Μέση Ανατολή: μια δεκαετία υποσχέσεων και αναταραχών

Οι Άραβες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, αν οι ΗΠΑ εγκαταλείψουν, είναι καλύτερα να αρχίσουν να υπερασπίζονται μόνοι τα δικαιώματά τους, σχολιάζει ο Philip Stephens στους Financial Times.

Με μια πρώτη ματιά, υπάρχει κάτι σχεδόν δονκιχωτικό στην προσπάθεια του Τζον Κέρι να αναβιώσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ

υπήρξε σίγουρα ενεργητικός στην επιχείρηση. Είναι λιγότερο σαφές το ότι έχει την πλήρη υποστήριξη του Λευκού Οίκου. Και, εν πάση περιπτώσει, δεν θα πρέπει οι ΗΠΑ να εστιάζονται σε πιο πιεστικά ζητήματα, όπως ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία και το πραξικόπημα στην Αίγυπτο;

Κανείς ποτέ δεν φάνηκε ανόητος, εκφράζοντας την απαισιοδοξία του για την κακώς περιγραφόμενη μακροπρόθεσμη διαδικασία ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή. Πολλοί πιστεύουν ότι η υποστήριξη του Ισραήλ για τον εποικισμό της Δυτικής Όχθης έχει καταστήσει ακαδημαϊκή οποιαδήποτε συζήτηση για δύο κράτη. Όσο για τον Μπαράκ Ομπάμα, ποια ήταν η τελευταία φορά που ο αμερικανός πρόεδρος πήρε το μεγάλο πολιτικό ρίσκο να συμφωνήσει με αυτά τα ωραία λόγια; Και ο Κέρι; Μερικοί λένε ότι η διπλωματία είναι περισσότερο μια αντανάκλαση της υπερβολικής αυτοπεποίθησης παρά των πραγματικών προοπτικών για μια σημαντική πρόοδο.

Υπάρχει, όμως, και ένας άλλος τρόπος θεώρησης των πραγμάτων. Αν ο Κέρι αποτύχει, το παιχνίδι των δύο κρατών πραγματικά θα τελειώσει. Η προσοχή θα στραφεί προς τα δικαιώματα των Παλαιστινίων που είναι παγιδευμένοι στα μπατουστάν της Δυτικής Όχθης. Το Ισραήλ θα είναι υποχρεωμένο να αντιμετωπίσει την επιλογή που πάντα απέφευγε: ένα κράτος που φθάνει από τη Μεσόγειο μέχρι τον Ιορδάνη ποταμό δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα εβραϊκό και δημοκρατικό. Όσον αφορά τυχόν άλλες περιφερειακές προτεραιότητες, τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ; Αρκετές ημέρες πριν από το αιγυπτιακό πραξικόπημα, η Ουάσιγκτον προσπάθησε να πείσει τους στρατιωτικούς να μην εκδιώξουν τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι. Οι λόγοι αυτοί παραμερίστηκαν. Από τότε, οι ΗΠΑ έχουν αγωνιστεί για μείνουν με το μέρος των στρατηγών, συμφωνώντας ότι η ανατροπή της εκλεγμένης κυβέρνησης ήταν κατά κάποιο τρόπο κάτι άλλο, εκτός από πραξικόπημα.

Ο Ομπάμα θα πρέπει να συνήθισε με τις αποτυχίες. Τον Αύγουστο του 2011 ζήτησε την αποχώρηση του Μπασάρ αλ- Άσαντ στη Συρία: «Ήρθε η ώρα ο πρόεδρος Άσαντ να παραιτηθεί». Δύο χρόνια μετά, ο Σύριος ηγέτης παραμένει σταθερά στη θέση του. Υπήρξε μια εποχή που, αν ένας πρόεδρος των ΗΠΑ έλεγε ότι κάποιος έπρεπε να φύγει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε γενικές γραμμές έφευγε.

Οι Ευρωπαίοι είναι πιο αδύναμοι ακόμα. Η Βρετανία και η Γαλλία φαντάστηκαν ότι η απομάκρυνση του Μουαμάρ Καντάφι της Λιβύης σηματοδότησε έναν ρόλο για την Ευρώπη, στον απόηχο των αραβικών εξεγέρσεων. Αντ ‘αυτού, η τακτική επιτυχία στην καθαίρεση του Καντάφι δημιούργησε στρατηγική αποτυχία, καθώς η Λιβύη έπεσε σε ένοπλο χάος. Λονδίνο και Παρίσι πίεσαν για την άρση του εμπάργκο της ΕΕ στις πωλήσεις όπλων στην καταπολέμηση των καθεστωτικών δυνάμεων στη Συρία. Από τότε, οι δυνάμεις του Άσαντ έχουν προχωρήσει, αλλά η Βρετανία έχει πλέον εγκαταλείψει την ιδέα του εξοπλισμού των ανταρτών.

Όταν ο Μόρσι ανατράπηκε, οι ηγέτες σε όλη την Ευρώπη ζήτησαν από τους συμβούλους τους, τι θα μπορούσαν να κάνουν ως απάντηση. Η δυσάρεστη απάντηση ήταν “τίποτε”.

