Φασισμός και κρίση

Tweet Κατηγορία: ΆρθραΑρθρογράφος: του Σταύρου Κωνσταντκόπουλου

Όταν το 1969 ο Νίκος Πουλαντζάς έγραφε το βιβλίο του Φασισμός και δικτατορία. Η Τρίτη Διεθνής αντιμέτωπη στον φασισμό (κυκλοφορεί στις εκδόσεις Θεμέλιο), το πολιτικό μέλημά του ως έλληνα αριστερού ήταν η ανατροπή της δικτατορίας στη χώρα του, και επειδή τα πολιτικά μελήματα όσων κάνουν θεωρία ξεκινάνε αναπόφευκτα από τον ίδιο το χώρο της θεωρίας, ο Πουλαντζάς θα προσπαθήσει να αναλύσει στο βιβλίο του αυτό το φασισμό, έτσι ώστε η θεωρητική ανάλυση να παράσχει

στο μέτρο που της αναλογεί τα μέσα ανατροπής της δικτατορίας.

Στο χώρο της μαρξιστικής θεωρίας, όπως συμβαίνει και αλλού, δεν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι. Όποιος θέλει να κατασκευάσει το οτιδήποτε, οφείλει να γκρεμίσει εκείνο που ήδη υπάρχει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο Πουλαντζάς είναι υποχρεωμένος να κατεδαφίσει το οικοδόμημα που δέσποζε την εποχή εκείνη στο πεδίο της μαρξιστικής θεωρίας, το οικοδόμημα του οικονομισμού. Ανατρέχοντας στην ιστορία του οικονομισμού, όπως αυτός κυριάρχησε σε κάποιες περιόδους στο πλαίσιο της Διεθνούς -παρότι και τότε υπήρξαν σημαντικές διαφοροποιήσεις-, ο Πουλαντζάς επισημαίνει τα αναλυτικά και πολιτικά αδιέξοδα στα οποία αυτός οδήγησε.

Ιδιαίτερα για τον οικονομισμό που κυριάρχησε μετά το 6ο Συνέδριο της Διεθνούς, ο καπιταλισμός είχε εισέλθει σε μια βαθύτατη κρίση, που τη γεννούσε μια άλυτη αντίφαση, σε τελευταία ανάλυση ανάμεσα στην υποδομή και το εποικοδόμημα. Σύμφωνα με αυτήν τη συλλογιστική, η μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων συναντούσε ανυπέρβλητα εμπόδια που έθετε το ίδιο το εποικοδόμημα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Κατά συνέπεια, ο καπιταλισμός έμελε με αυτόματο σχεδόν τρόπο να καταρρεύσει από μόνος του.

Αυτή η «γραμμή», που πήρε το όνομα του οικονομικού καταστροφισμού ή της θεωρίας της κατάρρευσης, είχε, όπως εύκολα μπορούμε να καταλάβουμε όλοι, σημαντικές επιπτώσεις στην ανάλυση του φασισμού. Αυτός ο τελευταίος δεν έχει αυτόνομα χαρακτηριστικά. θεωρείται ως ένα απλό επεισόδιο σε μια προδιαγεγραμμένη πορεία κατάρρευσης του καπιταλισμού. Όπως ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει, θύμα των οικονομικού χαρακτήρα άλυτων αντιθέσεών του, με τον ίδιο τρόπο θα καταρρεύσει και ο φασισμός, θύμα κι αυτός «εσωτερικών αντιφάσεων», που είναι κυρίως αν όχι αποκλειστικά οικονομικές. Με αυτήν την έννοια, για την οικονομίστικη αντίληψη της Διεθνούς, ο φασισμός καταλήγει να θεωρείται έως και «θετικό» φαινόμενο, εφόσον αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της αδυναμίας του αστισμού, ένας τελευταίος σπασμός πριν από την οριστική κατάρρευση του καπιταλισμού.

Στον αντίποδα αυτής της μηχανιστικής γραμμής κινείται η ανάλυση του Πουλαντζά. Στο βιβλίο του προσπαθεί με ιδιαίτερα επεξεργασμένο τρόπο να αποκαταστήσει πέρα από το οικονομικό και τα άλλα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Ο Πουλαντζάς προσπαθεί και καταφέρνει να δώσει ζωή και στις δύο άλλες δομές, την πολιτική και