Αλεξάντερ Πέιν και Μαζάουερ για σινεμά και πόλεμο

Σκηνοθέτης που ανέκαθεν εστίαζε στην περιπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης, δύο φορές βραβευμένος με το Οσκαρ σεναρίου (για τις ταινίες «Πλαγίως» και «Οι απόγονοι»), ο Αμερικανός, ελληνικής καταγωγής Αλεξάντερ Πέιν έγινε, για μια ακόμη φορά, το πρόσωπο της ημέρας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το οποίο ουκ ολίγες φορές έχει τιμήσει με την παρουσία του.

Αφορμή της τελευταίας επίσκεψής του η φετινή ταινία του «Τα παιδιά του χειμώνα» (The holdovers) την οποία όχι

μόνο αποκαλείς μια από τις καλύτερες της χρονιάς αλλά και μια από τις καλύτερες της καριέρας του (θα είναι σίγουρα στις υποψηφιότητες των Οσκαρ). Με φόντο τη Μασαχουσέτη του 1970, η ταινία εξετάζει τη σχέση τριών ανθρώπων που για διαφορετικούς λόγους ο καθένας έχουν αναγκαστεί την περίοδο των Χριστουγέννων να παραμείνουν έγκλειστοι στο οικοτροφείο όπου και οι τρεις βρίσκονται. Ενας καθηγητής Ιστορίας, ο Πολ (Πολ Τζιαμάτι), ένας ατίθασος μαθητής, ο Ανγκους (Ντόμινικ Σέσα) και η Μαίρη (Νταβίν Τζόι Ράντολφ) η μαύρη μαγείρισσα της σχολής. Πάνω σε αυτούς τους τρεις πυλώνες, ο καθένας από τους οποίους κουβαλά τον δικό του «σταυρό», ο Πέιν κτίζει έναν μικρό συναισθηματικό παράδεισο, καλύπτοντας ταυτόχρονα πολλά θέματα: η εκπαίδευση, η εμπιστοσύνη, η φιλία και η αγάπη είναι μερικά από τα συστατικά μιας ταινίας που πραγματικά απολαμβάνεις να παρακολουθείς.

Ο Αλεξάντερ Πέιν δεν είναι καλλιτέχνης των πολλών αναλύσεων και διόλου τυχαία, μιλώντας στη συνέντυξη Τύπου μετά την προβολή των «Παιδιών του χειμώνα», σε κάποιες ερωτήσεις που του τέθηκαν απάντησε λέγοντας «δεν έχω την απάντηση». Ερωτήσεις όπως αν συμφωνεί με τη φράση «οι κακουχίες διαμορφώνουν τον χαρακτήρα» που ακούγεται στην ταινία, ή αν συμφωνεί με τον όρο «ζεστές» όπως έχουν αποκαλέσει τις ταινίες του. «Με τα χρόνια θεωρώ ότι είναι πιο εύκολο να μιλάς για τη διακδικασία δημιουργίας μιας ταινίας απ’ ό,τι για τα θέματά της» είπε. «Και η διαδικασία δεν έχει να κάνει τόσο με την ανάγκη να εκφραστείς για κάτι, όσο με την ανάγκη να κάνεις μια ταινία. Η ίδια η Τέχνη είναι που σε διασκεδάζει και σου προκαλεί το ενδιαφέρον. Οπότε μπορείς να έχεις μια ιδέα για μια ταινία για την οποία είσαι έτοιμος να αφιερώσεις δυο – τρία χρόνια από τη ζωή σου πάνω της και αργότερα να μιλήσεις για αυτήν».

Σε ό,τι αφορά την ταινία «Τα παιδιά του χειμώνα», ο Πέιν τη σκέφτηκε ως ιδέα, όταν είδε μια άλλη, πολύ παλαιότερη γαλλική ταινία του Μαρσέλ Καρνέ, παραγωγής 1935, χωρίς να αναφέρει τον τίτλο της. «Την ανακάλυψα βλέποντάς την σε ένα φεστιβάλ και σκέφτηκα ότι είχε τις προϋποθέσεις για να γίνει κάτι διαφορετικό. Απαξ και έχεις τον σκελετό της ιστορίας, μπορείς να φτιάξεις τους υπόλοιπους σκελετούς, των χαρακτήρων του δράματος, του πάθους, του πώς τελειώνει. Αυτά κάνουν μια ταινία προσωπική. Και πρέπει πάντα να κάνεις τον διαχωρισμό του τι είναι αυτοβιογραφικό και τι όχι».

