Η εργασία ανήκει στον λαό;

Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΝΤΑΣΚΑ

«Τα μέσα μεταφοράς δεν ανήκουν σε συντεχίες, αλλά σε όλο τον λαό». Από τη φράση αυτή πηγάζουν αρκετά ερωτήματα. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τα εξής: Με δεδομένο ότι βασικό στοιχείο της κυριότητας είναι η άμεση και αδιαμεσολάβητη απόλαυση του αντικειμένου της, πώς είναι δυνατόν να ανήκει κάτι σε όποιον πληρώνει αντίτιμο για τη χρήση του (κι, ενώ, μάλιστα φορολογείται σκληρά έως βάναυσα); Από την άλλη, κι αν ακόμα αυτό

ισχύει, ανήκει σε όλο τον λαό και η εργασία που παρέχουν οι εργαζόμενοι στα μέσα μεταφοράς; Καταφατική απάντηση έδιναν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπου η εργασία δεν είναι αντικείμενο διάθεσης του εργαζομένου, αλλά παρέχεται, διοικείται και αξιοποιείται κατά την κρατική βούληση. Στα φιλελεύθερα πολιτεύματα, αντιθέτως, η εργασία αναγνωρίζεται ως προέκταση της προσωπικότητας και παρέχεται μόνο στη βάση της ατομικής και συλλογικής ιδιωτικής αυτονομίας, υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις που θέτουν αμοιβαία εργοδότες και εργαζόμενοι. Σε ποια από τις δύο περιπτώσεις ανήκει η Ελλάδα; Αν δεχτούμε ότι παρά την επίταξη και την επιστράτευση των απεργών ανήκει στη δεύτερη, ποια μορφή εργατικής διεκδίκησης πρέπει να θεωρείται σύννομη, σύμμετρη, λογικά θεμελιωμένη και κοινωνικά θεμιτή;
Για να απαντήσουμε, ας απομακρυνθούμε για λίγο από το μετρό της Αθήνας για να φτάσουμε στη Θεσσαλονίκη. Η μακεδονική πρωτεύουσα δεν διαθέτει μετρό ακόμα, καθώς μετά από σκανδαλώδεις καθυστερήσεις μόλις ξεκίνησαν οι εργασίες. Διαθέτει, όμως, πολλές κλειστές επιχειρήσεις. Μία από αυτές ονομάζεται Βιομηχανική Μεταλλευτική. Η ιστορία της είναι όμοια με πολλές άλλες ανά την Ελλάδα. Το εργοστάσιο έκλεισε, εγκαταλείφθηκε από τον ιδιοκτήτη του, και μαζί του δεκάδες οικογένειες, που θα κληθούν να «δοκιμάσουν την τύχη τους» σε άλλα εργασιακά περιβάλλοντα. Ή κάπως πιθανότερο είναι να προστεθούν στον αριθμό των 2 εκατομμυρίων ανέργων και να συνθλιβούν από τους αλεστικούς λίθους της ατομικής συμφοράς και του συλλογικού αδιεξόδου.
Εκεί, όμως, τελειώνουν τα κοινά σημεία με τις άλλες περιπτώσεις. Διότι το σωματείο των εργαζομένων της ΒιοΜε αποφάσισε να επαναλειτουργήσει υπό τον δικό του εργατικό έλεγχο το εργοστάσιο, ώστε να το αυτοδιαχειρίζονται όσοι παράγουν άμεσα σε αυτό. Πρόκειται κατ’ αρχάς για κατάληψη, η οποία δεν αναγνωρίζεται από την έννομη τάξη. Εντούτοις, οι εργαζόμενοι θέλησαν να αποκτήσουν νομική κατοχύρωση στο εγχείρημά τους, που θα εξασφάλιζε διάρκεια και συνέχεια, και πιθανόν θα αποτελούσε προηγούμενο για άλλες περιπτώσεις, προσπαθώντας να συστήσουν από τον Οκτώβριο του 2011 (τόσο καιρό μετρά ήδη το πρόβλημά τους) έναν εργατικό συνεταιρισμό που θα αποτελούσε φορέα του εγχειρήματος.
