ευαγγελία Αραβανή επινοούν τρόπους αξιοποίησης αφηγηματικών τεχνικών σε κείμενα του Κάφκα, για να ενημερωθούν οι μαθητές και στη συνέχεια οι φοιτητές.

Ο Θωμάς Συμεωνίδης μελετά όψεις αρχιτεκτονικής του Κάφκα, μια αρχιτεκτονική εχθρική, η οποία εμπνέει φόβο, αγωνία και άλλα αρνητικά συναισθήματα (όπως άλλωστε έχουμε δει στη Δίκη του Όρσον Ουέλς ή στον Ιβάν τον τρομερό του Αϊζενστάιν). Τέλος, ο Νικόλαος-Ιωάννης Κοσκινάς αναζητεί εξηγήσεις για τη στροφή προς τον Κάφκα στην εποχή μας, με αναφορές στον Μαρκούζε, Αντόρνο, Φουκό, Ντελέζ-Γκουαταρί, αποδίδοντας το ενδιαφέρον στο ότι ο Κάφκα είναι κατεξοχήν πολιτικός συγγραφέας, που επιχείρησε να φωτίσει τους σκοτεινούς μηχανισμούς της εξουσίας.

Κάθε μία μελέτη αναπτύσσει διεξοδικά το θέμα, με παραδείγματα και αποδεικτικό υλικό, κάνοντας το βιβλίο ένα ανάγνωσμα ευχάριστο, πρώτον, και ωφέλιμο, δεύτερον, για τη μελέτη του ίδιου του Κάφκα, για την επίδρασή του στους Έλληνες δημιουργούς και για την αξιοποίησή του στη διδασκαλία στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο. Πρέπει να το αγαπήσουμε, αλλιώς θα είμαστε ένοχοι όπως «ο Τζότζεφ Κ. είναι ένοχος γιατί είναι ανίκανος να αγαπήσει…».

Ο Κάφκα και η Ελλάδα
Πρακτικά του διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου «Κάφκα και Ελλάδα»
Συλλογικό έργο
Επιμέλεια: Κατερίνα Καρακάση & Νικόλαος-Ιωάννης Κοσκινάς
Ροές
244 σελ.
ISBN: 978-960-283-533-3
Τιμή €14,84