Ο ακαταπόνητος άνθρωπος των γραμμάτων Πέτρος Σπανδωνίδης

Ένας σεμνός άνθρωπος στον οποίο οφείλεται η εδραίωση της λογοτεχνικής εκφράσεως της Θεσσαλονίκης

 Του Ελευθέριου Σκιαδά

«Όταν τελευταία φορά τον επισκέφθηκα στη Θεσσαλονίκη, τον βρήκα ανήμπορο από καιρό και σαν βιαστικό και ανυπόμονο. Είδα τους ταξινομημένους πάνω στο γραφείο του φακέλους με τα ανέκδοτα, τα έτοιμα για τυπογραφείο χειρόγραφα […]. Επιθυμία του ήταν να προφτάσει. Και άπειρες ήσαν στον νου οι νέες

Με αυτά τα λόγια αποχαιρέτησε ο πεζογράφος Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος (1896-1981) τον φίλο του Πέτρο Σπανδωνίδη, όταν έφυγε από τη ζωή τον Ιανουάριο του 1964. Έναν σεμνό άνθρωπο των γραμμάτων στον οποίο οφείλεται η εδραίωση της λογοτεχνικής εκφράσεως της Θεσσαλονίκης, όπως πολύ ορθά είχε επισημάνει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος.

Τα ερεθίσματά του στη Θεσσαλονίκη

Ο Πέτρος Σπανδωνίδης γεννήθηκε το 1890 στη Ρουμανία από γονείς καταγόμενους από το Μελένικο της Μακεδονίας. Σε αυτή τη βυζαντινή ακριτική πόλη έζησε τα πρώτα του παιδικά χρόνια, ενώ από το 1905 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου και ολοκλήρωσε στο μοναδικό της τότε γυμνάσιο.

Η Θεσσαλονίκη την εποχή εκείνη ήταν ένα κοσμοπολίτικο κέντρο που του ενέπνευσε από νωρίς τη διάθεση να γνωρίσει τις ξένες λογοτεχνίες, κυρίως τη γαλλική. Το εφηβικό του πνεύμα ερεθίσθηκε από τα «Κατά συνθήκην ψεύδη» του Max Nordau και επιδόθηκε με δίψα κυρίως στη φιλοσοφική μελέτη του αισθητικού φαινομένου.

Το 1909 εγγράφηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του εξαιτίας της στρατιωτικής του εκγύμνασης ως εφέδρου των Νέων Χωρών και, εν συνεχεία, λόγω των αλλεπάλληλων επιστρατεύσεων το διάστημα 1915-1921, οπότε και έλαβε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Όταν το 1921 διορίσθηκε καθηγητής, είχε γίνει ήδη πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής. Αρκετά χρόνια αργότερα αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η εμφάνισή του στον χώρο των γραμμάτων

Παρότι αρκετά νωρίς δοκίμασε τις δυνάμεις του στη λογοτεχνία, δημοσιεύοντας το πρώτο του διήγημα «Στην εξοχή» το 1916, γρήγορα την εγκατέλειψε και αφοσιώθηκε στην αισθητική της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Η κριτική, ωστόσο, αποτελούσε γι’ αυτόν αληθινό πάθος ζωής.

Η εμφάνισή του στον χώρο αυτό έγινε το 1923, δημοσιεύοντας κριτικά σημειώματα από τις στήλες των εφημερίδων «Φως» και «Ταχυδρόμος», πίσω από το ψευδώνυμο Τιτ Μπιτς και έχοντας τη συμπαράσταση του παιδικού του φίλου και δημοσιογράφου Πέτρου Ωρολογά.

H πρώτη, ωστόσο, εμφαντική ανάμειξή του στην πνευματική ζωή υπήρξε ένα σημείωμά του πάνω σε τρία ακατέργαστα μονόπρακτα «γηγενών» θεατρικών συγγραφέων, που παραστάθηκαν στο θέατρο του Λευκού Πύργου το 1926.

«Μακεδονικές Ημέρες»

Μεγάλο σταθμό στη ζωή του αποτέλεσε η ενασχόλησή του με το περιοδικό «Μακεδονικές Ημέρες», το οποίο ίδρυσε το 1932. Τότε ανάγεται και η αρχή της φιλίας του με τον Αλκιβιάδη Γιαννόπουλο. Ενθουσιασμένος από το δημοσιευθέν στο περιοδικό του διήγημα του τελευταίου, με τίτλο «Κεφάλια στη σειρά», ο Πέτρος Σπανδωνίδης θέλησε να τον γνωρίσει.

Έτσι αρχίζει μια επικοινωνία μεταξύ των δύο ανδρών μέσω επιστολών, η οποία διατρέχει όλη την πορεία του περιοδικού, αναδεικνύοντας κατ’ αρχάς τις πρωτοβουλίες που ανελάμβανε ο Πέτρος Σπανδωνίδης σχετικά με την κυκλοφορία του. Το έντυπο αυτό αποτέλεσε το όργανο έκφρασης της Σχολής της Θεσσαλονίκης, καθώς και ένα μέσο έκφρασης της κριτικής του. Οι «Μακεδονικές Ημέρες» ξέφυγαν από το στενό λαογραφικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνταν τα υπόλοιπα τοπικά περιοδικά, και εισήγαγαν στα ελληνικά γράμματα έναν αέρα ανανέωσης της καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής παραγωγής.

