Η ΕΕ θέλει να καταργήσει τις προμήθειες των διαμεσολαβητών στα επενδυτικά ασφαλιστικά προϊόντα – Έντονες αντιδράσεις

Έντονες είναι οι αντιρρήσεις των Ευρωπαίων ασφαλιστών και της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδος στο ενδεχόμενο μιας απόλυτης κατάργησης των προμηθειών στα βασιζόμενη σε ασφάλιση επενδυτικά προϊόντα. 

Σύμφωνα με σχετικό έγγραφο της Insurance Europe καταρχάς, υποστηρίζεται ότι η ποικιλομορφία των αγορών της ΕΕ πρέπει να γίνει σεβαστή. Οι κανόνες της ΕΕ για τις προμήθειες και τις αμοιβές πρέπει να μπορούν να εφαρμοσθούν σε όλες τις αγορές της ΕΕ. Η ποικιλομορφία

της ευρωπαϊκής αγοράς διαμεσολάβησης θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, καθώς υπάρχουν αγορές που έχουν ήδη επιβάλλει περιορισμούς και απαιτήσεις διαφάνειας ή αγορές, που μέσω των εθνικών κανόνων έχουν καθιερώσει την υποχρεωτική συμβουλή, αλλά και αγορές όπου η ψηφιακή καινοτομία έχει οδηγήσει ήδη στην επικράτηση των διαδικτυακών πωλήσεων (έναντι των παραδοσιακών καναλιών). Οι κανόνες της IDD έχουν ορθά αφήσει περιθώριο εθνικών επιλογών, επιτρέποντας στα κράτη μέλη να λάβουν περαιτέρω μέτρα προσαρμοσμένα στις ανάγκες της αγοράς τους.

Για παράδειγμα, σημαντικός παράγων διαφοροποίησης αποτελεί η διάρθρωση του συστήματος της διανομής (ανεξάρτητες συμβουλές, bancassurance κα) που ισχύει σε κάθε αγορά και ο διαφορετικός βαθμός ενδιαφέροντος που αποδίδουν τα άτομα στην ιδιωτική συνταξιοδοτική αποταμίευσή τους, εξαρτώμενο αυτό το ενδιαφέρον από το καθεστώς του εθνικού συνταξιοδοτικού συστήματος. Η εξασφάλιση πρόσβασης στις χρηματοπιστωτικές αγορές και η ευρεία παροχή συμβουλής είναι το κλειδί για την αποφυγή της φτώχειας στα γηρατειά, ενός από τα μεγαλύτερα προβλήματα της σύγχρονης εποχής. Σε χώρες της ΕΕ, όπου τα συνταξιοδοτικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης έχουν υποστεί μεταρρυθμίσεις με λιγότερο ευνοϊκούς όρους είναι προφανές, ότι η ανάγκη για υγιείς οικονομικές συμβουλές θα συνεχίσει να αυξάνεται.

Επιπλέον, θεωρείται ότι μια ευρέως διαθέσιμη, υψηλής στάθμης συμβουλή έχει θετικό αντίκτυπο στους καταναλωτές. Οι καταναλωτές συχνά αναφέρουν ότι λαμβάνουν επενδυτικές αποφάσεις με βάση την τεχνογνωσία που τους παρέχουν οι σύμβουλοι. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Ευρωβαρόμετρου το 2022 (εδώ), το 45% των ερωτηθέντων λαμβάνει αποφάσεις με βάση τις συμβουλές που του δίδουν οι σύμβουλοί τους. Ομοίως, σύμφωνα με μια διεθνή μελέτη καταναλωτών, επίσης το 2022, η οποία διεξήχθη από την ομάδα Remark (Global Consumer Study by Remark Group εδώ), περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες αναζητούν συμβουλές από επαγγελματίες συμβούλους. Αυτό εξάλλου υποστηρίζεται και από την εξωτερική μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις γνωστοποιήσεις, τα κίνητρα και την καταλληλότητα (εδώ).

Σε πολλές αγορές, το σύστημα προμήθειας αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του συστήματος διανομής για επενδυτικά προϊόντα που απευθύνονται σε ιδιώτες επενδυτές. Άνευ αυτού, η πρόσβαση των καταναλωτών σε περισσότερες επιλογές, όπως γίνεται σήμερα μέσω των διαμεσολαβητών, θα περιοριζόταν σε σημαντικό βαθμό.

