Εικόνες από τη γειτονιά μου όταν δολοφονήθηκε ο Γρ. Λαμπράκης

Όταν δολοφονήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης ήμουν πιτσιρίκος. Μαθητής στο 7ο Δημοτικό Σχολείο Καλλιθέας, που βρισκόταν σε ένα νεοκλασικό κτίριο, Δαβάκη και Ανδρομάχης. Στο ισόγειο υπήρχε ένα ψιλικατζίδικο στο οποίο υπήρχε μια μεγάλη φωτογραφία του Θανάση Βέγγου, όταν δούλευε μεταπολεμικά εκεί και πωλούσε παγοκολώνες για τα ψυγεία. Στην Καλλιθέα εγκαταστάθηκε

η οικογένεια μου όταν ήρθε από την Αίγυπτο, μετά τα γεγονότα του Σουέζ, μετά από ένα πέρασμα από την Καλλίπολη του Πειραιά. Το πρώτο μας σπίτι ήταν η παλαιά μονοκατοικία του Κασιώτη εφοπλιστή Μιχάλη Σορώτου ( ο οποίος έγινε για ένα διάστημα πρόεδρος του Ολυμπιακού) , στην οδό Ευτέρπης 11, κοντά στην πλατεία Καρπάθου. Στο σπίτι αυτό και στα επτά υπνοδωμάτια που διέθετε, φιλοξενήθηκαν δεκάδες συγγενείς και φίλοι που έρχονταν στο λιμάνι του Πειραιά με το “Αγαμέμνων”, το ‘Πατρίς”, τα πλοία που έφεραν χιλιάδες Έλληνες Αιγυπτιώτες από τη χώρα του Νείλου.

Η Καλλίπολη, η Κυψέλη και η Καλλιθέα, ήταν οι συνοικίες στις οποίες συγκεντρώθηκε ο μεγάλος όγκος των Αιγυπτιωτών. Επειδή το σπίτι μας έγινε “κέντρο διερχομένων”, όπως έλεγε η μάνα μου, νοικιάσαμε ένα διαμέρισμα του Ηρακλή Λαβασά, πόντιου σιδηρουργού, στην οδό Φιλαρέτου στην Καλλιθέα. Απέναντι μας υπήρχαν τα κτίρια των προσφυγικών πολυκατοικιών. Από την Φιλαρέτου μέχρι την Σκοπευτηρίου ήταν ο μεγαλύτερος προσφυγικός προσφύγων της περιοχής. Σε αυτή τη γειτονιά θαύμασα από κοντά τον θρυλικό Νέστορα, τον Κώστα Νεστορίδη, τον Κουτρίδη, που έπαιξαν στην ΑΕΚ, τον Γιάννη Μπεθάνη που έπαιζε στον Απόλλωνα, τον Κώστα Βαλλιάνο, που έπαιζε στον Εθνικό, τον Τάκη Οικονομόπουλο, τον Σακελλαρίδη, τον Γιαννακόπουλο που μουσουράνησαν στον Παναθηναϊκό και βέβαια την πλειάδα εκείνων των ποδοσφαιριστών που αγωνίστηκαν με την φανέλλα του Πανιωνίου. Τον Στάθη Μαυρίδη, τον Ερμείδη, τον Χρήστου, τον Σημαιοφορίδη, τον Καραγιαννόπουλο, τον Σκρέκη, τον Δέδε, τον Κώστα Σαραλιώτη. Ο Στάθης Μαυρίδης, μάλιστα, ήταν αυτός που μας προμήθευε τις μπάλες για να παίζουμε στις αλάνες. Όταν έβγαινε από το σπίτι του στον Συνοικισμό, πάντα μας ρώταγε, “έχετε μπάλα;”. Όταν του λέγαμε “όχι”, τότε μας καλούσε να πάμε στο γήπεδο του Πανιωνίου, στη Νέα Σμύρνη. Μαζευόμασταν καμιά δεκαπενταριά πιτσιρίκια και ακροβολιζόμασταν έξω από το γήπεδο. Τότε ο Στάθης, κλώτσαγε επίτηδες την μπάλα έξω από το γήπεδο, την έπαιρνε κάποιος από εμάς και το βάζαμε στα πόδια. Στην κατηφόρα προς την Καλλιθέα, κόβαμε κορόμηλα και μούρα από τους κήπους τις Ν. Σμύρνης, κάναμε ντρίμπλες και ευτυχισμένοι στήναμε διπλό στον “Μαύρο Γάτο”, μια αλάνα στην οδό Σπάρτης, δίπλα από τις προσφυγικές παράγκες της Δοϊράνης.

