Τάσος Βαφειάδης: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Τάσος Βαφειάδης γεννήθηκε το 1974 στην Αθήνα. Σπούδασε Χημεία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στο οποίο εκπόνησε διδακτορική διατριβή στην Κβαντική Χημεία. Ζει στη Θεσσαλονίκη, όπου εργάζεται ως καθηγητής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Υπήρξε ραδιοφωνικός παραγωγός και είναι ιδρυτικό μέλος του πρώτου μαθητικού

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Από πότε ξεκινά η αγάπη σας για τη μουσική;

Ξεκίνησε από τα παιδικά μου χρόνια. Πάντα στο σπίτι μας έπαιζε μουσική. Είτε από το ραδιόφωνο στην κουζίνα, είτε από τους δίσκους στο σαλόνι, είτε από το 8-track στο αυτοκίνητο, συνεχώς ακούγαμε κάτι. Και πάντα ελληνική μουσική. Νταλάρας, Πάριος, Αλεξίου (που έλεγε και ο Τζίμης…), Μαρινέλλα, Διονυσίου. Γύρω στα 8-9 πήρα ένα δικό μου ραδιοκασετόφωνο και θυμάμαι να κάθομαι με τις ώρες και ν’ αλλάζω τους πειρατικούς σταθμούς.

Ποια είδη μουσικής σάς άρεσαν;

Αν και είχα ελληνικά ακούσματα, όταν έφτασε η ώρα να επιλέξω τι θα ακούσω, διάλεξα ξένα. Σε εκείνη τη νεαρή ηλικία, όπως είναι λογικό, άκουγα τις ποπ και ροκ επιτυχίες της εποχής. Θυμάμαι το πρώτο αγαπημένο μου τραγούδι ήταν το «Total eclipse of the heart» της Bonnie Tyler. Ωστόσο, μου άρεσαν και πολλοί Έλληνες δημιουργοί που έπαιζε τότε το ραδιόφωνο, όπως ο Μηλιώκας, ο Γιοκαρίνης, οι αφοί Κατσιμίχα κ.ά.

{jb_quote} Όταν αγαπάς τη μουσική και ανακαλύπτεις νέα τραγούδια και συγκροτήματα, θέλεις να τα μοιραστείς και με άλλους. Πολλαπλασιάζεται η χαρά σου. {/jb_quote}

Ποιες είναι οι διαφορές, στα ακούσματα, ανάμεσα στην ελληνική και στην ξένη μουσική;

Μια διαφορά ήταν η παραγωγή. Οι ξένες παραγωγές, στο παρελθόν, ήταν πολύ καλύτερες. Με τα χρόνια, όμως, βελτιώθηκαν οι ελληνικές παραγωγές και πλέον έχουμε καταπληκτικές δουλειές από Έλληνες καλλιτέχνες. Η βασικότερη διαφορά, βέβαια, είναι ο στίχος. Αν και οι περισσότεροι δίσκοι και τα ακούσματά μου είναι ξένης μουσικής, πρέπει να παραδεχτώ ότι τα ελληνικά λόγια μάς μιλάνε πιο άμεσα. Για παράδειγμα, ο στίχος: «Θα πάω κι ας μου βγει και σε κακό» του Παπάζογλου σε χτυπάει κατευθείαν στην καρδιά.

Η αγάπη σας για τη μουσική σάς οδήγησε να γίνεται και ραδιοφωνικός παραγωγός;

Όταν αγαπάς τη μουσική και ανακαλύπτεις νέα τραγούδια και συγκροτήματα, θέλεις να τα μοιραστείς και με άλλους. Πολλαπλασιάζεται η χαρά σου. Μεγάλωσα και έμαθα μουσική ακούγοντας ραδιόφωνο, και έτσι όταν μου δόθηκε η ευκαιρία έκανα με μεγάλη χαρά τις δικές μου εκπομπές στα ερτζιανά.

