Ο θάνατος του παρελθόντος

Σε όλον τον κόσμο παρατηρούμε πλέον μιαν εκπεφρασμένη ροπή για απεξάρτηση από το θεσμοποιημένο παρελθόν, για απομύθευση των εθνικών μύθων και αναγκαστική «στροφή» στην Ιστορία. Όντως, παρελθόν και Ιστορία δεν ταυτίζονται. Το παρελθόν αποτελεί πάντοτε μια επινοημένη ιδεολογία που εξυπηρετεί ορισμένους σκοπούς, και έχει διαμορφωθεί κατά τρόπο που επιτρέπει τον έλεγχο των ατόμων, να προσφέρει κίνητρα στις κοινωνίες ή να εμπνέει ορισμένες κοινωνικές τάξεις, όπως γράφει ο Πλάμπ.

Αν λοιπόν επιχειρήσουμε να ανανεώσουμε τον προσανατολισμό του σημερινού ιστορικού ο οποίος στρέφεται ευθέως εναντίον

του παρελθόντος, η απορία είναι απλή: Τι ίσχυε κατά το αρχέγονο παρελθόν; Τι ισχύει σήμερα; Ο διαρρεύσας χρόνος ανήκε στους μύθους που ήταν πανίσχυροι, στους Θεούς, στους ήρωες και στους θρύλους. Οι θρησκευτικές τελετές ενοποιούσαν στην ψυχή του αποδέχτη την πολύμορφη φυσιογνωμία του παρόντος, την οποία συνέδεαν με τα βάθη του χρόνου, την εξηγούσαν με νεκρομαντείες και οιωνούς. Ενδέχεται να πιστεύουμε ότι όλα αυτά συνέβαιναν μόνο στους Πέρσες, στους Κινέζους, στους Ινδούς, στους Εβραίους και βέβαια στους Έλληνες.

Ωστόσο με τη διάδοση του Χριστιανισμού η αναδημιουργία του παρελθόντος απέβη ιερό καθήκον με πόλους τον παγανισμό και τον χριστιανισμό. Τα επιμέρους συμβάντα δεν είχαν ιδιαίτερη σημασία, το σημαντικό για παράδειγμα ήταν να υποστηρίξει η Αγγλία ότι είχε ειδική αποστολή από τη Θεία Πρόνοια, καθότι αποτελούσε το Νέο Ισραήλ όπου συνέρρεαν κατά τον 18 και τον 19 αιώνα τα μυθικά πλούτη της βρετανικής αυτοκρατορίας. Μήπως με την ίδια μυθικο- ιστορική συμβολική δεν θεωρήθηκε η Νέα Αγγλία Νέα Ιερουσαλήμ (συντομογραφία της ήταν το Σάλεμ), όπου οι πιστοί πάτησαν πόδι αφού πρώτα διέφυγαν από την αμαρτωλή μεσαιωνική Ευρώπη.

Ως μείζων αφήγηση με άπειρες αφηγηματικές αποφυάδες, το παρελθόν διασφάλιζε αρχικά τη νομιμοποίηση της εξουσίας. Οι ηγέτες στηρίζονταν σε ερμηνείες του παρελθόντος για τη νομιμοποίηση της εξουσίας τους, αλλά και οι ιερείς είχαν ανάγκη ερμηνείες που θα τους επέτρεπαν να εντάξουν αρμονικά τις αλλαγές στη βασιλική δυναστεία. Γενικά, η ισχυροποίηση του παρόντος είχε ανάγκη την αρωγή του παρελθόντος, οπότε περιττό να τονίσουμε ότι η αλήθεια περνούσε σε δεύτερη μοίρα. Όλες οι αριστοκρατίες απέδιδαν στην καταγωγή ιερό χαρακτήρα, με άλλα λόγια διακατέχονταν από γενεαλογικό πυρετό.

Παραταύτα, το παρελθόν, ως θεραπαινίδα της εξουσίας, κατάντησε ασήμαντο, με άλλα λόγια οιονεί νεκρό στην νεωτερική εποχή. Η κατάρρευση του παρελθόντος έλαβε μέρος στη Δύση ως κατόρθωμα των ίδιων των ιστορικών. Εφόσον το παρελθόν της Ευρώπης, όπως γνωστοποιείται από τις αφηγήσεις και τις μετα-αφηγήσεις του, ήταν διττό, δεν κατακρημνίστηκε μόνο η χριστιανική αφήγηση της προόδου, του Έθνους, του κοινωνικού δαρβινισμού και βέβαια του ιστορικού υλισμού. Για τους επιστήμονες νέας κοπής, όσους στελεχώνουν τους σταθμούς της πυρηνικής ενέργειας και τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες πληροφορικής, το υποτιθέμενο παρελθόν της κοινωνίας τους αποτελεί αντικείμενο νευραλγικής αναπόλησης και μόνο. Με άλλα λόγια αδυνατεί να προσδώσει νόημα και σκοπό στη ζωή τους.