Η ποδοσφαιρομάνα Καλλιθέα ήταν η μία πλευρά της. Η άλλη της πλευρά ήταν η φτώχεια της, οι αγώνες της, οι ήρωες της, οι ιδέες της, οι εκτελεσμένοι, οι φυλακισμένοι και οι εξορισμένοι. Μην ξεχνάμε, ότι σε αυτή τη γειτονιά υπήρχαν και οι φυλακές. Εκεί ήταν φυλακισμένοι, ο Ν. Μπελογιάννης, ο Ν. Πλουμπίδης, εκεί σκοτώθηκε ο Βαβούδης, εκεί μεγάλωσαν ο Ορέστης Μακρίδης, ο Ψωμιάδης και ο Χατζηκίδης που συνελήφθησαν για την εκτέλεση του υπουργού Χρήστου Λαδά, την Πρωτομαγιά του 1948, εκεί έγινε η μάχη του Μπιζανίου, με τους επονίτες που μετέτρεψαν σε κάστρο, ένα μικρό σπίτι στην οδό Μπιζανίου, εκεί κοντά έγινε το μπλόκο των Παλαιών Σφαγείων – ένα άλλο Συνοικισμό προσφύγων της Καλλιθέας – όπου σκοτώθηκαν 30 νέοι.

Βέβαια, δεν μπορώ να ξεχάσω, ότι στην γωνία Φιλαρέτου και Δημοσθένους, τέσσερα τετράγωνα από το σπίτι μου, στο μικρό ισόγειο διαμέρισμα, έμενε ο μουσικοσυνθέτης Άκης Πάνου. Θυμάμαι, ότι πολλές φορές μαζευόμασταν κάτω από το παράθυρο του, να τον ακούμε να παίζει μπουζούκι. Στα χρόνια της Κατοχής, ο Άκης Πάνου, μεγάλωσε στον προσφυγικό συνοικισμό, που ήταν μέσα στην αυλή της Χαροκοπείου Σχολής. Έμενε στις παράγκες. Δίπλα από το γήπεδο του Εσπέρου, που κατάργησε αργότερα, το 1970, ο Στυλιανός Παττακός με προφορική του εντολή. Εκεί έγραψε και το γνωστό το τραγούδι, “Χαροκόπου 1942 – 1953”, όπου περιέγραφε την ζωή των περισσοτέρων Καλλιθεατών:

Εφτά νομά σ’ ένα δωμά

πού να ξαπλώ να κλείσεις μά ;

Ο ένας πάει σινεμά

ο άλλος πέφτει και κοιμά

ύπνος με βάρδια δηλαδή

στην πόρτα σύρμα για κλειδί.

Εφτά νομά δυστυχισμέ

σ’ ένα δωμά φυλακισμέ

δικαίως αγανακτισμέ

και με τα πάντα αηδιασμέ .

Πώς τα ’χεις έτσι μοιρασμέ

ντουνιά ψευτοπολιτισμέ ;

Οι δυο δουλε απ’ τους εφτά

από τα χρέ τι να προφτά ;

Σαν τα τσουβά , σαν τα σκουπί

εφτά νομά χωρίς ελπί

σ’ ένα δωμά μισογιαπί.

Ποιος να φωνά και τι να πει;

Βέβαια, αυτή η γειτονιά, είχε και τα ερωτικά της πάθη. Τον Γενάρη του 1931, έγινε η πολυθρύλητη δολοφονία του εργολάβου Δημήτρη Αθανασόπουλου, από την γυναίκα του Φούλα και την μάνα της, που την κακοποιούσε και την βίαζε συνεχώς παραφύση. Μάλιστα, το άγριο έγκλημα για την εποχή, το τραγούδησε ο Μάρκος Βαμβακάρης, σε στίχους του Ιάκωβου Μοντανάρη: “Στου Χαροκόπου τα στενά, μια μικροπαντρεμένη, εσκότωσε τον άντρα της, βρε η δαιμονισμένη. Στον ύπνο που κοιμότανε, μάνα και θυγατέρα, εβάλανε τον ανηψιό και τούριξε τη σφαίρα”.