Πώς ξεκίνησε η ιδέα συγγραφής βιβλίων για τη μουσική;

Ήμουν διακοπές το καλοκαίρι του 2014 και διάβαζα στην παραλία ένα βιβλίο με μικρές αυτοτελείς ιστορίες, όχι μουσικές. Εκεί, καθώς κοιτούσα τη θάλασσα, μου ήρθε η έμπνευση να γράψω ένα αντίστοιχο βιβλίο με ιστορίες τραγουδιών. Όταν επέστεψα σπίτι, ξεκίνησα να ψάχνω την ελληνική βιβλιογραφία και με έκπληξη διαπίστωσα ότι δεν υπήρχε κανένα ανάλογο βιβλίο. Οπότε, αγόρασα καμιά δεκαριά βιβλία από το εξωτερικό, ξεκίνησα να τα μελετώ, να επιλέγω τραγούδια και να γράφω ιστορίες. Έτσι προέκυψε το πρώτο μου βιβλίο, Οι κρυμμένες ιστορίες πίσω από τα τραγούδια. Βέβαια, η συγγραφή ήταν το εύκολο και απολαυστικό μέρος της διαδικασίας. Το δύσκολο ήταν να βρω εκδότη… Κανένας εκδοτικός οίκος δεν πίστευε ότι ένα μουσικό βιβλίο θα έχει εμπορική απήχηση και σε όσους το έστελνα, το απέρριπταν. Παρ’ όλα αυτά, εγώ πίστευα πολύ στη δουλειά μου και στην ιδέα κι επέμενα να το στέλνω σε εκδότες. Τελικά, οι Εκδόσεις Ζήτη εκτίμησαν το πόνημα, μου απάντησαν θετικά και τον Δεκέμβριο του 2017 κυκλοφόρησε το βιβλίο. Εκ του αποτελέσματος, δικαιώθηκα και εγώ και οι Εκδόσεις Ζήτη, μια που το βιβλίο πλησιάζει την 4η έκδοση.

Πώς συλλέγετε τα στοιχεία για το κάθε βιβλίο σας;

Το διαδίκτυο είναι μια τεράστια πηγή πληροφόρησης, αλλά και… παραπληροφόρησης! Μπορείς πολύ εύκολα να διαβάσεις μια συγκεκριμένη πληροφορία σε πολλές σελίδες και να νομίζεις ότι είναι ακριβής, αλλά να μην είναι, γιατί απλά την αντέγραψαν όλοι από την ίδια πηγή. Οι δικές μου αναφορές είναι ξενόγλωσσα βιβλία (πανεπιστημιακές εκδόσεις, επίσημες βιογραφίες), άρθρα από έγκριτες εφημερίδες και βίντεο από το YouTube όπου μιλάνε οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές. Στην τελευταίο μου βιβλίο έκανα ακόμα βαθύτερη μελέτη της βιβλιογραφίας. Συνολικά υπάρχουν περισσότερες από 600 πηγές, τις οποίες αναφέρω αναλυτικά στο τέλος του βιβλίου.

Ποια ήταν η αφορμή για να εκδοθεί το βιβλίο Ιστορίες από τη μουσική πλευρά της ζωής;

Είχα κάνει μεγάλη έρευνα για το πρώτο μου βιβλίο και είχα αφήσει έξω πάνω από 150 τραγούδια που θα μπορούσα να γράψω κάτι γι’ αυτά. Καθώς, όμως, μελετούσα τη βιβλιογραφία, συνειδητοποίησα ότι υπήρχαν πολύ ενδιαφέρουσες ιστορίες που δεν συνδέονταν απαραίτητα με κάποιο τραγούδι, αλλά με ένα άλμπουμ, μια συναυλία, ένα μουσικό ή ιστορικό γεγονός. Οπότε, σκέφτηκα να εξελίξω λίγο την ιδέα μου και να γράψω ένα βιβλίο με αφηγήσεις που σχετίζονται με όλα τα παραπάνω. Αυτοτελείς ιστορίες, που τις συνδέει το νήμα της μουσικής. Σκέφτηκα να παρουσιάσω τις ιστορίες με χρονολογική σειρά, έτσι ώστε ο αναγνώστης να κάνει ένα μικρό ταξίδι στον χρόνο και στη σύγχρονη ιστορία με όχημα τη μουσική.

