Λονδίνο, Παρίσι, Βερολίνο: Οι πρωτεύουσες της Ευρώπης μέσα από τους μεγάλους λογοτέχνες

Fallada, Blake και Zola μας «ταξιδεύουν» στις αγαπημένες τους πόλεις

Οι πρωταγωνιστές μάς μεταφέρουν σε ένα παράλληλο φανταστικό σύμπαν γεμάτο πάθη

Αν ζητήσεις από κάποιον να σου περιγράψει την εμπειρία του με ένα βιβλίο, αυτό που ίσως θα ακούσεις ως πιο συχνή απάντηση είναι: «Ένα καλό βιβλίο σε ταξιδεύει»… Εμείς διαλέξαμε ενδεικτικά τρεις συγγραφείς, τους Fallada, Blake και Zola, για να μας «ταξιδέψουν» στις αγαπημένες τους πόλεις. Η πόλη αναλύεται σε φιλοσοφικές και σε ψυχολογικές κατηγορίες: η πόλη τη νύχτα, η πόλη και το φανταστικό, η πόλη και η αλλοτρίωση. Η πόλη συντίθεται,

αποσυντίθεται και αποκωδικοποιείται. Η πόλη συνδυάζεται με τον συγγραφέα και την εποχή του!

Το Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο γίνονται κάτι παραπάνω από «τουριστικοί προορισμοί». Αποκτούν ζωή μέσα από τις περιγραφές, τις ιστορίες των ανθρώπων που τις περπατούν είτε σκυθρωποί, είτε ερωτευμένοι, είτε σκεπτικοί, είτε πεινασμένοι, είτε βιαστικοί και πάει λέγοντας. Οι πρωταγωνιστές μάς παίρνουν μαζί τους σε ένα παράλληλο φανταστικό σύμπαν γεμάτο πάθη, γεύσεις, κινδύνους και οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αποκτούν νέα, φρέσκια ταυτότητα.

Όπως έχει γράψει ο Louis Aragon, για εκείνον η πόλη είναι:

«Ω, “Γκαρ ντε λ’ εστ” και το πρώτο κρουασάν! Ο σκέτος καφές που πίνουμε πλάι στη μεγάλη καφετιέρα. Μόλις βγήκαν οι εφημερίδες. Τα μπουλβάρ γεμάτα οσμές. Τα στόματα του μετρό που καταπίνουν τους περαστικούς (…)».

«Ο Εφιάλτης» του 1945

Η περιήγησή μας ξεκινά από το Βερολίνο του Hans Fallada. Στο μυθιστόρημα «Ο Εφιάλτης» μεταφερόμαστε στη Γερμανία του 1945 και στο κατεστραμμένο Βερολίνο, όπου ένας συγγραφέας και η γυναίκα του, κυριευμένοι από φόβο και ενοχές, προσπαθούν απελπισμένα να επιβιώσουν. Είναι ίσως το πιο αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Fallada και μια συγκινητική μαρτυρία για τη ζωή στη Γερμανία τους πρώτους μήνες μετά την πτώση του Τρίτου Ράιχ.

Στο απόσπασμα που παραθέτουμε ο Ντολ και η γυναίκα του Άλμα επιστρέφουν στο ισοπεδωμένο από τους Συμμάχους Βερολίνο αγωνιώντας για το εάν το σπίτι τους βρίσκεται ακόμα στη θέση του…

«Βερολίνο, Βερολίνο και ξανά Βερολίνο!… Η αγαπημένη πόλη, όπου είχαν μεγαλώσει και οι δύο – αυτός βέβαια τριάντα χρόνια πριν από εκείνην –, μια πόλη όλο βιασύνη, όλο φώτα, όλο φασαρία. Γεμάτη κόσμο, που διασκέδαζε και γλεντούσε ασταμάτητα – αν δεν λογάριαζε κανείς τα μεγάλα, σκοτεινά εργατικά προάστια, το εργατικό Βερολίνο, το Βερολίνο της δουλειάς! Γύρισαν ξανά εκεί, να χτίσουν τη ζωή τους απ’ την αρχή. Αν υπήρχε ελπίδα γι’ αυτούς κάπου στον κόσμο, τότε ήταν εκεί: στο γκρεμισμένο, καμένο, σακατεμένο Βερολίνο».