Ο Πέτρος Σπανδωνίδης προσέφερε αρκετές συνεργασίες στο περιοδικό, κυρίως βιβλιοκριτικές, μεταφράσεις και άρθρα.

Περιπέτειες

Στις επιστολές, όμως, αναφέρεται στις σοβαρές οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε το περιοδικό, αλλά και στη σχέση που είχε με τους συνεργάτες του.

Χαρακτηριστικά είναι όσα ο ίδιος αναφέρει κατά τον πρώτο χρόνο ιδρύσεως του εντύπου αναφορικά με την απομάκρυνσή του από την καθαρά λογοτεχνική εργασία και από τη διεύθυνση των «Μακεδονικών Ημερών».

Μετά τη δεκάμηνη διακοπή τους από τον Μάρτιο του 1933 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1933, θα διανύσουν μια περίοδο ομαλής κυκλοφορίας για ένα μακρό διάστημα. Εντούτοις, στα τέλη του 1938 τα σύννεφα αρχίζουν να πυκνώνουν και οδήγησαν, τελικά, στο κλείσιμό τους, το 1939. Όλο αυτό το χρονικό διάστημα της κατιούσας πορείας του περιοδικού και της τελικής πτώσης του περιγράφει εύγλωττα ο ίδιος στις επιστολές του, εκφράζοντας την αγωνία του.

Η προσπάθεια να επανεκδώσει το περιοδικό μεταπολεμικά υπήρξε εξαιρετικά βραχύβια, καθώς διήρκεσε μόνο έναν χρόνο. Αιτία και πάλι τα ανυπέρβλητα οικονομικά προβλήματα αλλά και οι τεταμένες σχέσεις με τους παλαιούς συνεργάτες του, που είχαν ως αποτέλεσμα να μην του παραχωρήσουν καμία εργασία τους για να δημοσιευθεί στα τεύχη του εντύπου.

Ανθρώπινη πλευρά

Μέσα από το επιστολικό υλικό του Πέτρου Σπανδωνίδη προς τον Αλκιβιάδη Γιαννόπουλο προσεγγίζεται και η καθαρά ανθρώπινη πλευρά του σπουδαίου κριτικού. Δεν διστάζει να αποκαλύψει στον φίλο του τα προβλήματα υγείας που τον ταλαιπωρούν, την αρτηριοσκλήρυνση, δηλαδή, των κάτω άκρων, που εμπόδιζαν τη συγγραφική και επαγγελματική δραστηριότητά του και τον ακολούθησαν μέχρι το τέλος της ζωής του.

Αρκετές, μάλιστα, από τις επιστολές του ήταν γραμμένες από ξένο χέρι, πιθανόν από τη σύζυγο ή τις κόρες του, γεγονός που εξηγείται από τις συνέπειες της ασθένειας στα άκρα του ασθενούς. Ακόμα, αποκαλύπτεται η επιθυμία του για αποδοχή από τους ανθρώπους των γραμμάτων: «Αν θυμηθείς καμιά φορά γράψε μου τι παράξενα λέει εκεί ο κόσμος των διανοουμένων για τον παράξενο Σπανδωνίδη».

Αυτό, όμως, δεν τον εμπόδισε να έρχεται συχνά σε σύγκρουση με συγγραφείς και κριτικούς της εποχής του. Όταν, μάλιστα, η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια και το Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ηλίου παρουσίασαν το λήμμα με τη βιογραφία του, έμεινε τόσο δυσαρεστημένος, που δεν δίστασε να καταγγείλει τους επιμελητές για τον ελλιπή τρόπο με τον οποίο παρουσιάστηκε το έργο του.

Διάκριση σε κριτικές – δοκίμια

Πράγματι, το έργο του υπήρξε μέγα, με πάμπολλες κριτικές και δοκίμια, που δημοσιεύθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του και απεκάλυπταν μια σκέψη συγκροτημένη και μια καθόλου τυχαία εγκυκλοπαιδικότητα γνώσεων. Εξηγείτο έτσι γιατί ο Πέτρος Σπανδωνίδης ήταν μια πνευματική μορφή που κυριάρχησε στην εποχή της.

Εξ αυτών, αξίζει ιδιαιτέρως να αναφερθούμε στα δύο δοκίμιά του «Ελληνικότητα» και «Μάχη για την ουσία». Σε αυτά τα έργα δίνεται η μάχη για το νόημα της ελληνικότητας και την ουσία της τέχνης. Όλο το πρόβλημα για τον Πέτρο Σπανδωνίδη ήταν η ανάγκη να προσγειωθεί το ελληνικό πνεύμα στα σύγχρονα δεδομένα ζωής, δηλαδή να μπορέσει το ελληνικό πνεύμα να εκφράσει τη σημερινή ζωή δημιουργικά.

Ο Πέτρος Σπανδωνίδης υπήρξε πράγματι ένα εξαίσιο νεοελληνικό πνεύμα, που το ξεχώριζε ο πνευματικός σχετικισμός του, όπως έγραψε στην εφημερίδα «Καθημερινή» ο Αμύντας Α. Παπαβασιλείου. Αυτός ο σχετικισμός του τού έδωσε τη διαύγεια να δώσει στις έννοιες της ελληνικότητας και της τέχνης ένα νόημα που ήταν ανάγκη ζωής για τη νεοελληνική πνευματικότητα.

The post Ο ακαταπόνητος άνθρωπος των γραμμάτων Πέτρος Σπανδωνίδης appeared first on antinews.gr.