Στο βιβλίο σας κάνετε ένα μουσικό ταξίδι ανάμεσα σε πέντε ηπείρους. Με ποιον τρόπο κάνατε αυτή τη μουσική περιπλάνηση;

Η περιπλάνηση έγινε αναφέροντας γεγονότα που έγιναν σε αυτές τις ηπείρους. Για παράδειγμα, με έναυσμα το τραγούδι «Over the rainbow» μεταφερόμαστε στην εποχή της Μεγάλης Ύφεσης στις ΗΠΑ. Χάρη στην κυκλοφορία του πρώτου Walkman κάνουμε μια βόλτα μέχρι την Ιαπωνία. Με αφορμή το τραγούδι «Beds are burning», μιλώ για την εθνοκάθαρση που έκανε η κυβέρνηση της Αυστραλίας στους ιθαγενείς Αβορίγινες. Λόγω του άλμπουμ Buena Vista Social Club, γράφω για τη μουσική στην προεπαναστατική Κούβα. Η μουσική είναι οργανικό κομμάτι της κοινωνίας και οι μουσικοί εμπνέονται από την εποχή και τα γεγονότα που ζουν.

Οι αναφορές είναι ως επί το πλείστον στην ξένη μουσική, αλλά και στην ελληνική. Αυτές οι στιγμές είναι ενδιαφέρουσες. Είναι και ένα μυστικό για να κερδίσετε τον αναγνώστη;

Όχι μυστικό, απλώς με ενδιαφέρουν οι ελληνικές διαστάσεις και πτυχές των ιστοριών. Αυτή, νομίζω, είναι και η μεγάλη διαφορά των βιβλίων μου από τα ξένα μουσικά βιβλία που κυκλοφορούν μεταφρασμένα στην Ελλάδα. Ο κάθε συγγραφέας θα περάσει τα κείμενά του μέσα από το εγχώριο φίλτρο και θα τα διανθίσει και με γεγονότα που έγιναν στη χώρα του. Ένας Έλληνας συγγραφέας, εκ των πραγμάτων, θα κάνει ένα σχόλιο, θα γράψει μια ιστορία που σχετίζεται με την Ελλάδα. Για παράδειγμα, στο τέλος της ιστορίας για το «Libertango» του Astor Piazzolla, γράφω ότι το καλοκαίρι του 1990 έδωσε μια συναυλία στην Αθήνα, γιατί το είχε υποσχεθεί στον Χατζιδάκι εννιά χρόνια νωρίτερα. Η συναυλία αυτή έμελλε να είναι και η τελευταία της ζωής του, γιατί έναν μήνα μετά έπαθε θρόμβωση και δυο χρόνια αργότερα, όντας σε κώμα, πέθανε.

Πίσω από κάθε τραγούδι είναι κρυμμένη μια ιστορία. Πόσο εύκολο είναι να την ανακαλύψετε;

Σε μερικά τραγούδια ήταν εύκολο, γιατί υπήρχε πληθώρα πηγών, και σε μερικά πολύ δύσκολο, γιατί δεν υπήρχαν καθόλου αναφορές. Προσπάθησα όμως να ξεπεράσω αυτόν τον σκόπελο. Για καλλιτέχνες που ήθελα να γράψω κάτι και δεν έβρισκα τίποτα, απευθύνθηκα στους ίδιους και είχα τη μεγάλη χαρά να μου απαντήσουν. Έτσι, έκανα συνεντεύξεις και υπάρχουν αποκλειστικές –ειδικά για το βιβλίο– αφηγήσεις από τους Calexico, Anne Clark, Madrugada, Tuxedomoon κ.ά.

Μου άρεσε η αναφορά στο τραγούδι «Μισιρλού». Αλήθεια, πώς δημιουργήθηκε αυτό το υπέροχο τραγούδι;

