Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου: «Ο σπετσέρης του Λεπάντο»

Ένα ιστορικό μυθιστόρημα, προκειμένου να χαρακτηριστεί επιτυχημένο και αντιπροσωπευτικό του είδους του, πρέπει, κατά τον Απόστολο Σαχίνη, να συγκεντρώνει δύο προϋποθέσεις. Η πρώτη είναι το ιστορικό πνεύμα για τη σωστή αποτύπωση της ιστορικής πλευράς. Η δεύτερη είναι η δημιουργική φαντασία για την ανάπλαση και αναπαράσταση με στοιχεία πλασματικά των ιστορικών γεγονότων.

Ως αναγνώστρια των ιστορικών μυθιστορημάτων της εκλεκτής, καταξιωμένης και πολυβραβευμένης συγγραφέως Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου, θεωρώ ότι η δυναμική των βιβλίων της είναι αυτός ακριβώς ο συνδυασμός: οι βαθύτατες

γνώσεις, προϊόν αδιάκοπης μελέτης του ιστορικού γεγονότος, και η ιδιαίτερη τεχνική και αύρα του λογοτεχνικού της ταλέντου, με συνέπεια να έχει καταθέσει τέτοια φιλόδοξα ιστορικά μυθιστορήματα.

Το βιβλίο της Ο σπετσέρης του Λεπάντο (εκδ. Αρτέον, 2022) έχει ως κεντρικό άξονα τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (του Λεπάντο ή του Έπαχτου) το έτος 1571, όπου Ενετοί, Γενουάτες, Σπανιόλοι κ.ά. συγκροτούν την Ιερά Ένωση (Lega Santa), για να αντιμετωπίσουν τον οθωμανικό στόλο. Η εντυπωσιακή και περιεκτική περιγραφή της σύγκρουσης, καθώς και οι στρατηγικές διάταξης του συμμαχικού στόλου στον πατραϊκό κόλπο, καταδεικνύουν ότι η συγγραφέας ερεύνησε εξονυχιστικά το ιστορικό γεγονός.

Γύρω από αυτόν τον κεντρικό άξονα περιστρέφεται το μυθοπλαστικό στοιχείο, το οποίο ανιχνεύεται στον νεανικό έρωτα μιας εβραιοπούλας, της Εύας, με έναν ευγενή καθολικό Βενετσιάνο, τον Τζιοβάνι, έναν έρωτα απαγορευμένο λόγω του χάσματος των κοινωνικών τάξεων και των θρησκευτικών διαφορών. Ένα μοτίβο που συναντάμε και σε άλλα μυθιστορήματα της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου, το οποίο αποσκοπεί στην άμβλυνση των αντιθέσεων, στην υπέρβαση των διαφορών και στην ειρηνική συνύπαρξη των λαών.

Στο πολυπρόσωπο αυτό μυθιστόρημα παρελαύνουν οι ζωές πολλών οικογενειών, ενός εβραίου σπετσέρη, του Ναχμία, της κόρης του Εύας και της Ντόνας Ρασίς, της γιαγιάς της, των ευγενών Ενετών, του Ανδρέα και της Λεοπολδίνης με τον γιο τους τον Τζοβάνι, του Ρωμιού βαρελά, του Σπύρου, με τη γυναίκα του τη Βασιλική και τα αγόρια τους, τον Νικηφόρο και τον Νικόλαο, μοναχούς στη Βαρνάκοβα και στη Βαράσοβα, αντίστοιχα, καθώς και την κόρη τους, τη Μαριώ. Και κοντά σε αυτούς, Αλβανοί, Οθωμανοί και ο συμμαχικός ευρωπαϊκός στόλος. Ακόμη, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της, η συγγραφέας ανασταίνει τη μορφή του Μιγκέλ ντε Θερβάντες, του Ισπανού πολεμιστή του σπαθιού και της γραφίδας, αφενός μεν λόγω της συμμετοχής του στην περίφημη ναυμαχία όπου και τραυματίστηκε, αφετέρου λόγω της συγγραφής του εμβληματικού του έργου, Δον Κιχώτης, ως μια αφορμή για αναφορά στην ανακάλυψη της τυπογραφίας και τη διάδοση του βιβλίου στην Ευρώπη του 16ου αιώνα. Στην πολυπολιτισμική αυτή κοινωνία, όπου ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα διαπλέκονται με πλασματικούς χαρακτήρες και πράξεις, φωτίζονται οι ζωές απλών και ανώνυμων ανθρώπων στο κάδρο της μεγάλης Ιστορίας. Ευρηματικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι ο εγκιβωτισμός των επιστολών μεταξύ των δύο επιστήθιων φιλενάδων, της Εύας και της Μαριώς, όπου εξιστορούνται συνοπτικά γεγονότα της περιόδου 1572 έως 1607, τα οποία δεν διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής, με συνέπεια ο ρυθμός της αφήγησης να γίνεται πιο γοργός και άρα να διατηρείται το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο οποίος εστιάζει στα σημαντικά.