Διασχίζουν μισογκρεμισμένους δρόμους, με λακκούβες, ματώνουν τα πόδια τους κι όμως συνεχίζουν να προχωρούν για να φτάσουν στον καναπέ τους, στο ζεστό τους σπίτι – αν το βρουν.

«Κι ενώ πράγματι σέρνονταν, όλο και πιο δύσκολα, σε έναν δρόμο που έμοιαζε ατελείωτος – η γκρεμισμένη γέφυρα τους ανάγκασε να κάνουν μεγάλο κύκλο –, ξάφνου δεν έβλεπαν πια παρά μόνο τις καταστροφές, τις παλιές που τις ήξεραν, τις καινούργιες που είχαν γίνει μετά την αναχώρησή τους από το Βερολίνο. Σώπασαν, βουβάθηκαν τελείως˙ ήταν τόσο πολλές, τόσο πολλές καταστροφές. Τι θα κάνω; Τι θα την κάνω αν το σπίτι δεν υπάρχει πια; αναρωτήθηκε ο Ντολ. Είναι άρρωστη κι απελπισμένη.

Κι έστριψαν στην τελευταία γωνία, και κοίταξαν. Αυτή τη φορά εκείνος ήταν γρηγορότερος. “Βλέπω τις ζαρντινιέρες στο μπαλκόνι μας! Και τα παράθυρα και τα τζάμια! Άλμα, το διαμέρισμά μας είναι στη θέση του!”».

Hans Fallada, «Ο Εφιάλτης», μτφ. Άγγελος Αγγελίδης – Μαρία Αγγελίδου, εκδόσεις Gutenberg

«Δύο αντίθετες καταστάσεις της ανθρώπινης ψυχής»

Ο William Blake, ένας από τους σπουδαιότερους Άγγλους ποιητές, γεννήθηκε στο βροχερό Λονδίνο και μεγάλωσε σε μια μεσοαστική οικογένεια. Χαρακτηρίζεται συχνά ως ο «προφήτης» της αγγλικής λογοτεχνίας και υπήρξε αναμφισβήτητα ένας από τους πλέον εκκεντρικούς και πολύπλευρους καλλιτέχνες. Αν και στην εποχή του χλευάστηκε ως παράφρων, σήμερα τιμάται ως μεγαλοφυΐα και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μείζονες ποιητές της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Το «London» είναι ένα ποίημα του William Blake που δημοσιεύτηκε στα «Songs of Experience» του ποιητή το 1794. Είναι ένα από τα λίγα ποιήματα στα «Songs of Experience» που δεν έχει αντίστοιχο ποίημα στα «Songs of Innocence» του ίδιου, στη συλλογή εικονογραφημένων ποιημάτων που επιμελήθηκε και εξέδωσε ο ίδιος.

Σε αυτά γράφει ως κάτοικος του Λονδίνου και όχι ως επισκέπτης. Τα ποιήματα αναφέρονται στις «Δύο αντίθετες καταστάσεις της ανθρώπινης ψυχής». Είναι η εποχή των μεγάλων αλλαγών της βιομηχανικής επανάστασης που απεικονίζουν τις επιπτώσεις της νεωτερικότητας στους ανθρώπους αλλά και στη φύση.

«Σε δρόμους βρώμας τριγυρίζω / σιμά στου Τάμεση το κύμα / και σ’ όποιον βλέπω, ξεχωρίζω / κακίας ή συμφοράς στίγμα.

Σε κάθε ανθρώπινη κραυγή / σε κάθε βρέφους κλάμα τρόμου / σ’ όποια φωνή, ή προσταγή / γροικώ δεσμά του νου του ατόμου.

Αχ πώς του τσιμενιέρη ο βόγκος στοιχειώνει κάθε σκοτεινή εκκλησιά! / Πώς τ’ άτυχου στρατιώτη ο ρόγχος / ματώνει παλατιού απλωσιά! / Κι ακούω στης νυχτιάς τις στράτες / της πόρνης να ξεσπά η μπόρα / που αγριεύει απ’ του μωρού τις κλάψες / δεινά γαμήλια – η νεκροφόρα».