Αυτή ήταν μια ιστορία που με ζόρισε αρκετά, μια που η πατρότητα του τραγουδιού δεν είναι γνωστή και οι ρίζες της μελωδίας του χάνονται στα βάθη της Ανατολής. Το σίγουρο είναι πως πρώτος ηχογράφησε το τραγούδι ο Τέτος Δημητριάδης το 1927 στην Αμερική σε ρεμπέτικο ύφος, με αναγραφόμενο συνθέτη τον Ελληνοαμερικάνο καθηγητή μουσικής του Πανεπιστημίου Κολούμπια Νικ Ρουμπάνη. Ο Δημητριάδης ήταν ένας Έλληνας μετανάστης, που πήγε στην Αμερική το 1921. Σαράντα περίπου χρόνια μετά, το τραγούδι έγινε μια ορχηστρική διασκευή από τον Dick Dale. Αυτή τη διασκευή έβαλε το 1994 ο Tarantino στην ταινία του Pulp Fiction και έμαθε τη μελωδία όλος ο κόσμος. Οι στίχοι του τραγουδιού μιλάνε για τον απαγορευμένο (λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων) έρωτα ενός χριστιανού με μια Αιγύπτια μουσουλμάνα (Μισρ είναι η Αίγυπτος στα αραβικά). Γνωρίζουμε πως το κομμάτι μιλά για μουσουλμάνα, μια που τις ορθόδοξες από την Αίγυπτο τις καλούσαν Αιγυπτιώτισσες.

{jb_quote} Για καλλιτέχνες που ήθελα να γράψω κάτι και δεν έβρισκα τίποτα, απευθύνθηκα στους ίδιους και είχα τη μεγάλη χαρά να μου απαντήσουν. {/jb_quote}

Στις αναφορές που κάνετε, διαβάζουμε ότι ένα συγκρότημα τρύπησε τα ηχεία για να έχει διαφορετικό ήχο. Μήπως και η μουσική θέλει τους πειραματισμούς της;

Προφανώς χρειάζεται πειραματισμούς. Αν οι καλλιτέχνες δεν πειραματίζονταν και δεν πείραζαν αρμονίες, συγχορδίες, ηχογραφήσεις και τεχνικές, δεν θα υπήρχε καμία εξέλιξη στον ήχο, στην παραγωγή και στη μουσική.

Όμορφη και η ιστορία του τραγουδιού «Stand by me». Θα μας πείτε λίγα λόγια γι’ αυτό;

Για να πω την αλήθεια, περισσότερο έβαλα την ιστορία ως έναν φόρο τιμής στην παιδική μας ηλικία, μια που το τραγούδι ακούγεται στην ομότιτλη ταινία Στάσου πλάι μου, που δείχνει τις περιπέτειες μιας παρέας δωδεκάχρονων. Εν συντομία, το τραγούδι σκάρωσε ο Ben E. King για το παλιό του συγκρότημα, τους Drifters. Όμως ο μάνατζερ τους το απέρριψε! Έτσι, μια μέρα που ήταν στο στούντιο και τέλειωσε νωρίτερα, κάθισε με δυο συνεργάτες του και το ολοκλήρωσε. Το κομμάτι έγινε μεγάλη επιτυχία όταν κυκλοφόρησε το 1961, αλλά έγινε ακόμα μεγαλύτερη 25 χρόνια μετά, όταν ακούστηκε στην ταινία Στάσου πλάι μου, από την οποία νομίζω όλοι οι νεότεροι μάθαμε και το τραγούδι.

Σημαντική είναι η αναφορά που κάνετε και στους πειρατές των ραδιοκυμάτων. Άραγε, οι νεότεροι γνωρίζουν την ύπαρξη των πειρατικών σταθμών στο ραδιόφωνο;

Νομίζω πως όχι. Και δεν είναι περίεργο, ούτε μεμπτό. Ήταν μια εποχή που τέλειωσε, με το τέλος της δεκαετίας του ’80. Έχουν περάσει 40 χρόνια. Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί ραγδαία από τότε. Για μένα όμως είναι τα χρόνια που ανακάλυψα τη μουσική. Η εποχή που καθόμουν με το χέρι στο κασετόφωνο για να ηχογραφήσω το αγαπημένο μου τραγούδι. Πίστευα πως έχει αξία να μπει στο βιβλίο η ιστορία για το πώς ξεκίνησαν αυτά τα ραδιόφωνα, έτσι ώστε να μην ξεχνάμε ότι φτάσαμε ως εδώ χάρη σε κάποιους παράνομους-ρομαντικούς, που τους κυνηγούσε η αστυνομία. Η ιστορία ξεκινά το 1964 στην Αγγλία. Ένας επιχειρηματίας και μάνατζερ, που βρήκε όλες τις ραδιοφωνικές πόρτες κλειστές για να προωθήσει το ντέμο ενός καλλιτέχνη του, αποφάσισε να κάνει κάτι δραστικό. Αγόρασε ένα δανέζικο πλοίο και στήνει πάνω του έναν ραδιοφωνικό σταθμό. Απομακρύνεται τριάμισι μίλια από τις βρετανικές ακτές και, πλέον σε διεθνή ύδατα, άρχισε να εκπέμπει στα μεσαία κύματα εν πλω. Ο σταθμός είναι παράνομος, αλλά ως παράκτιος είναι εκτός της δικαιοδοσίας της βασιλικής αστυνομίας, μια που υπόκειται σε διεθνείς συμβάσεις. Και επειδή ακριβώς βρισκόταν σ’ ένα πλοίο ονομάζεται… «πειρατικός»!