Στην πράξη η προσέγγιση ελάχιστης εναρμόνισης που υιοθετήθηκε στην IDD επέτρεψε στα κράτη μέλη της ΕΕ να περιορίσουν ή και να απαγορεύσουν τη χρήση της προμήθειας, όπου αυτό κρίθηκε ενδεδειγμένο για την αγορά τους, αλλά και αντίστροφα να την επιτρέψουν, όπου αυτή είναι χρήσιμη για την πρόσβαση των πολιτών σε χρηματοοικονομικές συμβουλές με γνώμονα την αποτροπή «κενών στη συμβουλή».

Σε ορισμένα κράτη μέλη, το σύστημα διανομής που βασίζεται στην προμήθεια είναι χρήσιμο για την εξασφάλιση ενός επιπέδου χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης, ιδίως σε σχέση με τη σημασία της συνταξιοδοτικής αποταμίευσης και την αποφυγή κενών κατά τη συνταξιοδότηση εξαιτίας των ειδικών χαρακτηριστικών στο συνταξιοδοτικό προφίλ ενός ατόμου. Είναι βοηθητικό να συνειδητοποιούν οι άνθρωποι την ανάγκη τους για δημιουργία εισοδήματος κατά το γήρας, ακόμη και πριν συνειδητοποιήσουν την ανάγκη αυτή σε ατομικό επίπεδο.

Τα «κενά συμβουλών» (που θα ανακύψουν λόγω μη ανάμειξης διαμεσολαβητή) είναι πιθανό να έχουν δυσανάλογο αντίκτυπο στις ευάλωτες κατηγορίες πολιτών (π.χ. πρόσωπα με εισοδήματα κάτω του μέσου όρου ή με χαμηλό χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό) ή σε γεωγραφικά απομονωμένους καταναλωτές, περιορίζοντας συγχρόνως τη δυνατότητα πρόσβασης στη συμβουλή στους καταναλωτές, κυρίως, που διαθέτουν μικρά ποσά προς επένδυση. Οι δυσκολίες θα είναι εντονότερες σε αγορές, όπου δεν επιτρέπονται πωλήσεις IBIPs βάσει εκτέλεσης εντολών(execution only sales). Μια περιορισμένη πρόσβαση σε συμβουλές βλάπτει εν τέλει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών και εμποδίζει την πρόσβαση στις χρηματαγορές.

Εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η πληρωμή για συμβουλή είναι απαραίτητη, είτε μέσω προμήθειας είτε μέσω αμοιβής. Η προμήθεια δεν είναι περιττή δαπάνη καθώς αντικατοπτρίζει την τιμή της συμβουλής καθώς και των άλλων υπηρεσιών που παρέχονται στον πελάτη στο πλαίσιο της διανομής, συμπεριλαμβανομένης κάθε βοήθειας που δίνεται από τον διαμεσολαβητή στον ασφαλισμένο για τη διαχείριση και εκτέλεση των ασφαλιστηρίων συμβολαίων, ιδίως σε περίπτωση επέλευσης του κινδύνου, όπως ορίζεται από την IDD.

Το σύστημα διανομής που βασίζεται στην προμήθεια είναι ένας τρόπος χρηματοδότησης του κόστους παροχής συμβουλών προς τον πελάτη. Στις περιπτώσεις όπου παρέχονται συμβουλές και η προμήθεια απαγορεύεται, ο πελάτης καλείται και πάλι να πληρώσει για τη συμβουλή, αλλά με διαφορετικό τρόπο (συνήθως με χρέωση συγκεκριμένης αμοιβής ή με το μοντέλο της εγγραφής κα). Το σύστημα προμήθειας παραμένει, ωστόσο, ο πιο διαδεδομένος τρόπος αμοιβής των διανομέων σε ολόκληρη την ΕΕ, αποτελώντας το επικρατέστερο σύστημα στην πλειονότητα των αγορών. Αυτό επιτρέπει στους πελάτες να έχουν πρόσβαση σε όσες προσυμβατικές συμβουλές χρειάζονται δωρεάν, αφού αυτές χρηματοδοτούνται από τους υπάρχοντες ασφαλισμένους πελάτες. Την ίδια στιγμή αυτό διασφαλίζει την παροχή συμβουλών σε προσιτή τιμή, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε αγορές με χαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης.

