Το λυκόφως της «κουλτούρας της θολούρας»…

Όταν οι Αθηναίοι ανακάλυψαν τη Δημοκρατία ως μέθοδο για τη νομιμοποίηση των αποφάσεων για τα Κοινά, μέσω της έκφρασης της γνώμης των πολλών, το κέντρο της οικουμένης ήταν η Αθήνα. Ισχυροί τρίτοι υπήρχαν στον ορίζοντα, αλλά η οικονομία των Αθηνών δεν εξαρτιόταν από τη βούλησή τους. Η Αθήνα μπορούσε να απειληθεί από το «περιβάλλον» της, αλλά κυρίως στον στρατιωτικό τομέα. Η Δημοκρατία μπορούσε

να λειτουργήσει χωρίς μεγάλη τεχνική εξειδίκευση των μετεχόντων. Δεξαμενές σκέψεις και σύμβουλοι επικοινωνίας δεν υπήρχαν. Ο δήμος δεν ήταν ανάγκη να γνωρίζει λεπτομέρειες, αρκούσε η γνώμη. Και συχνά το συναίσθημα. Και η προκατάληψη, δυστυχώς.

Σήμερα η Αθήνα βρίσκεται σε πολύ διαφορετική θέση σε σχέση με την οικουμένη της. Η πολυπλοκότητα του κόσμου απαιτεί γνώση. Αλλά ο δήμος δεν την έχει, ούτε μπορεί εύκολα να την αποκτήσει. Μερικές φορές δεν την επιθυμεί καν. Ειδικοί, γνήσιοι και κίβδηλοι, περιτριγυρίζουν τους πολιτικούς εξορκίζοντάς τους για τις ανελαστικές, ορθολογικές λύσεις που επιτρέπει και επιβάλλει το εγγύς και το απώτερο σύστημα, για τους κινδύνους που ενέχουν φιλολαϊκές, αλλά αντισυστημικές προτάσεις διακυβέρνησης, όταν η συγκυρία είναι κακή. Με την ελπίδα ότι ο δήμος θα δεχθεί ως αναγκαίες τις μη δημοφιλείς προτάσεις, όχι επειδή θα τις κατανοήσει, αλλά επειδή εμπιστεύεται τον πολιτικό που τις προτείνει ότι «αυτός ξέρει καλύτερα». Αυτή η εμπιστοσύνη κινδυνεύει να χαθεί σήμερα στην Ελλάδα για τους πολιτικούς, ένθεν κακείθεν. Και από την άλλη μεριά, το σκοτάδι δεν μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε μόνοι μας, χωρίς τη διαμεσολάβηση της αρχής της εμπιστοσύνης, ποιες επιλογές έχουμε μπροστά μας και τι αξίζουν.

Εδώ και δεκαετίες ο δημόσιος λόγος στην Ελλάδα – και φυσικά όχι μόνο εδώ, αλλά εδώ συχνότερα – παραπέμπει σε θολούρα. Αν ακούγοντας αυτόν το λόγο θελήσεις να μάθεις τι συμβαίνει γύρω σου και γιατί, είναι σαν να προσπαθείς να συλλάβεις τα σχήματα και τα χρώματα του κόσμου μέσα από ένα θαμπωμένο τζάμι. Η κουλτούρα της αχλύς δεν αφορά μόνο τα πολιτικά προγράμματα και τα δρώμενα του πολιτικού προσωπικού. Αφορά την εικόνα που διαχέεται  στο κοινό για τον δημόσιο βίο εν γένει. Η γνώση των στοιχείων που συγκροτούν την ελληνική πραγματικότητα – πολύ περισσότερο την ευρωπαϊκή και οικουμενική – είναι ελλειμματική. Η εικόνα του μέσου Έλληνα για τον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο είναι μια εικόνα «του περίπου». Μεγάλη ευθύνη για τη θολούρα έχουν οι θεσμοί που είναι ταγμένοι από την κοινωνία για την παραγωγή της γνώσης, δηλαδή τα Πανεπιστήμια. Ευθύνη, όμως, έχουν και εκείνοι που αναλαμβάνουν την ενημέρωση του κοινού, τα ΜΜΕ. Με όπλο τη θολούρα, δύσκολα αξιολογείς καταστάσεις και προτάσεις. Κατ’ ανάγκην περιμένεις να νιώσεις στο πετσί σου τις επιπτώσεις για να καταλάβεις ότι κάτι δεν πήγε ή δεν πάει καλά, και ψάχνεις να βρεις τον υπαίτιο. Το πιο πιθανό είναι να τα φορτώσεις ερήμην σε κάποιους για να πάψεις να κατατρύχεσαι από το ερώτημα «τις πταίει». Η Ιστορία είναι γεμάτη από παρόμοιες αποδόσεις. Ενίοτε οδυνηρές και αιματηρές.

Ένα δεύτερο