Χρέος χωρίς βρόχο

Από τη δεκαετία του 1970, οι οικονομολόγοι έχουν προειδοποιήσει ότι μια νομισματική ένωση δεν μπορεί να διατηρηθεί χωρίς δημοσιονομική ένωση. Αλλά οι ηγέτες της ευρωζώνης δεν έχουν ακούσει τις συμβουλές τους – και οι συνέπειες γίνονται όλο και πιο εμφανείς. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει σήμερα μια δύσκολη επιλογή: είτε να διορθώσει αυτό το θεμελιώδες ελάττωμα σχεδιασμού και να κινηθεί προς τη δημοσιονομική ένωση, ή να εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα, σχολιάζει ο Paul De Grauwe, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου στη London

School of Economics.
Η τελευταία επιλογή θα είχε καταστροφικές συνέπειες. Πράγματι, ενώ η σκοπιμότητα της δημιουργίας μιας νομισματικής ένωσης μπορεί να αμφισβητούταν στη δεκαετία του 1990, η διάλυση της ευρωζώνης τώρα θα προκαλέσει βαθιά οικονομική, κοινωνική και πολιτική αναταραχή σε όλη την Ευρώπη. Για να αποφευχθεί αυτό το αποτέλεσμα, οι ηγέτες της Ευρώπης πρέπει να αρχίσουν το σχεδιασμό και την εφαρμογή στρατηγικών που αποσκοπούν στο να φέρουν την ευρωζώνη πιο κοντά σε μια δημοσιονομική ένωση. Να είστε σίγουροι ότι μια δημοσιονομική ένωση, όπως αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών, είναι μια μακρινή προοπτική που οι ηγέτες της ευρωζώνης δεν πρέπει να περιμένουν ότι θα επιτευχθεί σύντομα – ή ακόμα και στη διάρκεια της ζωής τους. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η δημιουργία μιας δημοσιονομικής ένωσης είναι μια χίμαιρα. Μικρά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, τώρα μπορεί να κάνουν μια σημαντική διαφορά.

Μια επιτυχημένη στρατηγική θα πρέπει να αντιμετωπίσει ένα από τα κύρια ελαττώματα σχεδιασμού της ευρωζώνης: την έκδοση χρέους των κυβερνήσεων των μελών σε ευρώ, ένα νόμισμα που δεν μπορούν να ελέγξουν. Ως εκ τούτου, δεν μπορούν να παρέχουν εγγύηση στους κατόχους ομολόγων ότι τα μετρητά θα είναι στη διάθεσή τους ώστε να τα καταβάλουν εμπρόθεσμα. Η καχυποψία και ο φόβος που αυτό προκαλεί στις αγορές ομολόγων μπορεί να οδηγήσει σε κρίσεις ρευστότητας που, δημιουργώντας μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, οδηγεί τις χώρες πιο κοντά στη χρεοκοπία. Στη συνέχεια αναγκάζονται να εφαρμόσουν τα προγράμματα λιτότητας που οδηγούν σε βαθιά ύφεση και, τελικά, σε τραπεζικές κρίσεις.
Ενώ τα μέτρα λιτότητας είναι κατάλληλα σε χώρες που έχουν δαπανήσει υπερβολικά στο παρελθόν, τα μέτρα λιτότητας που οι πανικόβλητες χρηματοπιστωτικές αγορές επιβάλουν σε μια χώρα μπορεί να προκαλέσουν μια σημαντική κοινωνική και πολιτική αντίδραση. Στην πραγματικότητα, πολλές χώρες της νότιας Ευρώπης – όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία – αντιμετωπίζουν σήμερα ακριβώς αυτό. Για να ξεπεραστεί αυτό το θεμελιώδες ελάττωμα σχεδιασμού, τα κυβερνητικά χρέη πρέπει να εναρμονιστούν. Αυτό θα προστάτευε τις ασθενέστερες οικονομίες από τις καταστροφικές, πανικόβλητες κινήσεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές, οι οποίες, θεωρητικά, μπορεί να πλήξουν οποιοδήποτε κράτος μέλος – ακόμη και αυτά που είναι σήμερα ισχυρότερα.

