Τι είδαν πριν πεθάνουν: Οι τελευταίες ταινίες διασήμων

Ο Στάνλεϊ Στίντερ έχει χαρακτηριστεί από τον συγγραφέα Ιαν Σίνκλερ ως «στρατηγός του εντοπισμού της μαγείας στην πολιτιστική αυταρέσκεια» στο περιοδικό «Sight & Sound». Με το νέο του βιβλίο «Last Movies», ένα εκτεταμένο και εξαντλητικό ερευνητικό έργο, επιχειρεί μια αναταξινόμηση της ιστορίας του κινηματογράφου, με κοινό παρονομαστή «την τελευταία φορά».

Σημασία για τον συγγραφέα έχουν οι ταινίες που παρακολούθησαν σημαντικές προσωπικότητες λίγο πριν από τον θάνατό τους. Πρόκειται για μια βαθυστόχαστη προσέγγιση 28 ταινιών του 20ού αιώνα. Ο Στάνλεϊ Στίντερ αναμειγνύει γεγονότα με σπινθηροβόλες

εικασίες γύρω από το τι είδαν τα διάσημα υποκείμενα της έρευνάς του. Ο Κάφκα, ο Τσάπλιν, ο Κερτ Κομπέιν, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, η Μπέτι Ντέιβις, ο Τσάρλι Πάρκερ, ο Στιβ Τζομπς είναι μεταξύ των κινηματογραφικών θεατών που παρακολουθούν την τελευταία προβολή στη ζωή τους.

Και ο συγγραφέας του «Last Movies» αναρωτιέται για τους παραλληλισμούς που θα μπορούσε να κάνει ο Κερτ Κομπέιν, για παράδειγμα, μεταξύ της ζωής που επρόκειτο να εγκαταλείψει και εκείνης που ζούσε η ηρωίδα στην τελευταία ταινία που είδε, τα «Μαθήματα πιάνου», στην οποία μια γυναίκα πωλείται, κακοποιείται και στερείται το αγαπημένο της μουσικό όργανο. Το βιβλίο του είναι ένας φόρος τιμής στους ανθρώπους για τους οποίους γράφει, δηλώνει στον «Guardian». Και προσθέτει ότι επιχείρησε να αναδιαμορφώσει τον αιώνα του κινηματογράφου «με βάση κάτι διαφορετικό από τις συνήθεις κατηγορίες ή αξιακές κρίσεις».

Το βιβλίο του χρονολογικά ξεκινά το 1924 με τον Φραντς Κάφκα να υποκλίνεται στη βωβή κωμωδία του Τσάρλι Τσάπλιν «Το χαμίνι». Το νήμα της σκέψης του Στάνλεϊ Στίντερ πλέκει τον Τσάρλι Τσάπλιν στο 1977 με μια κόπια της ταινίας «Μπάρι Λίντον», σε σκηνοθεσία Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Ηταν η τελευταία ταινία που ξετυλίχθηκε μπροστά στα μάτια του και σε τηλεγράφημά του προς τον Κιούμπρικ ο Τσάπλιν έγραψε ότι δεν ήθελε «να το στείλει πίσω». Ο Κιούμπρικ με τη σειρά του είδε το τρέιλερ για το δικό του κύκνειο άσμα, «Μάτια ερμητικά κλειστά», λίγο πριν κλείσουν οριστικά τα μάτια του το 1999.

Συμπτώσεις

Το «Last Movies» ανταγωνίζεται τη δυνατότητα επιβίωσης σε μια εποχή ακρότητας και αφανισμού, μόνο και μόνο για να υπογραμμίσει τον βαθμό του ατυχήματος που ενέχει η σχέση ενός πολιτισμού με τους μεταγενέστερους. Ο συγγραφέας του αναφέρει την ταινία «Manhattan Melodrama» σε σκηνοθεσία των Γ.Σ. βαν Ντάικ και Τζορτζ Κιούκορ, την οποία βλέπει στο Σικάγο ο αμερικανός γκάνγκστερ Τζον Ντίλιντζερ. Κατά την έξοδό του από τον κινηματογράφο Biograph Theater τον πυροβολούν οι ομοσπονδιακοί πράκτορες.