Υπάρχει η εσφαλμένη αντίληψη ότι η πληρωμή μέσω προμήθειας οδηγεί σε κάθε περίπτωση σε σύγκρουση συμφερόντων και, ως εκ τούτου είναι per se μη αποδεκτή. Στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο. Η προμήθεια προσφέρει έναν μηχανισμό για τη χρηματοδότηση συμβουλών, υψηλής στάθμης καθιστώντας τις διαθέσιμες στους καταναλωτές, ανεξάρτητα από την οικονομική κατάστασή τους ή το επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού τους και υποστηρίζοντας κατ’ ουσίαν τους καταναλωτές που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από οικονομικές συμβουλές, αλλά δεν μπορούν να ανταπεξέρθουν οικονομικά.

Αρκετές πρόσφατες μελέτες έχουν αναδείξει τα μειονεκτήματα από την απαγόρευση των προμηθειών. Από την εξωτερική μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις γνωστοποιήσεις, τα κίνητρα και την καταλληλότητα προέκυψε ότι, όπου η προμήθεια έχει απαγορευτεί ή έχει περιοριστεί αυστηρά, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη στροφή των καταναλωτών, είτε σε αγορές με αποκλειστική εκτέλεση εντολών (execution-only sales), είτε προς διαδικτυακές πλατφόρμες. Η παροχή συμβουλής επί πληρωμή ελαχιστοποιήθηκε. Παλαιότερη μελέτη της KPMG είχε δείξει ότι οι καταναλωτές (στη γερμανική αγορά) ήταν απρόθυμοι ή δεν ήταν σε θέση οικονομικά να πληρώσουν το κόστος της συμβουλής.

Η MiFID II προβλέπει πλήρη απαγόρευση των προμηθειών για τις ανεξάρτητες συμβουλές, ενώ επιτρέπει τη χρήση τους για τη χρηματοδότηση των «μη ανεξάρτητων» συμβουλών. Σε αγορές όπου οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές επιτρέπουν την πληρωμή προμήθειας, δεν υπήρξε σημαντική ανάπτυξη των ανεξάρτητων συμβουλών. Αντίθετα, οι καταναλωτές συνεχίζουν να επιλέγουν μη ανεξάρτητες συμβουλές ή αγορές με αποκλειστική εκτέλεση εντολών1.

Στην Τεχνική Συμβουλή της ESMA το 2020 σχετικά με τα κίνητρα, τις δαπάνες και τις χρεώσεις στο πλαίσιο της MIFID, η ESMA δεν προέκρινε την πλήρη απαγόρευση των προμηθειών ως ενδεδειγμένη επιλογή πολιτικής προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Οι συμβουλές είναι σημαντικές για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων των καταναλωτών και τη βελτίωση της κατανόησης θεμάτων με οικονομικές πτυχές, όπως των μηχανισμών των συνταξιοδοτικών συστημάτων, των τρεχόντων επιτοκίων, της φορολογίας, του πληθωρισμού, των παραγόντων βιωσιμότητας. Επιπλέον, οι κανόνες που εφαρμόστηκαν πρόσφατα στο πλαίσιο της νομοθεσίας της βιώσιμης χρηματοδότησης συνεπάγονται ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη για επεξηγήσεις και συμβουλές.

Σχετικά με τα προϊόντα IBIPs, αυτά δεν συνιστούν εναλλακτικές επιλογές άλλων επενδυτικών προϊόντων και κατά συνέπεια δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τέτοια.

Στο τρέχον οικονομικό περιβάλλον, τα IBIPs είναι τα κύρια χρηματοπιστωτικά μέσα που μπορούν να δημιουργήσουν κεφάλαιο για άτομα που δεν διαθέτουν αρκετό πλούτο, ώστε να έχουν πρόσβαση σε εξελιγμένες υπηρεσίες διαχείρισης ενεργητικού. Οι πελάτες των IBIPs έχουν συνήθως μια πιο μακροπρόθεσμη επενδυτική οπτική και εκτιμούν την ασφάλεια, εξίσου με τις αποδόσεις των επενδύσεών τους. Οι πελάτες δηλαδή αγοράζουν IBIPs ως μέρος του μακροπρόθεσμου οικονομικού σχεδιασμού τους.

