Η αυτοκτονία στο Μεσαίωνα

Η μελέτη των γεγονότων αποδεικνύεται δυσκολότερη από τη μελέτη του μεσαιωνικού δικαίου, δεδομένου ότι τα υπάρχοντα τεκμήρια είναι ελάχιστα, ενώ όσα έγγραφα διασώζονται παρέχουν ελάχιστα στοιχεία. Αφήνει εντούτοις να διαφανεί μια επιεικέστερη στάση απέναντι στην αυτοκτονία, η οποία χωρίς καμιά αμφιβολία προκύπτει από τα αρκούντως αυστηρά νομικά κείμενα.

Οι συγκεκριμένες συνθήκες της μεσαιωνικής αυτοκτονίας αναδείχθηκαν με βάση ένα δείγμα 54 περιπτώσεων του Ζαν – Κλώντ Σμιτ.

Διαπιστώνουμε ότι οι άνδρες αυτοκτονούν τρεις φορές περισσότερο από τις γυναίκες, ότι ο απαγχονισμός είναι το πλέον διαδεδομένο μέσο (32 περιπτώσεις) και ότι προηγείται του πνιγμού (12 περιπτώσεις), του μαχαιρώματος (5 περιπτώσεις), της κατακρήμνισης (4 περιπτώσεις), κάτι που παραδόξως προσομοιάζει στις πρακτικές του 20 αιώνα. Το ίδιο συμβαίνει και με την εποχιακή κατανομή : αυτοκτονούν κατά κόρον την περίοδο Μαρτίου – Απριλίου και τον Ιούλιο. Εκτός από το ρόλο των υποτιθέμενων βιολογικών ρυθμών που μας διαφεύγουν ακόμη και σήμερα, η αποδυνάμωση των οργανισμών από τις στερήσεις της νηστείας για την πρώτη περίπτωση, από τις αγροτικές εργασίες για τη δεύτερη περίπτωση, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στις αγροτικές και χριστιανικές κοινωνίες.

Πιο δύσκολα εξηγείται η υπεροχή της Παρασκευής και της Δευτέρας : επίδραση του κλίματος μετάνοιας και των τύψεων για την πρώτη και αποθάρρυνση μπροστά στην προοπτική μιας νέας εβδομάδας εργασίας για την δεύτερη; Η μεσαιωνική αυτοκτονία μοιάζει να είναι νυχτερινή υπόθεση : τα δύο τρίτα σημειώνονται μεταξύ μεσονυκτίου και αυγής. Ο συνδυασμός σκότους και απόγνωσης, η απραξία που οδηγεί σε μοναχικούς διαλογισμούς αποτελούν εδώ αληθοφανή στοιχεία, ακόμη και όταν διαθέσιμοι αριθμοί δεν αρκούν για την συναγωγή προφανών συμπερασμάτων. Τέλος οι άνθρωποι αυτοκτονούν συνήθως στο σπίτι τους.

Αυτοκτονούν άνθρωποι όλων των κοινωνικών κατηγοριών, αλλά τα ποσοστά αλλοιώνονται λόγω της φύσης του αρχειακού υλικού, αφού πρόκειται για δικαστικά έγγραφα και έγγραφα που αφορούν κυρίως στα αστικά κέντρα. Στην πόλη, οι περισσότεροι αυτόχειρες προέρχονται από το χώρο των βιοτεχνών. Το γεγονός ότι δεν αναφέρονται αριστοκράτες αυτόχειρες εξηγείται πολύ εύκολα από τον τρόπο ζωής τους, ο οποίος επιτρέπει σε πολλούς από αυτούς να βρίσκουν στην ελεύθερη άσκηση της βίας αρκετές ευκαιρίες για να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους, όπως ήδη είδαμε, και επίσης από το ότι κατέχουν δικαστική εξουσία. Η παρουσίαση της αυτοκτονίας σαν ατύχημα ή σαν φυσικός θάνατος είναι προφανώς πολύ εύκολη, χάρη στη σύμπραξη των οικείων του αυτόχειρα με τις πολιτικές και τις θρησκευτικές αρχές.

Δεδομένου ότι ανάλογες συγκαλύψεις είναι εξίσου πιθανές και στους εκκλησιαστικούς κύκλους, το πολύ υψηλό ποσοστό των αυτόχειρων (19%) που παρατηρείται στο χώρο αυτό καθιστά τις αυτοκτονίες ακόμη πιο ανησυχητικές. Το ισχυρό αίσθημα ενοχής που τους διαπερνά και οι ασυγχώρητες γι αυτούς αμαρτίες μπορούν να αποτελέσουν μιαν εξήγηση. Αυτή η ροπή προς την απελπισία θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει τη χαρακτηριστική εμμονή των θρησκευτικών ηγετών σε αυτό το θέμα.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Georges Minois : Ιστορία της αυτοκτονίας, Η δυτική κοινωνία αντιμέτωπη με τον εκούσιο θάνατο, μετ. Ξανθίππη Τσελέντη, Πολύτροπον, σς. 65 – 67.