{jb_quote} Η δυναμική των βιβλίων της είναι αυτός ακριβώς ο συνδυασμός: οι βαθύτατες γνώσεις, προϊόν αδιάκοπης μελέτης του ιστορικού γεγονότος, και η ιδιαίτερη τεχνική και αύρα του λογοτεχνικού της ταλέντου. {/jb_quote}

Οι πλασματικοί ήρωες του μυθιστορήματος κινούνται και δρουν στο Λεπάντο, μετακινούνται στη Βιέννη, για να γυρίσουν στον τόπο από τον οποίο ξεκίνησαν. Και αυτή η επιστροφή στο Λεπάντο, στην πόλη όπου έζησαν τα σημαντικότερα χρόνια της ζωής τους, περιγράφεται με ιδιαίτερα συγκινητικό τρόπο, ως ένα εμφανές στοιχείο του τελικού μας νόστου, με βάση το παλαμικό «Γύρισε, ω πάλι γύρισε στα μέρη τα δικά σου». Στο Λεπάντο, όπου, μέσα από φανταστικές συναντήσεις με Έλληνες της διασποράς, μεγάλες μορφές των γραμμάτων και της τυπογραφίας, φανερώνεται το άσβεστο πάθος των υπόδουλων Ρωμιών της οθωμανικής περιφέρειας για ελευθερία και πνευματική αναγέννηση.

Σημαντική αξία προσλαμβάνουν και οι βαθείς στοχασμοί, οι φιλοσοφικοί προβληματισμοί, μια αδιάκοπη ροή των σκέψεων της συγγραφέως, όλα τούτα διάσπαρτα στις σελίδες του βιβλίου, τα οποία μαζί με τις σοφές ρήσεις ανθρώπων του πνεύματος, της επιστήμης, της τέχνης ως μότο στην αρχή κάθε κεφαλαίου, καλούν τον αναγνώστη να σταθεί και να βυθιστεί σε μια πνευματική απόλαυση.

Μια ακόμη πρόκληση για τον αναγνώστη είναι η αναζήτηση των ιστορικών γεγονότων (π.χ. Ναυμαχία της Ναυπάκτου), των προσώπων (Βενετσιάνοι, Σεφαραδίτες και Ρωμανιώτες εβραίοι, Θερβάντες, Έλληνες λόγιοι της διασποράς, ευρωπαϊκές δυνάμεις που συγκροτούν την Ιερά Ένωση), των τοποθεσιών (Βαράσοβα, Βαρνάκοβα, Ναύπακτος, Αστακός), την ιστορία των οποίων μας «προκαλεί» η συγγραφέας να ερευνήσουμε, δίνοντάς μας ένα «μάθημα» Ιστορίας μέσα από τη λογοτεχνία.

Η πιο συγκλονιστική για μένα είναι η τελευταία σελίδα του κεφαλαίου ΛΕ, που φέρει ως τίτλο «Το πολύτιμο δώρο», όταν ο σπετσέρης Ναχμία λαμβάνει ένα βιβλίο που αποτελεί πολύτιμο δώρο για τον ίδιο, αλλά και για τις μελλοντικές γενιές, και το πιστοποιητικό της γέννησής του έχει χρονολογία 1605. Αφήνω τον αναγνώστη να ανακαλύψει τον συγγραφέα και τον τίτλο του βιβλίου… Ένα βιβλίο-μήνυμα για τον καθένα ο οποίος, στην προσπάθειά του να πραγματοποιήσει το ηρωικό του όνειρο, συγκρούεται οδυνηρά με την πεζή πραγματικότητα της εποχής του. Για τον κάθε οραματιστή, ιδεαλιστή και ρομαντικό του κάθε τόπου και της κάθε εποχής, ο οποίος αναζητά την εκπλήρωση κάποτε ουτοπικών στόχων, κυνηγώντας ανεμόμυλους. Και τραβάει μπροστά, πάντα μπροστά για μια ιδέα ιερή, στην οποία έχει αφιερώσει τον αγώνα της ζωής του.

Η «συνάντηση» με κάθε βιβλίο της Βησσαρίας Ζορμπά-Ραμμοπούλου είναι κάτι παραπάνω από δυνατή. Τα χέρια που το κρατάνε δεν επιτρέπουν σφαλιστές σελίδες. Το κρατάνε ανοικτό και σαν σε ανοικτές πύλες μπαίνει ο αναγνώστης του για να ψαχουλέψει την ψυχή της συγγραφέως, να εισβάλει στο μυαλό της και να ανακαλύψει τα κρυμμένα νοήματα. Σηματωροί ψυχής και πνεύματος είναι τα βιβλία της, που πέμπουν ανελλιπώς σήματα επικοινωνίας. Σας προτείνω ανεπιφύλακτα να παραβιάσετε το άβατο του «εργαστηρίου» της, για να ανιχνεύσετε και να απολαύσετε τον τρόπο με τον οποίο κατορθώνει τη σύντηξη δύο ετερογενών λόγων, της Ιστορίας και της λογοτεχνίας, δύο διαφορετικών τρόπων αφήγησης, του πραγματικού και του μυθοπλαστικού.

[Μεταξούλα Μανικάρου, ΕΔΙΠ στο ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων]

Ο σπετσέρης του Λεπάντο
Μυθιστόρημα εμπνευσμένο από τα χρόνια της ιστορικής ναυμαχίας! (1571)
Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου
Αρτέον
σ. 400
ISBN: 978-618-5517-07-6
Τιμή: 18,00€