29η Μαΐου: Μια μέρα σαν κι αυτή το 1453…

Παραθέτουμε σήμερα -ξεφεύγοντας, πράγματι, από τα τετριμμένα της πολιτικής-, ένα κείμενο από την έγκυρη «Ιστορία των Βαλκανίων»* του Ζώρζ Καστελλάν για την κατάληψη της Πόλεως από τους Οθωμανούς. Ως γνωστό, σαν σήμερα 29 Μαΐου του 1453, η Πόλις των Πόλεων έπεσε στα χέρια του θρυλικού Μωάμεθ του Πορθητή (Φατίχ). Ας αφήσουμε, λοιπόν, έναν ακαδημαϊκό… «Φράγκο» να μιλήσει όσο πιο επιστημονικά και επίσημα μπορεί. Πιστεύουμε ότι η σημερινή παραπομπή είναι πολύ πιο χρήσιμη και ωφέλιμη από ένα οποιοδήποτε άρθρο της εγχώριας κοινωνικοπολιτικής

επικαιρότητας. Έτσι, για να ξαναθυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν -αν θέλουν- οι νεότεροι :

(…) « Ο Μωάμεθ όρισε την επίθεση για τις 29 Μαΐου και για να εμψυχώσει τα στρατεύματά του έβαλε να ανακοινώσουν ότι μετά την κατάληψη της Πόλης θα έδινε την άδεια στους στρατιώτες επί τρεις μέρες να την λεηλατήσουν όσο ήθελαν. Ολόκληρο το οθωμανικό στρατόπεδο δονήθηκε από μεγάλο ενθουσιασμό. Μέσα στην Πόλη επίσης ο αυτοκράτορας έπρεπε να επαγρυπνεί για το ηθικό των πολιορκούμενων. Επιφορτίστηκαν καλόγεροι και παπάδες για να ψάλλουν τη λειτουργία κάθε νύχτα για τους υπερασπιστές των τειχών που ο αριθμός τους μέρα με την μέρα μειωνόταν επικίνδυνα μετά από τους βομβαρδισμούς και τις επιθέσεις. Την παραμονή της επίθεσης δεν απέμεναν παρά μόνο τέσσερις με πέντε χιλιάδες άνδρες. Στις 28 Μαΐου, ο Κωνσταντίνος, περιστοιχισμένος από όλους τους αξιωματούχους της αυτοκρατορίας παρακολούθησε τη τελευταία λειτουργία πριν να μετατραπεί η αγία Σοφία σε τζαμί. Ειδοποιημένους από κατασκόπους, ο αυτοκράτορας ανέπτυξε τα στρατεύματά που του απέμεναν ανάμεσα στην πύλη του Ρωμανού που είχε ήδη υποστεί σοβαρές ζημιές και στην Χαρισία που ήταν η πύλη του δρόμου της Ανδριανούπολης (σ.σ. : πρωτεύουσα μέχρι τότε του οθωμανικού κράτους). Στο μέσο του στρατεύματος βρισκόταν ο Ιουστινιάνης και οι Γενουάτες του από τη Χίο.