Ακόμα, οι απλές απαιτήσεις διαφάνειας μπορούν να βελτιώσουν την προστασία των καταναλωτών. Πάντα υπάρχει η δυνατότητα για ένα απλό και καλά βαθμονομημένο καθεστώς διαφάνειας για την ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών, αναδεικνύοντας και απομονώνοντας τις εν δυνάμει επιβλαβείς πρακτικές και τις αδικαιολόγητα υψηλές προμήθειες. Η διαφάνεια μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για τη διασφάλιση ότι η προμήθεια που καταβάλλεται δεν λειτουργεί εις βάρος του καταναλωτή, αλλά αντίθετα ενισχύει τη λήψη απόφασης εκ μέρους του μετά λόγου γνώσεως.

Δεδομένης της σημασίας της προστασίας των καταναλωτών, ο αντίκτυπος οποιουδήποτε νέου καθεστώτος θα πρέπει να υποβληθεί σε έλεγχο, πριν τεθεί σε ισχύ, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι παρεχόμενες πληροφορίες είναι κατανοητές και χρήσιμες για τους καταναλωτές, υπέρ των οποίων θεσπίζονται. Οι απαιτήσεις διαφάνειας θα πρέπει επίσης να συμβαδίζουν με την αρχή του Value for Money στο στάδιο ανάπτυξης του προϊόντος.

Τα καθεστώτα IDD και PRIIPs ήδη παρέχουν υψηλό βαθμό διαφάνειας. Ωστόσο θα μπορούσαν να βελτιωθούν για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πελατών στη χρηματοοικονομική συμβουλή. Από την πρώτη κιόλας επαφή με τον διαμεσολαβητή, οι πελάτες θα πρέπει να ενημερώνονται για τον τρόπο με τον οποίο αυτός αμείβεται. Αυτό θα τους δώσει τη δυνατότητα να αξιολογήσουν καλύτερα τα συμφέροντα του τελευταίου. Οι απαιτήσεις διαφάνειας θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να παραμείνουν απλές, προκειμένου να αποφευχθεί η υπερφόρτωση των καταναλωτών με πολλές πληροφορίες.

Η γνωστοποίηση της προμήθειας, εάν εν τέλει απαιτηθεί, θα πρέπει να γίνεται κατόπιν αιτήματος του πελάτη και με τη μορφή είτε χρηματικού ποσού είτε ποσοστού. Σύμφωνα με την προσέγγιση ελάχιστης εναρμόνισης της IDD, τα κράτη μέλη μπορούν να διατηρήσουν τις (υφιστάμενες) πιο αυστηρές διατάξεις, συμπεριλαμβανομένων πρόσθετων περιορισμών όπως προβλέπονται στα άρθρα 22 και 29 της οδηγίας.

Εάν η γνωστοποίηση της προμήθειας δεν είναι δυνατή, για παράδειγμα επειδή είναι πολύ πρώιμο το στάδιο, τότε η μέθοδος υπολογισμού πρέπει να εξηγηθεί σωστά. Δεν είναι πάντα δυνατή η αποκάλυψη του ακριβούς ποσού προμήθειας σε ευρώ ή του ποσοστού κατά το χρονικό σημείο της πώλησης. Το επίπεδο της προμήθειας που καταβάλλεται εν τέλει, μπορεί να ποικίλλει με βάση διάφορους παράγοντες και παρ’ ότι ορισμένες πτυχές, όπως το προς επένδυση ποσό ή το προϊόν που επελέγη είναι γνωστές, εντούτοις άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με τη διανομή δεν είναι. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα προϊόντα πολλαπλών επιλογών (MOPs). Σε όλες τις περιπτώσεις είναι σημαντικό να διασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ όλων των τύπων ασφαλιστικών διαμεσολαβητών.