Ένα εργοστάσιο που θα παρέμενε κλειδωμένο κουφάρι, που θα περιέπιπτε στη φθορά της αχρησίας, αφήνοντας τους εργαζομένους στο φάσμα της φτώχειας, το κράτος να επωμίζεται τη συντήρησή τους και την κοινωνία να βυθίζεται έτι περαιτέρω στην ύφεση και την απώλεια παραγωγικών δομών, θα λειτουργήσει, υπό τον έλεγχο όσων εργάζονται, με αμεσοδημοκρατικές συνελευσιακές διαδικασίες. Χωρίς, όμως, τις ευλογίες του κράτους, το οποίο προστατεύει το δικαίωμα ιδιοκτησίας του κυρίου του εργοστασίου και αποτρέπει την αποξένωσή του από την περιουσία που του ανήκει. Τι συμβαίνει, όμως, με την εργασία ως δικαίωμα και στοιχείο της προσωπικότητας του εργαζομένου, και μάλιστα ως εργασία που προσφέρεται επί έτη σε μία συγκεκριμένη επιχείρηση; Ανήκει και αυτή στην κυριότητα του ιδιοκτήτη του εργοστασίου; Ακόμα και όταν αυτή η ιδιοκτησία ασκείται εκτός των ορίων που θέτει ο «οικονομικός και κοινωνικός σκοπός του δικαιωματος», ως εκ του Συντάγματος περιορισμός του ατομικού δικαιώματος ιδιοκτησίας;
Η απάντηση δεν είναι έτοιμη, ούτε εύκολη, όσο και αν η πλειοψηφία αναζητά καθησυχαστικές βεβαιότητες. Αφενός η απώλεια της ατομικής ιδιοκτησίας γίνεται δύσκολα ανεκτή εντός ενός πλέγματος ατομικών δικαιωμάτων. Αφετέρου, η πολυετής εργασία σε μία επιχείρηση, η επείγουσα ανάγκη για επιβίωση μέσω αυτής και υπό τις συνθήκες ακραίας ανεργίας και εξαθλίωσης, η δυνατότητα διατήρησης σε λειτουργία μίας επιχείρησης που θα αναζωογονεί την κοινωνία και την οικονομία, θα απαλλάσσει το κράτος από το βάρος των ανέργων, θα εμπνέει τους εργαζομένους ως διαχειριστές της εργασίας τους και πιθανόν να λειτουργεί προς όφελος και του προηγούμενου ιδιοκτήτη, που ίσως μπορεί να αποζημιωθεί μελλοντικά, δεν είναι άξια προστασίας, τουλάχιστον σε ένα επίπεδο προσωρινής ρυθμίσεως; Πόσω μάλλον, όταν ο ιδιοκτήτης, του οποίου η εισφορά στην παραγωγική διαδικασία είναι η επιτυχής διοίκηση της επιχείρησης, απέτυχε αντικειμενικά (χωρίς απαραίτητα την υπαιτιότητά του) στην αποστολή του.
Αυτή η συζήτηση δεν θα διεξαχθεί ποτέ με πανελλήνιο ακροατήριο, γιατί τα ΜΜΕ και τα κομματικά στελέχη θα ασχοληθούν με τις εργατικές διεκδικήσεις μόνο εφόσον θα κερδοσκοπήσουν επί της ταλαιπωρίας του καταναλωτικού/επιβατικού κοινού. Η περίπτωση της ΒιοΜε δεν προσφέρει ανάλογες ευκαιρίες και θα μείνει γνωστή σε λίγους. Αν, λοιπόν, η απεργία είναι ασύμμετρο και αθέμιτο μέσο απέναντι στην κοινωνία, μήπως ευθύνονται και όσοι την καθιστούν μόνο διαύλο για να ακουστούν οι κραυγές απελπισίας των εργαζομένων;