Οι νύχτες που άλλαξαν τον κόσμο

Δεν επιλέχθηκε τυχαία η σημερινή ημερομηνία ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του Αντισημιτισμού και του Φασισμού. Είναι η επέτειος της Νύχτας των Κρυστάλλων που, σε αντίθεση με το όνομά της, δεν είχε τίποτα το διαυγές, τίποτα το κρυστάλλινο. Μόνο ζόφο, θάνατο και σπασμένα γυαλιά από τζάμια και βιτρίνες καταστημάτων. Η Νύχτα των Σπασμένων Κρυστάλλων θα έπρεπε να λέγεται μάλλον.

Ηταν 9 Νοεμβρίου του 1938. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη κηρυχθεί επίσημα, στη Γερμανία όμως έβραζε ήδη ο αντισημιτισμός, η δίωξη μέχρις εσχάτων, ο εξανδραποδισμός ανθρώπων μόνο και μόνο λόγω της φυλετικής τους

καταγωγής. Οι Εβραίοι της Ευρώπης είχαν μπει ήδη στο στόχαστρο αλλά έπρεπε η δίωξή τους να φανεί σαν λαϊκή οργή, σαν κίνημα του λαού εναντίον τους. Διότι, πάντα, όταν οι πολίτες, οι ξεχωριστές οντότητες σε μια Δημοκρατία, μετατρέπονται σε μάζα, δηλαδή σε «συμπαγή» λαό, δίνουν ένα καλό άλλοθι στους ολοκληρωτισμούς.

Μια ευκαιρία χρειαζόταν μόνο και αυτή δόθηκε δύο ημέρες πριν όταν ο 17χρονος Πολωνοεβραίος Ερσελ Γκρίνσπαν δολοφόνησε στο Παρίσι έναν υπάλληλο της γερμανικής πρεσβείας. Ηταν οι ημέρες που, στο Μόναχο, τα πρωτοπαλίκαρα των ναζί τιμούσαν το Πραξικόπημα της Μπιραρίας, μια αποτυχημένη προσπάθεια του Χίτλερ να καταλάβει, το 1923, την εξουσία. Εκεί ο Γκέμπελς κάλεσε τα μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας και τα Τάγματα Εφόδου του ναζιστικού κόμματος, να αναλάβουν δράση στις εβραϊκές κοινότητες.

Και συνέβησαν όλα αυτά που λίγες ημέρες αργότερα, όταν ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούζβελτ ανακάλεσε τον πρέσβη του στη Γερμανία, είπε ότι δεν θα φανταζόταν ότι θα μπορούσαν να συμβούν σε έναν πολιτισμό του 20ου αιώνα. Το Ολοκαύτωμα είχε ήδη αρχίσει. Εκατοντάδες συναγωγές κάηκαν. Χιλιάδες εβραϊκές επιχειρήσεις, ακόμη και μικρομάγαζα βανδαλίστηκαν, τα σπίτια των Εβραίων μαρκαρίστηκαν με το άστρο του Δαυίδ, ενώ ο αριθμός των νεκρών έμεινε απροσδιόριστος. Την επόμενη συνελήφθησαν 30.000 άνδρες και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το έγκλημά τους; Ηταν Εβραίοι.

Δεν ήταν πόλεμος. Δεν ήταν σύγκρουση τακτικών ή άτακτων στρατών. Αυτό θα έπρεπε να το έχουμε καλά υπόψη μας όταν αναφερόμαστε στα γεγονότα της τρέχουσας ειδησεογραφίας. Και το «Ποτέ πια» που αναδύθηκε ως σύνθημα εις μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, δεν σχετικοποιείται ούτε προσαρμόζεται κατά βούληση. Δεν είναι μόνο τα έξι εκατομμύρια Εβραίοι που εξοντώθηκαν διότι αυτό έβλεπαν ως «Τελική Λύση του εβραϊκού ζητήματος» οι Ναζί. Είναι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ο μεθοδευμένος τρόπος του απόλυτου εξευτελισμού της ανθρώπινης υπόστασης, ο άνθρωπος ως πειραματόζωο. Ή ως «πρώτη ύλη» για… παρασκευές και κατασκευές. Ανατριχίλα. Μόνο που το άστρο του Δαβίδ στις πόρτες εβραϊκών σπιτιών στην Ευρώπη που εμφανίστηκε και πάλι τον τελευταίο καιρό, κάνει την ανατριχίλα απειλή. Οχι εναντίον των Εβραίων ή, τουλάχιστον, όχι μόνο εναντίον αυτών αλλά εναντίον του πολιτισμού μας και των κατακτήσεών του.

Λίγες πέτρες, πολλή Ιστορία

Η Γερμανία ήταν και πάλι το «θέατρο» μίας άλλης 9ης Νοεμβρίου που άλλαξε τον κόσμο ή, τέλος πάντων, επικύρωσε την αλλαγή. Μισό αιώνα και έναν χρόνο μετά τη Νύχτα των Κρυστάλλων, το τείχος που, ύστερα από την ήττα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χώρισε τη χώρα στα δύο, μοιράζοντας τα κομμάτια της στην επιρροή της Δύσης και της Σοβιετικής Ενωσης, έπεφτε παταγωδώς. Με έναν πάταγο, δυσανάλογο μεγάλο για το μέγεθός του, έναν πάταγο που συντάραξε τον κόσμο. Κι αυτό διότι μαζί του κατέρρευσε και η Μεγάλη Ουτοπία της Επανάστασης του 1917. Το όραμα του υπαρκτού σοσιαλισμού άλλωστε έτριζε τους προηγούμενους μήνες.

Συμβολικό μεν αλλά το τείχος κατέπεσε από ένα γραφειοκρατικό λάθος. Μια ανακοίνωση που διευκόλυνε τα ταξίδια των Ανατολικογερμανών στη Δύση και η οποία μεταδόθηκε πριν διαβαστεί. Από μέρες όμως, οι διαδηλώσεις στο ανατολικό Βερολίνο έμοιαζαν  με… μπουλντόζα που μπορούσε να γκρεμίσει πολλά περισσότερα από ένα τείχος. Και όσοι είχαμε την τύχη να βρεθούμε εκείνες τις ημέρες εκεί, καταλάβαμε ότι όντως, όπως έγραφε, δύο χρόνια νωρίτερα, η Πάτι Σμιθ στο τραγούδι της, people have the power.