«Εαρινοί στοχασμοί»

Το έαρ έχει ψυχαγωγική, φιλοσοφική και πρακτική ακόμη θέση στην ιστορία του ανθρώπου και της ιστορικής μνήμης. Ακόμη και στα αρχαιότερα και πρωτόγονα κείμενα της ανθρωπότητας η άνοιξη δεν ήταν απλά μια περίοδος του ετήσιου χρόνου. Είχε πάντα την αξία και την επιθυμία μιας ελπίδας, μιας ανανέωσης, μιας αλλαγής, μιας ανατροπής, μιας στροφής του βίου προς μια καλύτερη, ευνοϊκότερη, ελπιδοφόρα πρόσληψη της ουσίας του χρόνου, του τρόπου με τον οποίο πλέουμε μέσα στο κύμα του ωκεανού των στιγμών που αποτελούν την πραγματικότητα. Και  πραγματικότητα είναι και το σύνολο των αισθημάτων, των στοχασμών,

Είναι αποτυπωμένο μέσα στη συλλογική μνήμη το αίσθημα του ανοίγματος των αισθήσεων, των ορέξεων, των ελπίδων σε μια άλλη νέα προοπτική, μια στροφή προς το καινούργιο, το επιθυμητό, το προσδοκώμενο, συχνά το θεωρούμενο και μοιραίο. Θα έχετε όλοι που με διαβάζετε μιαν εμπειρία από τη φυσική άνοιξη. Θα έχετε ακόμα και τυχαία βρεθεί μπροστά σε μια εκπληκτική εμπειρία: το ξύπνημα ενός άνθους, τον τρόπο που ξαφνικά τρυπά τα δεσμά και ανοίγεται στον χρόνο και συνάμα στην αρχή του τέλους. Διότι κάθε φορά που ένα άνθος ανοίγεται στο φως, αρχίζει και ο χρόνος επιστροφής στο σκότος της ανυπαρξίας.

Μέσα στην ιστορία του ανθρώπινου είδους η παράλληλη ιστορία, φυτών, ζώων και ανθρώπου, όσον αφορά τη γέννηση, την πορεία και τη φθορά βαδίζουν πανομοιότυπα, εξού και συχνά αρχαιόθεν η περιπέτεια του βίου τους, μέσω των παραδόσεων, προφορικών και γραπτών, συμβαδίζουν. Αρκετά τα γενικά και γνωστά σε όλους μας αιώνια δεδομένα. Η φύση επαναλαμβάνεται δισεκατομμύρια χρόνια χωρίς καμιά προσπάθεια πρωτοτυπίας. Εξού και μας είναι προσιτά και αναγνωρίσιμα κείμενα του παρελθόντος που καταγράφουν την εισβολή της άνοιξης, και των άλλων εξάλλου εποχών, μέσα στη ροή του χρόνου, σαν τους λεπτοδείκτες του ρολογιού.

Ας έρθουμε στα οικεία μας θέματα, το έαρ ως εποχή, ως αίσθημα, ως πείρα καταχωρημένη στη λογοτεχνία και την τέχνη εν γένει. Παιδιόθεν η εκπαίδευση μας δίδαξε πως η άνοιξη ήταν ο χρόνος στα αρχαία χρόνια έως πρόσφατα που διεξάγονταν οι πόλεμοι. Ετσι αρχίζουν κεφάλαια του Ηροδότου, του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα. «Αμα τω ήρι αρχομένω» ο χειμώνας, όπως στα ζώα, έτσι και στην ιστορία είναι χρόνος προετοιμασίας και συγκεκριμένης δυνάμεως, υλικών και προγραμματισμών. Ενας στρατός για να αντεπεξέλθει στα τεράστια προβλήματα που προκαλεί ο καιρός, η εσοδεία, η «χρονιά», πρέπει να έχει εφοδιαστεί με τα απαραίτητα όπλα που θα αντιμετωπίσει τις συνθήκες. Οι καιρικές συνθήκες που θα έχουν επικρατήσει τους χειμώνες καθορίζουν και τα μέσα, τις συνθήκες, τους όρους και τις ευκαιρίες για να αναπτυχθούν οι πρωτοβουλίες της ανοίξεως. Σε εποχές μεγάλης πανδημίας οι επιπτώσεις ήταν τεράστιες σε έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού. Στα μικράτα μου ήταν έντονες στην επαρχία που γεννήθηκε η μάνα μου, στη Λοκρίδα, οι τρομερές επιπτώσεις της περίφημης επιδημίας γρίπης, πριν από τη σωτήρια έλευση της πενικιλίνης. Η γιαγιά, μάνα της μάνας μου, είχε χάσει στη γρίπη το 1918 τρία αγόρια, εφήβους και δύο γαμπρούς από τις μεγάλες κόρες της.

Αφήνω τους θανάτους στους πολέμους, και δεν εννοώ τους πεσόντες στις μάχες, αλλά στις επιδημίες και στην έλλειψη τρόπων να επουλωθούν τραύματα που σήμερα είναι θέμα ημερών να θεραπευθούν. Εχει εξαντληθεί από τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους το φαινόμενο επιδημιών που ξεκλήρισαν εκατομμύρια ανθρώπους στη Βόρεια και Νότια Αμερική και το κύμα της μετανάστευσης μετά τους πολέμους του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού. Η ελονοσία ήταν άγνωστη ασθένεια στην Οκλαχόμα και η ελονοσία ξεκλήρισε λαούς, κυρίως ιθαγενείς στη αμερικανική ήπειρο.

Το έαρ τροφοδότησε κυρίως τη ρομαντική ποίηση, με κύρια μορφή την άρρωστη νεαρή γυναίκα που πέθανε από φθίση, πριν από τη σωτήρια έλευση των αντιβιοτικών. Πιθανόν να κάνω λάθος, αλλά δεν μπορώ να βρω στα κιτάπια μου περιόδους που οι πόλεμοι ανταγωνίζονταν τις επιδημίες απανταχού της Γης. Ο Ηρόδοτος θεωρείται μέγας ιστορικός και από τους επιδημιολόγους, όπως και ο Θουκυδίδης που περιέγραψε την ασθένειά του με κριτήριο ευγνωμοσύνης από τους ειδικούς που, καταγράφοντας τα συμπτώματα της ασθένειας, κατόρθωσε να αναγνωρίσουν τη νόσο της πανδημίας.

Ναι, αγαπητοί αναγνώστες, η Ανοιξη δεν είναι μόνο η εποχή των ρομαντικών πρώτων, ακόμη και των απελπισμένων, ερωτικών αυτοκτονιών, είναι η εποχή που επωάζονται μυριάδες κοιμώμενα μικρόβια. Ενα παιδί σήμερα δεν μπορεί ούτε στην οικογένεια, ούτε στο σχολείο να πληροφορηθεί την ανοιξιάτικη επέλαση της πανώλης, της φυματίωσης, της γαστρεντερίτιδας που αφάνισαν πληθυσμούς απανταχού της Γης. Συχνά στη διδασκαλική μου ιστορία συνάντησα την απορία των μαθητών μου, διδάσκοντας Παπαδιαμάντη, Βιζυηνό, Καρκαβίτσα που στα κείμενά τους, συχνά με ακρίβεια ειδικού, καταγράφουν πανδημίες και μολυσματικούς κόσμους που τα αντιβιοτικά τις εξαφάνισαν. Η πανούργα ιστορία, όταν τα φάρμακα εξαφάνισαν τις πανδημίες, εφηύρε τα πυρηνικά όπλα και εξασφάλισε πάλι τα ισοζύγια!!