Σήμερα στις μεγάλες πόλεις υπάρχει πληθώρα ραδιοφωνικών σταθμών. Είναι ίδια η ακροαματικότητα, όπως παλαιότερα;

Θεωρώ ότι το ραδιόφωνο έχει χάσει την αίγλη που είχε παλιά. Και αυτό συμβαίνει κυρίως για δυο λόγους. Αφενός, γιατί κάποιος μπορεί να δεχτεί πληροφόρηση από πολλά άλλα μέσα και αφετέρου, γιατί οι περισσότεροι σταθμοί μεταδίδουν τα ίδια κομμάτια από μια βάση 2.000-3.000 τραγουδιών. Δεν υπάρχει ο αυθορμητισμός που υπήρχε παλιότερα. Πολλοί ραδιοφωνικοί παραγωγοί μιλάμε λίγο για τη μουσική και τους μουσικούς. Εγώ, πάντως, εξακολουθώ να ακούω πολλές ώρες ραδιόφωνο. Είτε από τα FM, είτε επιλεγμένες εκπομπές από το διαδίκτυο.

Ροκ, τζαζ, μουσική για κινηματογράφο – ένα ταξίδι στη μαγεία της μουσικής. Γιατί λατρεύουμε τη μουσική, όποιο είδος κι αν ακούμε, αν έχει ποιότητα;

Με απασχόλησε και μένα αυτό το ερώτημα και έγραψα στον πρόλογο του τελευταίου βιβλίου μου: «Τι είναι, άραγε, η μουσική στη ζωή του καθενός; Δεκανίκι στις δυσκολίες του; Συντροφιά στις ευχάριστες στιγμές του; Υπόκρουση στην άχρωμη καθημερινότητά του; Έκφραση των συναισθημάτων του που δεν μπορεί να πει με λόγια; Εκτόνωση των εσωτερικών του συγκρούσεων; Εικόνες από μια εποχή που δεν έζησε; Αναμνήσεις από το παρελθόν του; Μάλλον όλα αυτά και ακόμα περισσότερα».

Τι ετοιμάζετε για τη συνέχεια;

Όταν τέλειωσα το πρώτο μου βιβλίο, ήθελα να ξεκουραστώ και έκανα έναν χρόνο «αγρανάπαυση». Δεν έγραψα ούτε μια λέξη. Διάβαζα βιβλία και επεξεργαζόμουν ιδέες για το τι (και αν) θα μπορούσα να γράψω μετά. Έναν χρόνο ωρίμαζε η ιδέα στο μυαλό μου, κι έτσι προέκυψαν οι Ιστορίες από τη μουσική πλευρά της ζωής. Έχω διάφορα κατά νου, αλλά δεν έχω καταλήξει κάπου. Μια σκέψη, πάντως, είναι να πάω στα χωράφια της ελληνικής μουσικής. Χρειάζεται βέβαια γερό σκάψιμο και χρόνο, οπότε δεν είναι κάτι που θα γίνει σύντομα.

Ιστορίες από τη μουσική πλευρά της ζωής
102+2 αφηγήσεις για τραγούδια, άλµπουµ, συναυλίες και µουσικά γεγονότα από το 1893 έως σήµερα
Τάσος Βαφειάδης
Εκδόσεις Ζήτη
368 σελ.
ISBN 978-960-456-559-7
Τιμή €14,84