Στην περίπτωση των «Παιδιών του χειμώνα» ο Πέιν δεν είχε γνώση του περιβάλλοντος του οικοτροφείου, ούτε και της τοποθεσίας όπου λαμβάνει χώρα η ιστορία. Εχοντας δει προηγούμενες δουλειές του σεναριογράφου Ντέιβιντ Χέμινγκσον στράφηκε σε αυτόν και έτσι γράφτηκε το σενάριο των «Παιδιών του χειμώνα» στο οποίο αν και ο Πέιν συμμετείχε, δεν έβαλε το όνομά του ως σεναριογράφος (κάτι που συνήθως κάνει). «Δεν έχω εκπαιδευτεί τόσο πολύ ως γραφιάς, όσο ως σκηνοθέτης» είπε χαριτολογώντας. «Το γράψιμο είναι μια τόσο σκληρή δουλειά…».

Ο πόλεμος του «Ουρανού»

«Εργο προφητικών διαστάσεων» και «αληθινό αριστούργημα» χαρακτήρισε την ταινία «Ουρανός» (1960) του Τάκη Κανελλόπουλου, ο Μαρκ Μαζάουερ ο οποίος παρέστη στην ειδική προβολή της ταινίας το περασμένο Σάββατο το βράδυ στο Ολύμπιον, στο πλαίσιο του φετινού αφιερώματος στον σπουδαίο έλληνα κινηματογραφικό δημιουργό.

Ο Μαζάουερ, διακεκριμένος ιστορικός, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια και διευθυντής της Πρωτοβουλίας για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) του Πανεπιστημίου Κολούμπια, είναι μελετητής του συγκεκριμένου έργου του Κανελλόπουλου, το οποίο θεωρεί επίσης μια «εξέχουσας ιστορικής σημασίας κινηματογραφική δημιουργία». Για τον Μαζάουερ ο Κανελλόπουλος πρωτοπόρησε διότι πριν καν σκεφτεί κάποιος ιστορικός να αναφερθεί στην ιστορική περίοδο Οκτώβριος 1940 – Απρίλιος 1941, εκείνος κατάφερε να γυρίσει μια ταινία.

Ο ιστορικός – που μίλησε στη σκηνή μαζί με τον δημοσιογράφο Μανώλη Κρανάκη, επιμελητή της εικαστικής εγκατάστασης «Τάκης Κανελλόπουλος: Ονειρεύομαι μια εκδρομή» – θεωρεί ότι «η αξία της ταινίας βρίσκεται στην ανθρωποκεντρική ματιά της, στην αποτύπωση των συναισθημάτων των απλών στρατιωτών και όχι στα πρόσωπα του πολτικού παρασκηνίου».

Εξάλλου, όπως ο Μαζάουερ ανέφερε φέρνοντας ως παραδείγματα τους πολέμους στην Ουκρανία και στη Γάζα, ο πόλεμος δεν είναι πάντα και παντού το ίδιο, υπάρχουν διάφορα είδη πολέμου και ποτέ δεν μπορείς να προβλέψεις τις συνέπειες ενός πολέμου. Ο πόλεμος που απεικονίζεται στον «Ουρανό» είναι ένα συγκεκριμένο είδος πολέμου, με τον οποίο δεν υπάρχουν άμεσες αναλογίες. Είπε χαρακτηριστικά: «Οι πολεμιστές και τα καθημερινά βιώματά τους, οι εμπειρίες τους είναι τα στοιχεία που προμηνύουν την αυριανή εικόνα της ελληνικής κοινωνίας. Η ταινία μιλά για τη συλλογική εμπειρία του πολέμου και το χτίσιμο μιας «νέας κοινωνικής αλληλεγγύης» που συνδέει τους καθημερινούς ανθρώπους, όταν απουσιάζουν οι επίσημες δομές και οι θεσμοί». Αν και για τον ιστορικό ο «Ουρανός» δεν συνιστά άμεση ιστορική πηγή, «αποτελεί πηγή κατανόησης για την περίοδο».