Με λίγα λόγια, η Καλλιθέα, εκείνη την εποχή, είχε λαϊκά βιώματα. Άλλωστε, μια πόλη, που το 60% ήταν πρόσφυγες από τον Πόντο, με τέτοια ιστορία στην Κατοχή και στον εμφύλιο, δεν θα μπορούσε να μην είχε κοινωνικές ευαισθησίες και προπάντων ισχυρά δημοκρατικά και αριστερά αντανακλαστικά. Όταν έγινε γνωστό, ότι χτυπήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης, θυμάμαι, ότι ήταν διάχυτη η οργή όλων. Μαζεύονταν τα βράδυα στα σκαλοπάτια των σπιτιών και συζήταγαν έντονα, με πείσμα, με αγανάκτηση. Όταν, ανακοινώθηκε ο θάνατος του, τότε η οργή, έγινε θρήνος. Δεν ήταν λίγοι στην Καλλιθέα, που τον γνώριζαν προσωπικά τον γιατρό. Το 1943, ο Γρηγόρης Λαμπράκης, όπως είναι γνωστό, δημιούργησε την Ένωση Ελλήνων Αθλητών, σκοπός της ήταν η ανάπτυξη του αθλητισμού στην Κατοχική Ελλάδα, η διοργάνωση συσιτίων για τους απόρους αθλητές και για τα παιδιά και τον κόσμο που πείναγε. Οργάνωσε και το πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, δεδομένου ότι δεν υπήρχε επίσημη κρατική διοργάνωση. Μάλιστα, η επίσημη διοίκηση του ΣΕΓΑΣ αντιδρούσε στις πρωτοβουλίες του Λαμπράκη και για το λόγο αυτό ο δημοφιλής από τότε γιατρός, οργάνωσε συγκέντρωση διαμαρτυρίας στα γραφεία του ΣΕΓΑΣ, όπου έγιναν και επεισόδια. Οι επαφές του στην Καλλιθέα, του Γρ. Λαμπράκη, έπιασαν αμέσως τόπο. Ο νεαρός Λάζαρος Αντωνιάδης μαζί με άλλους φίλους του από την Καλλιθέα, δημιούργησε τον Έσπερο, τον Παναθλητικό Όμιλο Καλλιθέας Έσπερο, που αμέσως συμμετείχε στο ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα Πειραιώς της Ένωσης Ελλήνων Αθλητών του Λαμπράκη. Σε ένδειξη αναγνώρισης της μεγάλης προσφοράς στον αθλητισμό της Καλλιθέας, το όνομα του ποδοσφαιρικού γηπέδου ονομάστηκε μετά την μεταπολίτευση σε “γήπεδο Γρηγόρη Λαμπράκη”. Η σχέση του γιατρού με την προσφυγική Καλλιθέα είχε ισχυρές μνήμες. Αυτός ήταν ο κυριότερος λόγος, που ανθρώπινα, όλοι έσπευδαν να καταδικάσουν την δολοφονία του Λαμπράκη. Όμως, δεν οι άνθρωποι της γειτονιάς μου, δεν έκρυβαν και τον φόβο τους. Δεν έκρυβαν την ανησυχία τους ότι “πάλι θα έχουμε διώξεις, φυλακίες, εκτοπίσεις”. Δεν είχαν άδικο, αφού η Καλλιθέα είχε τότε πολλούς οικοδόμους, “πειρατές” – παράνομους ταξιτζήδες – και μεταφορείς με δίκυκλα, που και αυτοί έβγαζαν παράνομα το μεροκάματο. Ήταν σύνηθες το φαινόμενο, να επισκέπτονται τα γειτονικά σπίτια αστυνομικοί, και να σέρνουν από τα μαλιά τους συλληφθέντες γείτονες μου. Ήταν μια εικόνα που με σημάδεψε για τα υπόλοιπα χρόνια στη ζωή μου, όπως με στιγμάτισε και ο Έσπερος, η ομάδα με το εντυπωσιακό αστέρι στη φανέλα, – το αστέρι στη θέση της καρδιάς – η ομάδα που ουσιαστικά συνίδρυσε ο Γρηγόρης Λαμπράκης.

