Πληθυσμιακή βουτιά: Ο αγώνας δρόμου της Ελλάδας ενάντια στο χρόνο για να αντιστρέψει την υπογεννητικότητα

Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα ανησυχητικό φαινόμενο, αυτό της υπογεννητικότητας. Παλεύει με μια σημαντική μείωση του ποσοστού γεννήσεων κατά την τελευταία δεκαετία, κάτι που μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες, με την οικονομική κρίση να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο, που ακολουθείτε από μεταβαλλόμενους κοινωνικούς κανόνες, την συνεχιζόμενη οικονομική αβεβαιότητα και το αυξανόμενο κόστος ανατροφής των παιδιών.  Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα από το 2008 και μετά είχε βαθύ αντίκτυπο στο ποσοστό γεννήσεων, επηρεάζοντας διάφορες πτυχές του κοινωνικοοικονομικού τοπίου της χώρας. Τα αυστηρά μέτρα λιτότητας που εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οδήγησαν σε πτώση του βιοτικού επιπέδου, υψηλά ποσοστά ανεργίας, μειωμένα επίπεδα εισοδήματος και οικονομική αστάθεια. Ως αποτέλεσμα, πολλοί Έλληνες καθυστέρησαν ή απέφυγαν να δημιουργήσουν οικογένειες, αναφέροντας την οικονομική αβεβαιότητα ως πρωταρχικό λόγο. Η προβληματική αγορά εργασίας και οι περιορισμένες ευκαιρίες σταδιοδρομίας συνέβαλαν περαιτέρω στη μείωση των ποσοστών γεννήσεων. Η οικονομική ανάκαμψη μετά την κρίση ήταν αργή, καθιστώντας δύσκολο για πολλούς Έλληνες να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη τους στη χρηματοπιστωτική τους σταθερότητα. Επιπλέον, οι πολιτισμικές αλλαγές και οι μεταβαλλόμενες κοινωνικές νόρμες έχουν επίσης διαδραματίσει ρόλο στη μείωση του ποσοστού γεννήσεων. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων υποδηλώνει ότι η αντιστροφή της τάσης θα απαιτήσει ολοκληρωμένες πολιτικές και πρωτοβουλίες. Μείωση του πληθυσμού Ως άμεση συνέπεια της μείωσης του ποσοστού γεννήσεων, η Ελλάδα γνώρισε αξιοσημείωτη μείωση του πληθυσμού της. Ο συνδυασμός χαμηλών ποσοστών γεννήσεων και γήρανσης του πληθυσμού έχει οδηγήσει σε δημογραφική ανισορροπία, με επιπτώσεις στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της χώρας, στην αγορά εργασίας και στη συνολική οικονομική ανάπτυξη. Έχει επίσης εγείρει ανησυχίες σχετικά με τη βιωσιμότητα του συστήματος και τη διαθεσιμότητα ειδικευμένου εργατικού δυναμικού στο μέλλον. Με λιγότερους νέους να εισέρχονται στην αγορά εργασίας, η επιβάρυνση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας αυξάνεται, επιδεινώνοντας την πίεση στην οικονομία και τις κοινωνικές υπηρεσίες. Τι δείχνουν οι μελέτες  Διάφορες μελέτες μέσα στα χρόνια έχουν ρίξει φως στις πιθανές μελλοντικές επιπτώσεις του χαμηλού ποσοστού γεννήσεων στην Ελλάδα.  Οι μελέτες αυτές δείχνουν ότι εάν συνεχιστεί η τρέχουσα τάση, ο πληθυσμός της Ελλάδας θα συνεχίσει να μειώνεται, επιδεινώνοντας τις προκλήσεις που ήδη αντιμετωπίζει η χώρα. Η γήρανση του πληθυσμού θα επιβαρύνει όλο και περισσότερο τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας, ενώ η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού μπορεί να εμποδίσει την οικονομική ανάπτυξη και την καινοτομία  Ενώ είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι προβλέψεις έχουν ένα βαθμό αβεβαιότητας καθώς τα δεδομένα ειδικά μακροπρόθεσμα ενδέχεται να διαφοροποιηθούν, παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις πιθανές τάσεις. Γήρανση του πληθυσμού 

Σύμφωνα με τις προβλέψεις, το ποσοστό των ηλικιωμένων πολιτών (65 ετών και άνω) θα αυξηθεί σημαντικά τις επόμενες δεκαετίες. Αυτή η δημογραφική μετατόπιση θα ασκήσει πρόσθετη πίεση στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και στα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.

