Ο μέγας καλλιτέχνης

Έχουμε συνηθίσει πια στα ευχολόγια και στα νεκρολόγια που αφορούν πρόσωπα τα οποία, καλού κακού, αφιέρωσαν τον βίο τους σε έναν τομέα της τέχνης – ποίηση, μυθιστόρημα, ζωγραφική, μουσική, σκηνοθεσία και πάει λέγοντας. Το γεγονός είναι τόσο συνηθισμένο ώστε τελικά περνά απαρατήρητο. Παρατηρήσιμο γίνεται όταν ο καλλιτέχνης αποθνήσκει και η πολιτεία του πνεύματος υποχρεούται να του προσφέρει το στεφάνι της δόξας. Τότε κρούει η καμπάνα του ισόβιου επαίνου που τοποθετεί τον «μέγα» καλλιτέχνη εκεί που του αξίζει.

Οι λέξεις βέβαια, όπως όλοι ξέρουμε, δεν στοιχίζουν τίποτα, οπότε γιατί να φανούμε

τσιγκούνηδες έναντι ενός ανθρώπου που αφιέρωσε τη ζωή του στο «πνεύμα»; Τότε αρχίζει να βάλλει το κανόνι του καθιερωμένου επαίνου: οι βιογράφοι αναθυμούνται τα παιδικά και τα νεανικά χρόνια του συγγραφέα, αίφνης οι τόποι όπου κατοίκησε και οι άνθρωποι που συναναστράφηκε αποκτούν μοιραίο νόημα, οι αποφάσεις του εξετάζονται με το μικροσκόπιο για να διαφανεί η σχέση του με την τέχνη κ.τλ. Με ένα λόγο το μοιραίο συμπλέκεται με το καθημερινό, με αποτέλεσμα οι καθημερινοί άνθρωποι (ο κοινωνικός πολτός δηλαδή) να συνειδητοποιούν ότι ζούσαν «κοντά» στον μεγάλο δημιουργό. Όλα αυτά, με λίγο χιούμορ και με κάποια θλίψη για τον θανόντα, γίνονται αποδεχτά και εισάγονται αριστίνδην στο βασίλειο των κοινών τόπων.

Ωστόσο η κοινωνία δεν είναι σύλλογος εγκωμιαστών ή κριτικών που κρατούν ευπαθή ζυγό για να αξιολογούν τον εκάστοτε αποχωρούντα. Δυστυχώς το αντίθετο συμβαίνει. Έτσι άλλωστε άρχεται το πανηγύρι της ανευθυνότητας που μοιράζει αφειδώς καλλιτεχνικά «συγχωροχάρτια» που καλύπτουν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και τις εκπομπές στην τηλεόραση. Θα μπορούσαμε να αραδιάσουμε «τρανταχτά» ονόματα που οι κλαγγή τους περιφέρεται πάνω από τα κεφάλια των κηδειών, των συνάξεων, των εορταστικών εκδηλώσεων, των πνευματικών αφιερωμάτων και πάει λέγοντας. Αλλά δεν έχει νόημα. Η γενικότητα θέτει το πρόβλημα, αντίθετα η εξατομίκευση γεννά την διαμαρτυρία και άλλα τερπνά και παραδοσιακά. (Όπως το βαρύ «ποιός μιλάει τώρα;» Ο κανείς βέβαια.

Άτομα που ουδέποτε ακούστηκαν στο πλατύ ή στο εκλεκτό κοινό, ξαφνικά -πάντα προ του νεκροταφείου- δέχονται πελώριες τιμές μόνο και μόνο επειδή ο καθένας δικαιούται -προ του τάφου- να πάει καλιά του δαφνοστεφανωμένος. Εντέλει δεν μας θίγει το εκάστοτε άτομο, αλλά ο εθισμός μιας κακομαθημένης κοινωνίας που παραφέρεται θετικά, ενώ θα μπορούσε να είναι ευγενική μιλώντας στον συγκριτικό και όχι στον υπερθετικό βαθμό.