Αναπτύσσοντας μια στρατηγική για τη συγκέντρωση του δημοσίου χρέους, οι ηγέτες της Ευρώπης πρέπει να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο ηθικού κινδύνου (o πειρασμός για τις πιο αδύναμες χώρες να χαλαρώσουν τις προσπάθειες μείωσης του χρέους και του ελλείμματος, ως αντίδραση στην αυξημένη αξιοπιστία που παρέχουν οι ισχυρότερες χώρες). Πράγματι, δεδομένης της απροθυμίας των ισχυρότερων οικονομιών να τις εκμεταλλευθούν με τον τρόπο αυτό, ο κίνδυνος του ηθικού κινδύνου είναι το πιο σημαντικό εμπόδιο για τη συγκέντρωση των χρεών στην ευρωζώνη.
Αλλά δεν είναι το μόνο εμπόδιο. Ένα σύστημα συγκεντρωτικού χρέους πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι οι ισχυρότερες χώρες θα αντιμετωπίσουν αναπόφευκτα υψηλότερα επιτόκια για τις δικές του οφειλές τους, όταν γίνουν από κοινού υπεύθυνες για τα χρέη των λιγότερο φερέγγυων κυβερνήσεων. Για να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια, η σύστημα αμοιβαιοποίησης του χρέους της ευρωζώνης πρέπει να πληροί τρεις κρίσιμες απαιτήσεις. Πρώτον, το ποσοστό του δημόσιου χρέους που μπορεί να συγκεντρωθεί πρέπει να είναι αυστηρά περιορισμένο, αφήνοντας την κάθε χώρα υπεύθυνη για ένα σημαντικό τμήμα του εθνικού χρέους της, και ως εκ τούτου παρέχοντας ένα κίνητρο για τη διατήρηση υγιών δημόσιων οικονομικών. (Πολλές πρωτοβουλίες έχουν ως στόχο κάτι τέτοιο, ιδίως η πρόταση για Μπελ Ομόλογα των Jakob von Weizsäcker και Jacques Delpla το 2010).

Δεύτερον, είναι απαραίτητος ένας εσωτερικός μηχανισμός μεταφοράς μεταξύ των κρατών-μελών της ευρωζώνης, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι λιγότερο φερέγγυες χώρες θα αποπληρώσουν, τουλάχιστον εν μέρει, τους πιο υγιείς οικονομικά εταίρους τους. Τελικά, θα πρέπει να συσταθεί μια εποπτική αρχή για την παρακολούθηση της προόδου των κυβερνήσεων προς την επίτευξη βιώσιμων επιπέδων χρέους – και θα δημιουργήσει σαφείς συνέπειες για εκείνους που παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες της ευρωζώνης. Ο ομάδα Padoa-Schioppa πρότεινε πρόσφατα ότι οι παραβατικές κυβερνήσεις θα πρέπει να χάνουν σταδιακά τον έλεγχο των εθνικών δημοσιονομικών διαδικασιών τους.
Οι αντίπαλοι της αμοιβαιοποίησης του χρέους, ιδιαίτερα στη βόρεια Ευρώπη, συχνά ισχυρίζονται ότι, ελλείψει της πολιτικής ενοποίησης, είναι σα να βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο. Αλλά τι άλλα μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν για να έρθει η ευρωζώνη πιο κοντά σε μια πολιτική ένωση; Η στρατιωτική δύναμη – που χρησιμοποιήθηκε τόσο συχνά στο παρελθόν για να ενώσει διαφορετικά έθνη υπό μια ενιαία πολιτική ομπρέλα – είναι εκτός συζήτησης. Και η απλή αναμονή δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Η μόνη πρακτική προσέγγιση είναι να κάνουμε μικρά, διαδοχικά βήματα, αρχής γενομένης από τη συγκέντρωση χρέους.

Στην πραγματικότητα, ο Alexander Hamilton υιοθέτησε αυτή την προσέγγιση πριν από 200 και πλέον χρόνια, όταν αποφάσισε να αμοιβαιοποιήσει τα χρέη ότι που οι μεμονωμένες πολιτείες των ΗΠΑ είχαν δημιουργήσει κατά τη διάρκεια του Επαναστατικού Πολέμου – ένα αποφασιστικό βήμα προς την περαιτέρω πολιτική ολοκλήρωση. Αντί να περιμένει την πολιτική ένωση να συμβεί, ο Hamilton ανέλαβε δράση που βοήθησε τελικά τις ΗΠΑ να γίνουν μια πλήρως ανεπτυγμένη νομισματική, δημοσιονομική και πολιτική ένωση.
Η ευρωζώνη είναι κυριευμένη από μια υπαρξιακή κρίση που, αργά αλλά σταθερά, καταστρέφει τα ίδια τα θεμέλια της νομισματικής ένωσης. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει η καταστροφή είναι να αναλάβει αποφασιστική δράση που θα πείθει τις χρηματοπιστωτικές αγορές ότι η ευρωζώνη είναι εδώ για να μείνει. Ένα σύστημα συγκεντρωτικού χρέους που πληροί τις απαιτήσεις που περιγράφονται εδώ θα σηματοδοτήσει ότι οι χώρες της ευρωζώνης αντιμετωπίζουν σοβαρά την ένωσή τους. Χωρίς αυτή τη χειρονομία, η περαιτέρω αναταραχή στις αγορές είναι αναπόφευκτη – και η κατάρρευση της ευρωζώνης θα γίνει μόνο θέμα χρόνου.

http://www.project-syndicate.org/commentary/the-debt-pooling-scheme-that-the-eurozone-needs-by-paul-de-grauwe