Οικονομικός αντίκτυπος

 

Η μείωση του ποσοστού γεννήσεων μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομία της Ελλάδας. Με τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, μπορεί να υπάρξει έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, μειωμένη παραγωγικότητα και αυξημένη εξάρτηση από ξένους εργαζόμενους. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να εμποδίσει την οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα.

Κοινωνική πρόνοια

 Το χαμηλό ποσοστό γεννήσεων θέτει προκλήσεις για το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της Ελλάδας, ιδίως όσον αφορά τη χρηματοδότηση των συντάξεων και της υγειονομικής περίθαλψης για έναν πληθυσμό  που γερνάει. Η βιωσιμότητα αυτών των προγραμμάτων μπορεί να απαιτήσει προσαρμογές, όπως η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης ή η εφαρμογή μεταρρυθμίσεων για τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας. Πιο πρόσφατες μελέτες όπως η Μελέτη της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής αποκάλυψε ότι ο μέσος όρος ηλικίας των γυναικών που γεννούν έχει αυξηθεί σημαντικά, υποδεικνύοντας καθυστέρηση στη δημιουργία οικογένειας. Μια άλλη μελέτη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας διαπίστωσε ότι η οικονομική ανασφάλεια και η ανεργία ήταν οι κύριοι παράγοντες που επηρέασαν την απόφαση απόκτησης παιδιών. Αυτές οι μελέτες υπογραμμίζουν την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές για την αντιμετώπιση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων πίσω από το χαμηλό ποσοστό γεννήσεων. Πιο συγκεκριμένα, στη χώρα μας ο ρυθμός αναπαραγωγής είναι ο χαμηλότερος στην Ευρώπη και ένας από τους χαμηλότερους παγκοσμίως. Ενώ το όριο σταθερότητας αναπαραγωγής είναι 2,1 παιδιά ανά γυναίκα, στην Ελλάδα είναι 1,3. Αυτά ανέφερε ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας της μελέτης για το θέμα «της υγιούς και ενεργούς γήρανσης στην Ελλάδα», Μιλτιάδης Νεκτάριος στη διάρκεια εκδήλωσης για το δημογραφικό, την υπογεννητικότητα και τη γήρανση του πληθυσμού που διοργάνωσε ο Ιατρικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της 87ης ΔΕΘ. Επίσης, η διευθύντρια ερευνών της διαΝΕΟσις Φαίη Μακαντάση μίλησε για όλα τα δυσοίωνα σενάρια των ερευνών σε σχέση με τον πληθυσμό της Ελλάδας τονίζοντας ότι το δημογραφικό έχει τις ρίζες του σε παλαιότερες γενιές διότι από το 1940 έχουμε μειώσεις στους δείκτες γονιμότητας. «Αν δεν αλλάξουν οι σημερινές συνθήκες και οι βασικοί παράγοντες του προβλήματος τότε,  όπως επισημαίνουν οι μελετητές, θα κάνουμε λόγο για μείωση του πληθυσμού στην Ελλάδα στο μισό. Την ίδια ώρα, από τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης ως σήμερα έχουν φύγει από την Ελλάδα χιλιάδες εργαζόμενοι και μάλιστα υψηλού μορφωτικού επιπέδου» σημείωσε αναφέροντας παράλληλα ότι στη χώρα μας τα ποσοστά εργαζομένων γυναικών είναι από τα χαμηλότερα και αυτό πρέπει να αλλάξει. Τέλος, στο τελευταίο τεύχος της σειράς «Flash News», το οποίο είναι ένα ψηφιακό δελτίο που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου από το ΕΛΙΔΕΚ και υλοποιούμενου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ερευνητικού Προγράμματος «Δημογραφικά Προτάγματα στην Έρευνα και Πρακτική στην Ελλάδα», ο συγγραφέας του άρθρου ο καθηγητής και επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος Βύρων Κοτζαμάνης, αναφέρει πως ο αριθμός των γεννήσεων μετά το 1980 μειώνεται. Οι γεννήσεις σημειώνει, επηρεάζονται φυσικά παροδικά -όπως και οι θάνατοι- και από δυσμενείς συγκυρίες, όπως από την πρόσφατη πανδημία, αλλά η συνεχής πτώση τους δεν οφείλεται στη συγκυρία. Το πλήθος τους κάθε έτος, αναφέρει, «εξαρτάται από τον τελικό αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν τα ζευγάρια κάθε χρονιά, από την ηλικία που θα τεκνοποιήσουν, και, τέλος, και από το πλήθος των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας». Τους τρεις αυτούς παράγοντες ο κ. Κοτζαμάνης εξετάζει για να εξηγήσει την πτωτική τους πορεία. Συνοπτικά αυτό σημαίνει πως η διαρκής αυτή πτώση θα οδηγήσει τη χώρα σε πρωτοφανή μείωση πληθυσμού, θα είμαστε 1,4 εκατ. λιγότεροι έως το 2050. Νέα κοινωνικά μέτρα κατά της δημογραφικής κρίσης Για την αντιμετώπιση του χαμηλού ποσοστού γεννήσεων, η ελληνική κυβέρνηση έχει εφαρμόσει διάφορες πολιτικές και πρωτοβουλίες. Αυτά περιλαμβάνουν οικονομικά κίνητρα για οικογένειες, βελτιωμένες εγκαταστάσεις παιδικής μέριμνας και υποστήριξη για ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Τα μέτρα αυτά είναι τα παρακάτω. Προώθηση εναλλακτικών μορφών φύλαξης παιδιών μέσα από το νέο πρόγραμμα «νταντάδες της γειτονιάς», που θα χρηματοδοτηθεί από το νέο ΕΣΠΑ και παρέχει οικονομική ενίσχυση για τη φύλαξη βρεφών από δύο μηνών έως 2,5 ετών, είτε εντός της οικογενειακής εστίας είτε στο σπίτι πιστοποιημένου παιδαγωγού-φροντιστή που επιλέγεται από ειδικό μητρώο, σε περιοχές που δεν υπάρχουν βρεφονηπιακοί σταθμοί. 

