O Παμούκ και η απόσταση του διανοητή

Ο Ορχάν Παμούκ γεννήθηκε τέτοιες μέρες, τον Ιούνιο του ’52, στην Κωνσταντινούπολη, όταν ο βασιλιάς της Ελλάδας Παύλος μαζί με τη βασίλισσα Φρειδερίκη ταξίδευαν προς την πατρίδα του. Επιβάτες του αντιτορπιλικού «Έλλη», επίσημοι καλεσμένοι του Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας, Τζελάλ Μπαγιάρ.

Μέχρι τα 22 του ήθελε να γίνει ζωγράφος, μετά έγινε για λίγο δημοσιογράφος και το 1974 παράτησε το Πανεπιστήμιο και ξεκίνησε να γράφει. Από τότε δουλεύει δέκα ώρες την ημέρα. Δεν έμαθε να κάνει τίποτα άλλο. Έψαχνε να βρει

μια δουλειά όπου δεν θα χρειαζόταν να λαμβάνει, αλλά ούτε και να δίνει εντολές. Τριάντα δύο χρόνια μετά, πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. «Στην αναζήτηση της μελαγχολικής ψυχής της γενέθλιας πόλης του, ανακάλυψε νέα σύμβολα για να περιγράψει τη σύγκρουση και τη σύνδεση των πολιτισμών», παρατήρησε τότε η Σουηδική Ακαδημία.

Οι συμβολισμοί βοηθούν το μήνυμα που διαμορφώνεται -πριν πάρει σαφή ερμηνεία- να απλωθεί στη μάζα, στην ποικιλομορφία του κοινού που γίνεται αποδέκτης του. Το σημαίνον και το σημαινόμενο είναι από τους βασικούς κανόνες της γλωσσολογίας και, κατ’ επέκτασιν, της Φιλοσοφίας.

Ο Ορχάν Παμούκ δεν είναι μόνιμος κάτοικος της Κωνσταντινούπολης. Ζει πολλούς μήνες τον χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες και διδάσκει στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. Έξι μέρες μετά το ξέσπασμα στην Ταξίμ εξέδωσε γραπτή ανακοίνωση η οποία ξεκινά με μια ανάμνηση που γράφει και στο βιβλίο του «Κωνσταντινούπολη».

Θυμάται το Νισάντασι όπου μεγάλωσε, εκεί υπήρχε μια καρυδιά και κάποια στιγμή η οικογένειά του ξενύχτησε δίπλα από το δέντρο όταν ο δήμος είχε αποφασίσει να το κόψει. «Η πρόβλεψη να γίνουν αυτές οι μεγάλες αλλαγές που αφορούν μια πλατεία και το πάρκο της, τα οποία κουβαλούν τις αναμνήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων, χωρίς να ζητηθεί η γνώμη των Κωνσταντινουπολιτών και η απόπειρα να κοπούν βιαστικά αυτά τα δέντρα, είναι ένα μεγάλο λάθος της κυβέρνησης Ερντογάν. Αυτή η χωρίς ευαισθησία πολιτική έχει αναμφιβόλως να κάνει με την ολοένα και πιο αυταρχική και κατασταλτική στάση της κυβέρνησης», σημειώνει στο κείμενό του που δημοσίευσε η Χουριέτ και υπογραμμίζει ότι «το να βλέπω ότι ο κόσμος δεν εγκαταλείπει τις μνήμες του και το δικαίωμά του στην πολιτική διαμαρτυρία, μου δίνει ελπίδα».

Ο 60χρονος Παμούκ είναι ένας από τους λίγους Τούρκους διανοούμενους που έχουν αναγνωρίσει δημοσίως, το 2005, τη γενοκτονία των Αρμενίων. Έχει αρκετές φορές διωχθεί από τη Δικαιοσύνη της χώρας του. Επίσης, έχει επικρίνει τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίζεται η Άγκυρα την κουρδική μειονότητα. Η ζωή του έχει ρυθμιστεί ώστε να είναι παρών-απών από τη χώρα του.

Στη δική μας σύγχρονη ιστορία έχουμε να θυμηθούμε σε περιόδους ανελευθερίας ή κοινωνικής ανακατάταξης, άνθρωποι του πνεύματος, της τέχνης και σπανιότερα της επιστήμης που άφησαν τη χώρα για το εξωτερικό -για πολύ ή για λίγο- να τροφοδοτούν την πίστη των συμπατριωτών τους στον αγώνα υπέρ της ελευθερίας έκφρασης, της ισότητας και της δικαιοσύνης. Αυτό από μόνο του είναι σημαντικό διότι τη στιγμή της μάχης, έχεις ανάγκη τη «διεθνή δικαίωση», απ’ όπου κι αν αυτή προέρχεται.

Όμως, μερικές φορές το ερώτημα που μου δημιουργείται είναι γιατί οι ισχυροί του κόσμου δεν προσγειώνονται στο έδαφος, που μπορεί να τους έχει μεγαλύτερη ανάγκη. Η φυσική παρουσία δεν αντικαθίσταται, έχει τη δυναμική να αγκαλιάσει και να κατευνάσει.

Της Λίνας Παπαδάκη από protagon