Επιπλέον, δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε ότι η σωστή επιβολή των κανόνων POG προσφέρει υψηλό επίπεδο προστασίας του καταναλωτή κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του προϊόντος. Οι διατάξεις POG της IDD συνιστούν ένα λεπτομερές και ισχυρό σύνολο κανόνων που διασφαλίζουν ότι τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί καλώς και ότι ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πελατών για τους οποίους προορίζονται. Από την πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις γνωστοποιήσεις, τα κίνητρα και την καταλληλότητα προέκυψε ότι το συγκεκριμένο σύστημα λειτουργεί.

Οι εν λόγω κανόνες έχουν συμπληρωθεί με αρκετές πρόσθετες εποπτικές ενέργειες, που αποσαφηνίζουν την εφαρμογή τους και υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις κατά τη συμμόρφωσή τους. Όπου οι κανόνες POG επιβάλλονται αυστηρά, παρέχουν μια σειρά διασφαλίσεων για τους καταναλωτές που χρησιμεύουν για την αποφυγή επιβλαβών συνεπειών εις βάρος τους καθώς και για τον εντοπισμό και τη διόρθωση σχεδιαστικών χαρακτηριστικών του προϊόντος. Η δε διαδικασία καλύπτει και τις συγκρούσεις συμφερόντων που είναι πιθανόν να ανακύψουν ως αποτέλεσμα της δομής αμοιβών που καταβάλλουν οι ασφαλιστές και να παρέχει ισχυρές διασφαλίσεις. Οι διανομείς πρέπει επίσης να εντοπίζουν και να διορθώνουν προβλήματα που προκύπτουν λόγω του επιλεγμένου τρόπου διανομής του προϊόντος.

Εισάγοντας τις αρχές VfM για τον σχεδιασμό όλων των προϊόντων PRIIPs στο 1o Επίπεδο των οδηγιών IDD και MiFiD II θα είχε σαν αποτέλεσμα μια επιπρόσθετη διασφάλιση με στόχο την αποτροπή διανομής προϊόντων που δεν ικανοποιούν πλήρως τις ανάγκες, τους στόχους και τα χαρακτηριστικά της αγοράς-στόχου. Τα IBIPs μπορούν να προσφέρουν ποικίλα οφέλη και να έχουν ποικίλα χαρακτηριστικά (π.χ. εγγυήσεις, τεχνικές μετριασμού κινδύνου, βιομετρικές καλύψεις, πτυχές βιωσιμότητας κ.λπ.) για την κάλυψη των αναγκών και προτιμήσεων των διαφορετικών πελατών. Η ακριβής αποτύπωση όλων των παραπάνω χαρακτηριστικών απαιτεί αναλογικότητα στην εφαρμογή της έννοιας του VfM. Ως εκ τούτου, οι αρχές του VfM θα πρέπει να είναι (αρκούντως) ευέλικτες και να ενσωματώνουν μια ολιστική προσέγγιση για όλες τις ποσοτικές και ποιοτικές πτυχές του προϊόντος. Ειδικότερα, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα ασφαλιστικά χαρακτηριστικά δεν είναι πρόσθετα (add-ons) αλλά αναπόσπαστο μέρος των IBIPs. Kαι ο πελάτης αντλεί αξία από το προϊόν ως σύνολο. Για παράδειγμα, η ύπαρξη κάλυψης βιομετρικού κινδύνου, οι τεχνικές μετριασμού του κινδύνου ή και οι εγγυήσεις μπορούν να είναι καθοριστικοί παράγοντες για την επιλογή των καταναλωτών. Επομένως, η έννοια του VfM θα πρέπει να σέβεται τη διακριτή φύση των IBIPs.

Τέλος, η αυξημένη χρηματοοικονομική εκπαίδευση θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των όποιων ανησυχιών έχουν εναπομείνει σε σχέση με τη σύγκρουση συμφερόντων.

Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση στην Ε.Ε. είναι συνολικά χαμηλή. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η πρόσβαση σε επαγγελματικές συμβουλές είναι τόσο σημαντική. Η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο ισχυρούς πελάτες που θα είναι σε θέση να αυξήσουν τις ερωτήσεις προς τους διαμεσολαβητές, να γνωρίζουν πού και πώς να ζητήσουν συμβουλές, να αμφισβητούν τις συμβουλές που τους δίνονται, αλλά και να κατανοούν καλύτερα τις γνωστοποιήσεις που έλαβαν.