Οι εικόνες όμως, γύρω από τον Γρηγόρη Λαμπράκη, συνέχισαν να με κυνηγούν. Ποτέ δεν θα ξεχάσω, όταν με την άλλη πιτσιρικαρία της Φιλαρέτου, τρέχαμε κάποια βράδυα, στο καφενείο “Μαύρη Θάλασσα”, γωνία Φιλαρέτου και Πλάτωνος, όπου μίλαγαν ο Ηλίας Ηλιού, ο Βασίλης Εφραιμίδης και ο Λεωνίδας Κύρκος. Ακούγαμε το όνομα του Γρηγόρη Λαμπράκη και ανατριχιάζαμε. Τότε, θυμάμαι, με ένα στυλό στο χέρι, σκαλίζαμε τις αφίσες του Όθωνα Λέφα – Τετενέ, και τις παραχαράζαμε σε Όθωνα Λέφα Τενεκέ. Το ν το κάναμε κ. Ήταν η πρώτη μας πράξη κατά της κρατικής εξουσίας. Επίσης, θυμάμαι, τις δύο νεαρές εργάτριες, που έμενα στο ισόγειο του σπιτιού που νοικιάζαμε και εμείς, να κάνουν ρολά τις αφίσες με την γνωστή φωτογραφία του Γρηγόρη Λαμπράκη, από την πρώτη Μαραθώνεια πορεία. Έβγαινα στη σιδερένια σκάλα, που επικοινωνούσε με την κουζίνα του σπιτιού μας. Κρυφοκοίταγα, αλλά οι δύο κοπέλες, με έβλεπαν και μου χαμουγελούσαν. Πολλά χρόνια αργότερα, τις έβλεπα στο δρόμο και θυμώμουν εκείνες τις δραματικές ημέρες. Εκείνες, ούτε με θυμώντουσαν καν. Όμως, στο μυαλό μου, εκείνες οι εικόνες με τις παρέες των νεαρών που έπαιρναν για να κολλήσουν τις αφίσες, είναι ανεξίτηλες. Επίσης, θυμάμαι, την πρώτη πορεία διαμαρτυρίας που έγινε στην Καλλιθέα, για τον Γρηγόρη Λαμπράκη, που ξεκίνησε από τα γραφεία της Νεολαίας στη Θησέως και κατέβαινε προς τον κινηματογράφο Ετουάλ, που ήταν τότε απέναντι από τον Άγιο Νικόλαο. Μπροστά πήγαινε ο Κερκυραίος, έφηβος Νίκος Κοντοσώρος – που στα γεγονότα του μνημοσύνου του Γεωργίου Παπανδρέου στην περίοδο της χούντας τραυματίστηκε σοβαρά στο πρόσωπο – και η Φρόσω Μυλωνάκου, πρόεδρος του συλλόγου Ποντίων Καλλιθέας.

Θυμάμαι επίσης στο σχολείο ότι ακούστηκε για πρώτη φορά το όνομα του Καλλιθεάτη Νότη Μαυρουδή. Ο Νότης ήταν Λαμπράκης, είπαν. Από τότε νοιώθαμε ένα δέος όποτε τον βλέπαμε στο δρόμο. Μετά, το 1964, τον θαυμάσαμε στο πρώτο του τραγούδι, “άκρη δεν έχει ο ουρανός” που τραγούδησε ο Γιώργος Ζωγράφος.

Φαίνεται ότι αυτές οι παιδικές εμπειρίες δεν μας άφησαν στα επόμενα χρόνια. Οι περισσότεροι από τους πιτσιρικάδες της γειτονιάς, μετά από μερικά χρόνια, μπήκαμε στον αντιδικτατορικό αγώνα. Ο Ιορδάνης, ο Θοδωρής, ο Χρήστος, ο Σωτήρης, ο Γιώργος, ο Αντώνης και οι άλλοι μπήκαμε, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο σε αυτόν τον αγώνα για να γίνει ο κόσμος καλύτερος. Αμέσως, μετά την μεταπολίτευση, ένιωσα την ανάγκη να πρωτοστατήσω, στη ίδρυση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων στην Καλλιθέα, μια κίνηση που την ακολούθησαν από την πρώτη στιγμή πάνω από 1.000 νέοι και να συμμετάσχω στην επταμελή επιτροπή Καλλιθέας που συνίδρυσε την Ενωμένη Αριστερά και συμμετείχε στις εκλογές που έγιναν το 1974. Στην επταμελή επιτροπή, συμμετείχαν ο Σαβέλ Γεωργιάδης, ο Σάββας Νικολαίδης, ο Χρήστος Μητσέας, ο Γιούρας Τσολακίδης, η Ανθούλα Κακουλίδου, η Ιωάννα Ταγματάρχου και εγώ 20χρονος τότε. Τέλος, να αναφέρω ότι ο Γρηγόρης Λαμπράκης ήταν ο άνθρωπος που μας συγκινούσε και μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη, με την μουσική του, ήταν αυτοί που μας ενέπνευσαν στα ανθρώπινα ιδανικά…

Δείτε εδώ όλο το ιστορικό αφιέρωμα.