Φίλιππος Β΄ και Μήδα: Το ταφικό δίδυμο στη Βεργίνα που αντηχεί στο σήμερα

Το Πολυκεντρικό Μουσείο των Αιγών, που εγκαινιάστηκε το 2022, είναι ένα πολύ όμορφο και σύγχρονο μουσείο. Είναι φωτεινό, έχει χρώματα και η διάταξη των εκθεμάτων τα κάνει να θυμίζουν εικαστικά έργα. Όταν το επισκέπτεται κανείς, είναι από τις ευχάριστες στιγμές όπου νιώθει ότι γίνονται και πράγματα που αξίζουν σε αυτή τη χώρα.

Η ανάλαφρη αίσθηση που έχεις στο νέο μουσείο είναι εντελώς αντίθετη με την απόκοσμη, βαριά αίσθηση στη Βασιλική Νεκρόπολη με τους θησαυρούς της Βεργίνας. Εκεί είναι σαν να κατεβαίνεις στον Κάτω Κόσμο.

Μιλώντας για αυτό το μέρος το πρωινό της 24ης Νοεμβρίου

«Στηριζόμενος λοιπόν σε ισχυρές αρχαιολογικές ενδείξεις, νομίζω πως έχω το δικαίωμα να πω ότι ο μεγάλος μακεδονικός τάφος μπορεί να ανήκει στον Φίλιππο Β’».

Η Βεργίνα είναι ο τόπος όπου μπορεί κανείς να πλησιάσει όσο πουθενά τον Μέγα Αλέξανδρο. Τα ταφικά αντικείμενα για τον Φίλιππο μπορεί να τα έχει αγγίξει ο μεγάλος στρατηλάτης, αφού εκείνος διέταξε να γίνει αυτή η μεγαλοπρεπής ταφή. Ο Μέγας Αλέξανδρος εκτός από στρατηλάτης, όμως, αποτελεί κι ένα πολύ ενδιαφέρον πρόσωπο, όπως και οι γονείς του. Αυτό αποδεικνύει ότι την Ιστορία την κάνουν ενδιαφέρουσα πολλές φορές κάποιοι περίπλοκοι ψυχολογικά χαρακτήρες.

Ένα πολύ ωραίο βίντεο στον χώρο της Βασιλικής Νεκρόπολης μας πληροφορεί πώς πέθανε ο Φίλιππος Β’. Ο Φίλιππος Β’ δολοφονήθηκε το 336 π.Χ. στο θέατρο των Αιγών στον γάμο της κόρης του, Κλεοπάτρας, με τον Αλέξανδρο της Ηπείρου. Τον σκότωσε κάποιος σωματοφύλακάς του, εν ονόματι Παυσανίας. Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Παυσανίας εκδικήθηκε για λόγους προσωπικής έχθρας ή αν άλλοι έδωσαν εντολή για τον φόνο. Θα μπορούσαν να το έκαναν πολιτικοί αντίπαλοι ή οι Πέρσες ή ακόμη και η μητέρα του Μεγάλου Αλέξανδρου, η Ολυμπιάδα που ήταν θυμωμένη με τον τελευταίο του γάμο.

Αυτό που αξίζει να κρατήσουμε, σύμφωνα με το βίντεο, είναι ότι ο Φίλιππος διέπραξε ύβριν πριν δολοφονηθεί. Είχε ζητήσει να φτιαχτούν αγάλματα για τους δώδεκα θεούς και ένα δέκατο τρίτο για τον δέκατο τρίτο θεό, τον ίδιο δηλαδή. Και σύμφωνα με τον ιστορικό Διόδωρο, σε μια επίδειξη δύναμης μπήκε στο θέατρο χωρίς τη φρουρά του.

Υπάρχει, όμως, κι ένα πρόσωπο στη Βασιλική Νεκρόπολη, το όνομα του οποίου είναι άγνωστο. Εκτός από τη χρυσή λάρνακα με τα οστά του Φιλίππου Β’ βρέθηκε στις ανασκαφές και μία μικρότερη λάρνακα με τα οστά μιας γυναίκας περίπου 20-25 ετών και ένα χρυσό διάδημα. Το πιο πιθανό είναι, λέει το βίντεο, τα οστά να ανήκουν στη Μήδα, την τελευταία σύζυγο του Φιλίππου Β’, Θράκισσα πριγκίπισσα την οποία ο βασιλιάς παντρεύτηκε μετά την εκστρατεία στη Σκυθία το 339 π.Χ. για πολιτικούς λόγους. Εδώ να πούμε ότι ο Φίλιππος δεν είχε μία, ούτε δύο, ούτε τρεις συζύγους, αλλά οκτώ!

Γιατί βρέθηκαν τα οστά της Μήδας στον τάφο του Φιλίππου; Εικάζεται ότι η γυναίκα αυτή υπάκουσε στο έθιμο της φυλής της, το οποίο περιγράφει ο Ηρόδοτος. Έτσι, όταν πέθανε ο σύζυγός της, αυτοκτόνησε. Ακολούθησε τον άντρα της στη νεκρική πυρά και στον τάφο και θεωρήθηκε πρότυπο συζυγικής πίστης και αρετής και γι’ αυτό ο Αλέξανδρος την τίμησε με ταφικά αντικείμενα πολύ μεγάλης αξίας.

