Ο Milton Friedman και η διάψευση της ελεύθερης αγοράς

Τον άλλο μήνα είναι η 100η επέτειος της γέννησης του μεγάλου Νομπελίστα οικονομολόγου Milton Friedman, που είχε μια τεράστια συνεισφορά στη νομισματική πολιτική, και στη καταναλωτική θεωρία.

Οι περισσότεροι όμως θα τον θυμούνται για πάντα, ως τον οραματιστή της ελεύθερης αγοράς, και ως την διανοητική δύναμη πίσω από την οικονομική πολιτική που κυριάρχησε από το 1980 και μετά.

Σε μια εποχή που ο σκεπτικισμός απέναντι στις αγορές ήταν διαδεδομένος, ο Friedman ανέλυσε και εξήγησε με πολύ απλά λόγια το γεγονός ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία αποτελεί τον θεμέλιο

λίθο της  οικονομικής ευμάρειας. Οι πετυχημένες οικονομίες, έλεγε,  βασίζονται στην εξοικονόμηση, στη σκληρή εργασία, και στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Μίλησε έντονα εναντίον των κρατικών ρυθμίσεων της αγοράς, οι οποίες εμποδίζουν την επιχειρηματικότητα, και πνίγουν τις αγορές.

Ότι ήταν ο Adam Smith για τον 18ο αιώνα, ήταν και ο Milton Friedman για τον 20ο.

Η δεκαετία του `80 σημαδεύτηκε από τις θεωρίες του. Η παγκόσμια οικονομία βρέθηκε στο κατώφλι  μεγάλων αλλαγών. Εμπνευσμένοι από τις ιδέες του, ο Ronald Reagan, η Margaret Thatcher, και άλλοι ηγέτες, ξεκίνησαν την «αποσυναρμολόγηση» των κρατικών περιορισμών, ρυθμίσεων, και κανόνων, που είχαν αναπτυχθεί στη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών.

Η Κίνα έφυγε από τον κεντρικό σχεδιασμό, και επέτρεψε στις αγορές της να ανθίσουν, πρώτα στον γεωργικό τομέα, και αργότερα στον βιομηχανικό. Η Λατινική Αμερική κατάργησε τα εμπόδια στο εμπόριο και ιδιωτικοποίησε τις κρατικές επιχειρήσεις. Και όταν έπεσε επιτέλους το τείχος του Βερολίνου, κανένας δεν αμφέβαλλε πως οι πρώην ανατολικές χώρες θα ακολουθούσαν και αυτές το μοντέλο των ελεύθερων αγορών.

Ο Friedman, στην προσπάθειά του να στηρίξει την δύναμη των αγορών, έκανε έναν σαφή διαχωρισμό μεταξύ κράτους και αγοράς. Στην ουσία, περιέγραψε το κράτος ως τον κατ εξοχήν εχθρό της αγοράς. Έτσι, απέφυγε να μας εξηγήσει την πραγματικότητα, ότι δηλαδή οι περισσότερες πετυχημένες οικονομίες είναι μεικτές. Δυστυχώς, αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η παγκόσμια οικονομία να υποφέρει σήμερα από μια κρίση η οποία οφείλεται εν πολλοίς στην πλήρη απελευθέρωση των χρηματαγορών.

Η θεωρία του Friedman υποτιμά τις θεσμικές προϋποθέσεις των αγορών. Υποθέτει πως αν το κράτος απλά εφαρμόζει και επιβάλλει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και συμβόλαια, η αγορά ως δια μαγείας θα πετύχει τον σκοπό της. Στην πραγματικότητα όμως, οι σύγχρονες οικονομίες δεν είναι αυτορυθμιζόμενες, και δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να λειτουργήσουν αυτόνομα. Οι κυβερνήσεις πρέπει να επενδύουν στα δίκτυα μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, να επεμβαίνουν, να αντισταθμίζουν ασύμμετρες πληροφορίες, να μεσολαβούν σε περιπτώσεις πανικού, να αντιμετωπίζουν τις υφέσεις, και να ανταποκρίνονται στις λαϊκές  απαιτήσεις για κοινωνική ασφάλιση και για κοινωνικά δίχτυα ασφαλείας.

Οι αγορές αποτελούν την πεμπτουσία της οικονομίας αγοράς. Δεν μπορούν όμως να λειτουργήσουν από μόνες τους. Ακόμη και στο Χόνγκ Κόνγκ, που ο Fri