Ο Μωάμεθ έδωσε ο ίδιος το σύνθημα της επίθεσης τη νύχτα της 28ης προς 29η Μαΐου, πριν την αυγή. Δυο κύματα ατάκτων ήρθαν να συντριβούν πάνω στα τείχη, αλλά, το τρίτο κύμα αποτελούμενο από το ιππικό της Ανατολίας άνοιξε ρήγμα κοντά στην πύλη της Αδριανούπολης. Ο σουλτάνος έριξε εκεί τους γενίτσαρούς του που απώθησαν τους υπερασπιστές, ο Ιουστινιάνης πληγώθηκε και για να τον απομακρύνουν, οι στρατιώτες του αναδιπλώθηκαν. Μόλις βάλανε το πόδι τους πάνω στους προμαχώνες οι γενίτσαροι άρχισαν συστηματική εκκαθάριση των υπερασπιστών, ενώ ο οθωμανικός στόλος έσπαζε την αλυσίδα και εισχωρούσε στον Κεράτιο κόλπο. Τα τελευταία χριστιανικά στρατεύματα συγκεντρώθηκαν γύρω από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ΄, που χάθηκε, με το σπαθί στο χέρι κάτω από συνθήκες άγνωστες. Ο λαός έξαλλος αναζητούσε στις εκκλησίες καταφύγιο ενώ άρχιζε η λεηλασία της πόλης. Το βράδυ της 29ης Μαΐου, ο Μωάμεθ επιβεβαίωνε τη νίκη του μπαίνοντας έφιππος στην αγία Σοφία. Το βυζαντινό κράτος ήταν ήδη νεκρό μαζί με τον τελευταίο αυτοκράτορα και πολλοί θησαυροί του και ο πολιτισμός του εξαφανίστηκαν μέσα στην λεηλασία που, σύμφωνα με την υπόσχεση του σουλτάνου, κράτησε τρεις μέρες. Η λεηλασία, όμως, αυτή ήταν λιγότερο καταστροφική από αυτήν των σταυροφόρων του 1204, γιατί η αγωνιώσα πρωτεύουσα ήταν λιγότερο πλούσια από αυτήν των Αγγέλων και είχε δει ένα μεγάλο αριθμό των θησαυρών της να παίρνουν το δρόμο για τη Δύση. Το Κοράνι θα επέτρεπε στο νικητή να γκρεμίσει εκ θεμελίων την πόλη που τόσο σθεναρά είχε αντισταθεί. Αλλά, δεν ήταν αυτή η πρόθεση του Μωάμεθ : κυρίαρχος της Δεύτερης Ρώμης, θεωρείτο στο εξής σαν κληρονόμος των αυτοκρατόρων και εννοούσε να την ξανακάνει με την κατάκτησή του πρωτεύουσα μιας νέας αυτοκρατορίας.

Μετά απ’ αυτό, το πρώτο του έργο ήταν να ξαναφέρει τον κόσμο στην πόλη που είχε εκκενωθεί από όλους τους κατοίκους της. Πολλοί, ιδιαίτερα οι επιζώντες στρατιώτες, κατέφυγαν στη γενουατική παροικία του Γαλατά, στα βόρεια του Χρυσού κέρατος. Ο προεστός του είχε δηλώσει κατά την πολιορκία την ουδετερότητά του (!), όμως, η συρροή των προσφύγων δημιουργούσε πρόβλημα, γιατί ο σουλτάνος ζητούσε να του επιστραφούν. Ο σύμβουλός του Ζαγανός, έκανε τις διαπραγματεύσεις και, έτσι, οι στρατιώτες παραδόθηκαν, οι αρχηγοί τους θανατώθηκαν και οι άλλοι αιχμάλωτοι, θεωρούμενοι σαν σκλάβοι, υπολογίστηκαν ανάμεσα στα λάφυρα. Όσο για την πόλη, γινόταν ένα είδος πόλης υποτελούς : ένα ρήγμα ανοίχτηκε στα τείχη της και ο περίφημος πύργος της αποκεφαλίστηκε κατά τα δυο τελευταία πατώματά του. Αντίθετα, οι κάτοικοί της διατηρούσαν τα αγαθά τους, τη θρησκευτική τους ελευθερία, δεν θα υφίστατο ντεβσιρμέ, αλλά, θα πλήρωναν φόρους και τελωνειακούς δασμούς. (…)

*ΖΩΡΖ ΚΑΣΤΕΛΛΑΝ, Η Ιστορία των Βαλκανίων

Τίτλος πρωτοτύπου: ΗΙSTOIRE DES BALKANS, librairie Artheme Fayard, 1991

Για την Ελλάδα : ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ

Για την Αντιγραφή

ΣΠΥΡΟΣ Χ.ΤΑΓΚΑΣ