Ποια σημασία παίρνουν αυτές οι ιστορίες άραγε στη δική μας εποχή; Έχω την εντύπωση πως αυτό το ταφικό δίδυμο της Βεργίνας δείχνει πολύ ξεκάθαρα τις θέσεις των φύλων στον αρχαίο κόσμο. Ο απόηχος αυτών των οπτικών είναι ακόμη ζωντανός στον σύγχρονο κόσμο με άλλους τρόπους.

Ο Φίλιππος εκφράζει την αρσενική δύναμη που κυριαρχεί, την εξουσία που θέλει να εξαπλωθεί, τον πολυγαμικό άντρα, τις σκοπιμότητες, την αλαζονεία. Φτάνει στο σημείο να νιώσει θεός, άτρωτος. Και ακριβώς σε αυτό το σημείο είναι ευάλωτος όσο ποτέ, ακριβώς τότε χάνει τελικά τη ζωή του. Δεν χρειάζεται να ψάξουμε πολύ για να βρούμε, τόσο σε παλαιότερες σελίδες της Ιστορίας όσο και στο παρόν, άνδρες διψασμένους για εξουσία, που θέλουν να κυριαρχήσουν και που νιώθουν ή δηλώνουν ανίκητοι τυφλωμένοι από αλαζονεία. Κι αυτού του είδους οι άντρες είναι εκείνοι που ξεκινούν τους πολέμους και που φέρνουν ανείπωτο ανθρώπινο πόνο.

Στον αντίποδα η Μήδα είναι η γυναίκα που λειτουργεί αποκλειστικά ως αντικείμενο του άντρα. Δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα. Ακόμη και η επιθυμία της για ζωή έχει υποταχτεί μέσα στο καθήκον που της ανέθεσαν, καταλήγει να εξαϋλώνεται μέσα στον ρόλο της και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο να την τιμούν. Η λαμπερή λάρνακα, το λαμπερό στεφάνι, οι τιμές και το γεγονός ότι θεωρήθηκε υπόδειγμα θυμίζουν λίγο το γεγονός ότι πολλές φορές σήμερα η γυναίκα-αντικείμενο μπορεί να είναι πολύ σεβαστή, αν για παράδειγμα είναι πολύ αφοσιωμένη ή πολύ ενάρετη δίπλα σε έναν επιτυχημένο άνδρα. Ή μπορεί ακόμη και να λατρεύεται ως είδωλο, αν είναι πολύ λαμπερή, αισθησιακή και προγραμματισμένη να υπηρετεί την ανδρική φαντασίωση. Στην εποχή μας, δυστυχώς, σε κάποιους πολιτισμούς οι γυναίκες μπορεί ακόμη να βιώνουν τη μοίρα της Μήδας, να δίνονται ως νύφες ή να θανατώνονται, επειδή θεωρούνται κάποιο είδος περιουσίας του άντρα.

Θα ήταν βέβαια εντελώς ανόητο να κάνουμε cancel τον Φίλιππο Β’ και να απαγορεύσουμε να λέγεται το όνομά του για να πολεμήσουμε την πατριαρχία. Ήταν ένας άνθρωπος της εποχής του, καθορισμένος από ένα αιματηρό οικογενειακό παρελθόν και τους ρόλους που του δόθηκαν. Δεν ξέρω επίσης αν έχουμε το δικαίωμα να παρουσιάσουμε τη Μήδα ως θύμα, να μιλήσουμε εξ ονόματός της χωρίς να τη γνωρίζουμε, να την καταστήσουμε τελικά δικό μας αντικείμενο. Ίσως θα είχε περισσότερη αξία να δώσουμε χώρο σε αυτό που υπήρξε όπως υπήρξε.

Δεν μπορούμε να κρίνουμε τα πρόσωπα του παρελθόντος, ειδικά του τόσο μακρινού, με τα δεδομένα του σήμερα. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι κρατήσουμε τα μηνύματα που έχουν να μας δώσουν οι ζωές τους.

Εν κατακλείδι, τα αρχαιολογικά ευρήματα της Βεργίνας είναι ένας πολύτιμος, μοναδικός θησαυρός και όχι μόνο επειδή είναι από χρυσάφι. Ίσως ακόμη πιο πολύτιμες κι από τον χρυσό να είναι οι ιστορίες τους. Έτσι πολύτιμες είναι πάντα οι ιστορίες των ηρώων, των βασιλιάδων και των βασιλισσών, των στρατών και των πολέμων, των αυτοκρατοριών που πάντα διαλύονται. Μέσα από πολλαπλές αναγνώσεις όλων των παραπάνω μπορούμε να μαθαίνουμε για τη φύση των κοινωνιών και των ανθρώπων και να βρίσκουμε απαντήσεις για τα θέματα του σήμερα.