William Blake, Λονδίνο, Το Δέντρο, Λόγος και ποιητική για την πόλη, Επιμέλεια: Αλέξανδρος Γούναρης, μτφ. Μάριος Βύρων Ραΐζης

Στο «Στομάχι του Παρισιού»

Ο Émile Zola μας μεταφέρει κυριολεκτικά και μεταφορικά στο «Στομάχι του Παρισιού» με το ομώνυμο βιβλίο. Για τους Γάλλους το στομάχι του Παρισιού είναι οι Αλ (οι αγορές), η κεντρική αγορά του Παρισιού! Ένα «στομάχι» καλοθρεμμένο, απαιτητικό, μακάριο, γεμάτο βουλιμία, πληθωρικό. Εμπόρισσες, αλλαντοπώλισσες, πλανόδιες, καθισμένες πίσω από τους πάγκους με το ταπεινό ή το πλούσιο εμπόρευμά τους.

Ο Zola δεν σταματά στις εικόνες, αλλά προχωρά πίσω από το απλωμένο εμπόρευμα, τα τσιτωμένα κροσάζ και τα πληθωρικά μπράτσα, και φωτίζει τον εσωτερικό κόσμο αυτών των ηρωίδων, που είναι κι αυτός γεμάτος ορέξεις, παραφορά και εκρήξεις… Ο Zola στο «Στομάχι του Παρισιού» κάνει σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στους χονδρούς και τους αδύνατους, μη δίνοντας καμία ελπίδα στους τελευταίους!

«Το Παρίσι, όμοιο μ’ ένα κομμάτι έναστρου ουρανού πεσμένο σε μια γωνιά της κατασκότεινης γης, του φάνηκε αυστηρό και σαν θυμωμένο με τον γυρισμό του. Τότε ένιωσε να λιποψυχάει, κατέβηκε την πλαγιά με τα πόδια τσακισμένα. Καθώς περνούσε τη γέφυρα Νεϊγί, ακουμπούσε στο παραπέτο, έσκυβε πάνω στον Σηκουάνα, που κυλούσε τα μελανά του κύματα ανάμεσα στις πυκνές μάζες από τις όχθες. Ένα κόκκινο πυροφάνι στο νερό τον ακολουθούσε με το αιματόβρεχτο μάτι του. Τώρα έπρεπε ν’ ανέβει, να φτάσει στο Παρίσι, όλο ανηφόρα».

Ο Φλοράν έμενε χρόνια στο εξωτερικό και γυρνώντας στο Παρίσι παρατηρεί τις καινούργιες αγορές, τους ανθρώπους που το χάραμα στήνουν τους πάγκους τους. Καινούργιοι δρόμοι ανοίγονται μπροστά του κι εκείνος προσπαθεί να συνηθίσει αυτή τη νέα, πολυσύχναστη εικόνα του Παρισιού.

«“Για πέστε μου, λοιπόν, αν απουσιάζατε για καιρό από το Παρίσι, δεν θα γνωρίζετε τις καινούργιες Αλ. Πάνε το πολύ πέντε χρόνια που τις φτιάξανε… Εκεί, κοιτάξτε, το περίπτερο που βρίσκεται δίπλα μας, είναι το περίπτερο με τα φρούτα και τα λαχανικά. Πιο πέρα, τα θαλασσινά, τα πουλερικά και πίσω τα χοντρά λαχανικά, το βούτυρο, το τυρί…”.

[…] “Όχι” απάντησε ο Φλοράν. Ήμουν εξωτερικό… Κι αυτός ο μεγάλος δρόμος που έχουμε μπροστά μας πώς λέγεται;”

“Είναι καινούργιος δρόμος, η οδός Ποντ – Νεφ, που ξεκινάει από τον Σηκουάνα και φτάνει ίσαμ’ εδώ, στην οδό Μονμάρτρ και στην οδό Μοντορκέιγ… Εάν είχε ξημερώσει, θα το αναγνωρίζατε αμέσως”».

Και ποιος δεν έχει μαγευτεί από το βικτωριανό Λονδίνο του Ντίκενς, τη γεμάτη πάθη αυτοκρατορική Μόσχα του Ντοστογιέφσκι, την υγρή και μυστηριώδη Πράγα του Κάφκα, τη Φρανκφούρτη του Γκαίτε, τη Βοστώνη του Χόθορν, τη Βιέννη του Μούζιλ, τη Νέα Υόρκη του Ντος Πάσος…

Διαβάστε ακόμα:

Σε δημοπρασία κιθάρες του Μαρκ Νόπφλερ των Dire Straits

Ταινίες Πρώτης Προβολής: Περιπέτεια, δράμα και «Το Αλάνι» με τον Χάρις Ντίκινσον

Γενέθλια για τον Ποπάυ – Έγινε 95 ετών (Video)