Δημιουργία μονάδων παιδικής μέριμνας σε 120 μεγάλες επιχειρήσεις, με δαπάνες του Ταμείου Ανάκαμψης. Οι εργαζόμενες μητέρες θα μπορούν να αφήνουν βρέφη και νήπια σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους φύλαξης μέσα στις επιχειρήσεις που δουλεύουν και σε πρώτη φάση μπορούν να καλυφθούν 2.500 μικρά παιδιά.

Χρηματοδότηση της δημιουργίας 50.000 νέων θέσεων για βρέφη και νήπια σε βρεφονηπιακούς σταθμούς και παράλληλη προώθηση της δημιουργίας 150 νέων Κέντρων Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών, με πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Στήριξη, επίσης μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, με στοχευμένα προγράμματα απασχόλησης σε μητέρες που μένουν εκτός αγοράς εργασίας, προκειμένου να φροντίσουν το παιδί τους και στη συνέχεια δυσκολεύονται να επανέλθουν στη δουλειά τους.

Για την καταπολέμηση της υπογεννητικότητας, η Ελλάδα χρειάζεται πολιτικές που προωθούν την οικονομική σταθερότητα, δημιουργούν ευκαιρίες απασχόλησης και παρέχουν στήριξη στις οικογένειες. Μέτρα όπως η οικονομικά προσιτή παιδική μέριμνα, οι ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας και τα βελτιωμένα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης μπορούν επίσης να δώσουν κίνητρα στα ζευγάρια να αποκτήσουν παιδιά. Επιπλέον, η προώθηση μιας κουλτούρας που εκτιμά την οικογένεια και τη γονεϊκότητα μπορεί να συμβάλει στην αλλαγή των κοινωνικών κανόνων και στάσεων απέναντι στην τεκνοποίηση. Το χαμηλό ποσοστό γεννήσεων στην Ελλάδα, που επιδεινώθηκε από την οικονομική κρίση, θέτει σημαντικές προκλήσεις για το μέλλον της χώρας.  Ενώ οι μελέτες παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις πιθανές μελλοντικές τάσεις, είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε τις προβλέψεις με προσοχή λόγω των εγγενών αβεβαιοτήτων που εμπλέκονται. Η αντιμετώπιση του χαμηλού ποσοστού γεννήσεων απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση, συμπεριλαμβανομένων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών παρεμβάσεων. Κατανοώντας τις προκλήσεις και εφαρμόζοντας στοχευμένες στρατηγικές, η Ελλάδα μπορεί να επιδιώξει την αύξηση του πληθυσμού και να εξασφαλίσει ένα μέλλον ευημερίας για τους πολίτες της. Η αντιστροφή αυτής της τάσης οφείλει να έχει φόντο την οικονομική σταθερότητα, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τα συστήματα κοινωνικής στήριξης, ώστε η Ελλάδα να καταφέρει να ανοίξει το δρόμο για ένα πιο βιώσιμο μέλλον.