Στην ίδια κινηματογραφική αίθουσα ο σκηνοθέτης Τζορτζ Κιούκορ παρακολούθησε τον «Αρχάριο» και στη συνέχεια πέθανε. Σε αυτό το βιβλίο διαβάζουμε ότι η Μπέτι Ντέιβις βλέπει τον εαυτό της στο φιλμ «Waterloo Bridge» (το ριμέικ του 1940 που επρόκειτο να σκηνοθετήσει ο Κιούκορ), πριν ταξιδέψει στη Γαλλία και αποτύχει να επιστρέψει στο Χόλιγουντ. Ενώ ο Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ είδε την Μπέτι Ντέιβις στο «20.000 Years in Sing Sing» του Μάικλ Κέρτιτζ και παθαίνει το εγκεφαλικό επεισόδιο που τον σκοτώνει. «Είναι άγριο το γεγονός ότι το τηλεγράφημα που προβάλλεται στην ταινία έχει ημερομηνία 10 Ιουνίου 1932, δηλαδή 50 χρόνια ακριβώς πριν την παρακολουθήσει ο Φασμπίντερ. Και είναι το τηλεγράφημα που αλλάζει την πλοκή της, στέλνοντας τον Σπένσερ Τρέισι στον θάνατο. Αυτά τα φαντάσματα είναι αληθινά» λέει με δυσοίωνο τόνο στη φωνή του ο συγγραφέας του «Last Movies».

Ο Κένεντι, ο Ελβις και ο Μποντ

Η τελευταία καταχώρηση αφορά τον Ζαν – Λικ Γκοντάρ, ο οποίος πέθανε πέρυσι – και περιλαμβάνει διάφορες παρεκκλίσεις, όπως μια καταγραφή των τηλεοπτικών προγραμμάτων τη νύχτα που ο Ιαν Κέρτις των Joy Division κρεμάστηκε. Αυτό το ιδιόμορφο μοντάζ θανάτου ξεκίνησε ως ιδέα όταν ο Στίντερ διάβασε για τη δολοφονία του σουηδού πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε, όταν πυροβολήθηκε το 1986 βγαίνοντας από έναν κινηματογράφο της Στοκχόλμης. Βρέθηκε εκεί για την προβολή της ταινίας «The Mozart Brothers», σε σκηνοθεσία της Σουζάνε Οστεν, η οποία είχε μάλιστα προσφέρει στον Πάλμε έναν ρόλο στην ταινία της. Θα βρισκόταν στον κινηματογράφο αν δεν υπήρχε αυτή η σύνδεση; Ο Στίντερ απαντά στο ερώτημα του «Guardian» παραθέτοντας μία φράση του αείμνηστου σκηνοθέτη Λουί Μαλ: «Ο κινηματογράφος μπορεί να σκοτώσει, όπως και οτιδήποτε άλλο».

JFK και 007

«Νομίζω ότι είναι σημαντικό να εγκαταλείψουμε τα κριτήρια με τα οποία οργανώνουμε την ιστορία», λέει ο Στίντερ: «Καταλήγουμε σε μία προκατειλημμένη άποψη που κλίνει έντονα προς τον Τζέιμς Μποντ: σοβινισμός, ακριβό φαγητό, δολοφονία ξένων. Εχει να κάνει με το πώς ο JFK έφτασε στην εξουσία με έναν περίεργο τρόπο.Ηθελε να αυτοπροβληθεί ως σοβαρός εγγράμματος τύπος, αλλά ταυτόχρονα χρειαζόταν και αυτό το στοιχείο του ισχυρού άνδρα». Το πιθανότερο είναι ότι η τελευταία ταινία του Κένεντι ήταν του πράκτορα 007 «Από τη Ρωσία με αγάπη». Και δεν ήταν ο μόνος φαν του Μποντ που αναφέρεται στο βιβλίο. Ο Ελβις Πρίσλεϊ νοίκιασε έναν κινηματογράφο στο Μέμφις για να προβάλλει την ταινία «Η κατάσκοπος που με αγάπησε» λίγες εβδομάδες πριν πέσουν οι τίτλοι τέλους της ζωής του.