Πριν από λίγο καιρό υπήρχε συζήτηση για ένα νέο μοντέλο παρεμβατισμού που θα ευθυγράμμιζε τους εξαντλημένους από τον πόλεμο ψηφοφόρους με την προστασία των ευρωπαϊκών συμφερόντων. Η Δύση θα ενεργούσε ως ο μαέστρος της ορχήστρας των περιφερειακών δυνάμεων.

Τώρα, αυτές οι δυνάμεις παίζουν τα δικά τους παιχνίδια. Κατά καιρούς, αρπάζουν τη σκυτάλη. Η απροθυμία της Ουάσιγκτον να αποκαλέσει ένα πραξικόπημα, πραξικόπημα, εξηγείται από το ενδιαφέρον της να διατηρήσει τη μόχλευση, αποφεύγοντας μια αυτόματη διακοπή της στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ. Στην περίπτωση της Βρετανίας, η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υποκύψει στην πίεση της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων, που επίσης τυχαίνει να χρηματοδοτούν το νέο καθεστώς στο Κάιρο.

Η πολυδιαφημισμένος «άξονας» του Ομπάμα στην Ασία είχε ως στόχο μια προσεκτικά βαθμονομημένη μετατόπιση από τη Μέση Ανατολή. Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα, ο αραβικός κόσμος προχώρησε μπροστά από το Λευκό Οίκο στην πρόβλεψη των γεγονότων. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Άραβες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι εάν οι ΗΠΑ φύγουν, θα ήταν καλύτερα να προχωρήσουν υπερασπιζόμενοι τα δικαιώματά τους.

Αν και υπάρχουν μυριάδες μικρότερες ρωγμές, η Μέση Ανατολή πλέον ορίζεται από το ρήγμα σουνιτών-σιιτών, Σαουδαράβων και κρατών του Κόλπου από τη μία πλευρά και του Ιράν και των πληρεξουσίων του από την άλλη. Κανένας τρόπος δυτικής στρατιωτικής επέμβασης δεν πρόκειται να διευθετήσει τις συγκρούσεις που δημιουργούνται από αυτή τη θεοκρατική αντιπαλότητα. Οι ΗΠΑ αφέθηκαν να βοηθήσουν τους Σιίτες του Ιράν και της Χεζμπολάχ από τη μία πλευρά και να εναντιωθούν στους σουνίτες της τζιχάντ από την άλλη.

Πολλοί θα ισχυριστούν ότι δεν μπορούν να γίνουν και πολλά. Αυτή την εβδομάδα ο στρατηγός Martin Dempsey, πρόεδρος του Γενικού Επιτελείου Στρατού των ΗΠΑ, έχυσε πολλούς κουβάδες με κρύο νερό σε εκείνους που πιστεύουν ότι μια περιορισμένη επιχείρηση θα μπορούσε να αλλάξει αποφασιστικά την ισορροπία στη Συρία. Η παρέμβαση, παρατήρησε, θα σήμαινε πόλεμο, με όλες τις συνακόλουθες δαπάνες σε ανθρώπινες ζωές, χρήματα και απρόβλεπτες συνέπειες.

Τούτου λεχθέντος, είναι εξίσου λάθος να υποτιμούν ή να υπερεκτιμούν τα όρια της δυτικής δύναμης. Το σημείο αυτό έγινε σαφές τις προάλλες από τον Ντέιβιντ Μίλιμπαντ, τον πρώην Βρετανό υπουργό Εξωτερικών ο οποίος πηγαίνει στη Νέα Υόρκη για να διευθύνει τη Διεθνή Επιτροπή Διάσωσης. Κατά την ετήσια διάλεξή του στο Ίδρυμα Ditchley, ο Μίλιμπαντ προειδοποίησε ότι η δυτική αδιαφορία θα έχει ως αποτέλεσμα η μια δεκαετία πολέμου να δώσει τη θέση της σε μια δεκαετία αναταραχής. Οι ΗΠΑ παραμένουν το πιο ισχυρό έθνος στον κόσμο, με το πολιτικό και το στρατιωτικό βάρος τους να ξεπερνά κατά πολύ κάθε αντίπαλο. Έχουν τεράστια οικονομική επιρροή. Η Ευρώπη, παρά τις πληγές της, ασκεί σοβαρή οικονομική και διπλωματική ισχύ. Όπως είναι προφανές, οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι έχουν καθήκον να αντιμετωπίσουν τις ανθρωπιστικές συνέπειες των συγκρούσεων – και ενδιαφέρονται να το κάνουν. Έχουν επίσης μια μοναδική ικανότητα να κινητοποιήσουν τις περιφερειακές και τις διεθνείς πιέσεις για πολιτική διευθέτηση.

Δεν υπάρχει καμία αίγλη σε αυτό το ρόλο. Η διαπραγμάτευση δεν μπαίνει στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων με την ταχύτητα των πυραύλων cruise. Η προσπάθεια συχνά θα αποτυγχάνει. Αλλά, όπως είπε κάποτε και ένας Βρετανός πρωθυπουργός, δεν υπάρχουν και πολλές εναλλακτικές. Όπως θα έμαθε το Ισραήλ, το μόνο πράγμα που δεν φέρνει την ειρήνη είναι ο πόλεμος. Συνεπώς, ο Κέρι έχει δίκιο. Θα πρέπει να τον επικροτήσουμε.

ft.com