Johan Van der Keuken: Aφιέρωμα του 17ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας

Φέτος το 17o Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας, πέρα από τα καθιερωμένα τμήματα και τα άλλα δύο βασικά αφιερώματά του (στον Ιάπωνα σκηνοθέτη Γιασούζου Μασουμούρα και στη σχέση του Κάφκα με το σινεμά) παρουσιάζει και ένα αξιόλογο αφιέρωμα πιο σινεφίλ και εξειδικευμένο (με την καλή εννοια όλα αυτά μιας και ενίοτε αναλώνεται σε πιο κλασικές indie επιλογές ή “hip” ταινίες).Μας συστήνει τον πολύ σημαντικό Ολλανδό ντοκιμαντερίστα Johan van der Keuken (1938-1957), προβάλλοντας ένα μεγάλο κομμάτι του πολυσχιδούς έργου του. Στα πλαίσια του αφιερώματος στον Johan van der Keuken θα προβληθούν 14 μικρού και μεσαίου μήκους ταινίες του και 4 από τις σημαντικότερες μεγάλου μήκους δημιουργίες του.Παρεμπιπτόντως, είναι ιδιαίτερα ευχάριστο ότι το Φεστιβάλ εμπλούτισε το τμήμα του ντοκιμαντέρ φέτος λίγο περισσότερο απ΄ ότι τα προηγούμενα χρόνια που έδινε έμφαση σχεδόν αποκλειστικά στα μουσικά (τα Senna, El Bulli: Cooking in Progress και We Were Here είναι οι προτάσεις μας από τα φετινά ντοκιμαντέρ χωρίς μουσική θεματολογία).Ο van der Keuken ήρθε αρχικά σε επαφή με τη φωτογραφία (δείτε εδώ κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες φωτογραφίες μαζί με το κείμενο για μια πρόσφατη έκθεσή του σε μουσείο του Αμστερνταμ), έζησε και επηρεάστηκε από το κλίμα του Παρισιού της δεκαετίας του ’50 αλλά ταυτόχρονα υιοθέτησε τις αρχές του αντιδιανοουμενίστικου καλλιτεχνικού ρεύματος CΟBRΑ (τα αρχικά προέρχονται από τις πόλεις CΟpenhagen-BRussels-Amsterdam), που έτρεφε μια σχετική αντιπάθεια στη γαλλική διανόηση και το παριζιάνικο καλλιτεχνικό κατεστημένο (π.χ. τον σουρεαλισμό) και αξίωνε την ελευθερία στην καλλιτεχνική φόρμα, τον πειραματισμό και την αυθόρμητη έκφραση. Έτσι, ενώ το έργο του JVDK διέπεται από τα συνθετικά γνωρίσματα του φωτογραφικού κάδρου και θα βρούμε άρτια στατικά πλάνα, ταυτόχρονα είναι διαρκώς παρόντα τα στοιχεία της θεματικής όσο και αισθητικής (και κινηματογραφικής γενικότερα) ελευθερίας και ρευστότητας. Η αυτονομία των επιμέρους στοιχείων μιας ταινίας δεν τον εμποδίζει να τα συσχετίζει διαρκώς μεταξύ τους, χρησιμοποιώντας ένα ελεύθερο καλειδοσκοπικό μοντάζ με εναλλαγές στο ρυθμό των ταινιών του, πότε αφήνοντας ένα πλάνο να αιωρείται για αρκετό χρόνο μπροστά στα μάτια του θεατή και πότε με σχετικά απότομα cuts. Επίσης, ο μαρξιστικής αφετηρίας υλισμός του αλλά και ο διαρκής αναστοχασμός για τη φύση του κινηματογράφου τον προτρέπουν να θυμίζει διαρκώς στο θεατή ότι παρακολουθεί ένα φιλμ, μια κατασκευή, που ο σκηνοθέτης συνδέει αλλά δεν ταυτίζει με την κοινωνική πραγματικότητα. Aυτή η διαρκής αναζήτηση για την “αλήθεια” της κινηματογραφικής αναπαράστασης μαζί με το ενδιαφέρον για την κοινωνία και ειδικότερα δε για την κατανομή του πλούτου και το χάσμα εύπορου Βορρά και πένητος Νότου διαπερνούν το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου του.Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι είναι σημαντική η επιροή του αφηρημένου εξπρεσιονισμού στο έργο του ενώ έτρεφε μεγάλη αγάπη στη free jazz που πολλές φορές χρησιμοποιεί σαν μουσική επένδυση ενώ έχει κάνει και δύο ταινίες με σχετική θεματολογί