Μύθοι και πραγματικότητα για τα ωάρια και την επίτευξη εγκυμοσύνης μετά τα 35

Το ωάριο είναι ένα από τα πολυτιμότερα κύτταρα του γυναικείου οργανισμού και βρίσκεται στην ωοθήκη από τη στιγμή της δημιουργίας του, κατά την εμβρυική ζωή της γυναίκας, μέχρι την ημέρα της ωοθυλακιορρηξίας ή της ατρησίας (καταστροφή) του. Δυστυχώς, οι γνώσεις των γυναικών για τις ωοθήκες τους και τα ωάρια ιστορικά ήταν και παραμένουν περιορισμένες και προέρχονταν από τις προφορικές συζητήσεις με τις μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες δεδομένου ότι το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ήταν ταμπού και απουσίαζε παντελώς από τη διδακτέα ύλη του σχολείου.

Τα ωάρια στις γυναίκες δημιουργούνται όταν είναι στην κοιλιά της μητέρας τους (3ο -7ο μήνα κύησης). Την περίοδο αυτή δημιουργούνται 5-7 εκατομμύρια ωάρια. Στη συνέχεια ο οργανισμός της σταδιακά απορρίπτει αυτά που δεν θεωρεί καλής ποιότητας ώστε την ημέρα της γέννησης οι γυναίκες να έχουν στις ωοθήκες (θήκη αυγών) τους περίπου 1 εκατομμύριο ωάρια. Από την ημέρα της γέννησης και σε όλη τη διάρκεια της ζωής των οι γυναίκες δεν μπορούν να δημιουργήσουν καινούργια ωάρια ενώ σταθερά καταναλώνουν κάθε μήνα περίπου 1000 ωάρια. Από αυτά τα 1000 ωάρια, στη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας, μπορεί να ωριμάσουν και να δώσουν εγκυμοσύνη μόνο 1-2 σε κάθε κύκλο. Όλα τα υπόλοιπα υφίστανται ατρησία και εκφυλίζονται. Η διαδικασία αυτή είναι μη αναστρέψιμη και γενετικά προκαθορισμένη από γονίδιο που βρίσκεται στο χρωμόσωμα Χ. Έτσι, την ημέρα της εμμηναρχής (αρχίζει η περίοδος) στις ωοθήκες των γυναικών έχουν μείνει περίπου 450 χιλιάδες ωάρια τα οποία θα καταναλωθούν σε 450 εμμηνορρυσιακούς κύκλους. Η μόνη περίοδος που εικάζεται ότι δεν καταναλώνονται μαζικά ωάρια είναι η περίοδος της εγκυμοσύνης. Από τα παραπάνω δεδομένα γίνεται αντιληπτό ότι η αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας διαρκεί μέχρι τα 43 χρόνια της, πλήν όμως για κάθε προηγηθείσα τελειόμηνη κύηση κερδίζει ένα επιπλέον χρόνο γονιμότητας. Έτσι, στο βιβλίο GUINESS αναφέρεται μία Ινδιάνα που έμεινε έγκυος στην ηλικία των 64 χρόνων πλην όμως είχε ήδη γεννήσει 29 παιδιά. Ωάρια στην ωοθήκη (1000 – 2000) μπορεί να υπάρχουν και στη διάρκεια της εμμηνόπαυσης πλην όμως δεν είναι λειτουργικά, είναι κακής ποιότητας και δεν απαντούν στις ορμόνες

Το ωάριο είναι από τα μεγαλύτερα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού, δημιουργείται στην εμβρυική ηλικία και αποθηκεύεται στην ωοθήκη σε άωρη μορφή μέχρι τη στιγμή της έναρξης ωρίμανσης και κατανάλωσης που καθορίζεται από τις ορμόνες του εγκεφάλου. Η δημιουργία όλων των ωαρίων πριν τη γέννηση και η αποθήκευση τους στην ωοθήκη προσφέρει το πλεονέκτημα ότι οτιδήποτε συμβεί στη ζωή της γυναίκας(ασθένειες, φυσικά φαινόμενα κ.λ.π.), πλην χειρουργικής επέμβασης, τα ωάρια δεν επηρεάζονται και υπάρχει δυνατότητα θεραπευτικής υποβοήθησης σε περίπτωση προβλήματος. Αντίθετα, το μειονέκτημα είναι ότι όταν καταναλωθούν τα ωάρια δεν υπάρχει καμία δυνατότητα δημιουργίας νέων ωαρίων.

Επηρεάζονται αρνητικά τα ωάρια με την πάροδο του χρόνου?

Αναμφισβήτητα η ηλικία δείχνει την ποιότητα των ωαρίων. Όσο μεγαλύτερη η ηλικία τόσο αυξάνει το ποσοστό κακής ποιότητας ωαρίων που υπάρχουν στις ωοθήκες. Σαν παράδειγμα αναφέρεται ότι εάν μία ωοθήκη έχει 100 ωάρια και η ηλικία της γυναίκας είναι 27 ετών (pic γονιμότητας) τότε θεωρούμε ότι τα 70 ωάρια (70%) είναι καλής ποιότητας. Αντίθετα στα 100 ωάρια γυναίκας ηλικίας 40 ετών το ποσοστό καλής ποιότητας ωαρίων πέφτει στο 20-30%. Η ποσοστιαία πτώση της ποιότητας των ωαρίων αρχίζει ελαφρά από την ηλικία των 30 χρόνων, επιδεινώνεται μετά τα 35 και είναι απότομη μετά τα 40.

Που οφείλεται αυτό?

Στο θέμα αυτό υπάρχουν διάφορες απόψεις και καθεμία από αυτές δικαιολογεί την πτώση της ποιότητας των ωαρίων. Ωστόσο 2 είναι η επικρατέστερες. Η πρώτη θεωρεί ότι τα προβληματικά ωάρια είναι από την γέννηση τους προβληματικά, ωριμάζουν πιο δύσκολα, γενετικά είναι αμφίβολης ικανότητας (αποβολές) και ο οργανισμός δεν τα χρησιμοποιεί επειδή αρχικά προτιμά τα καλής ποιότητας τα οποία ωριμάζουν πιο εύκολα, με μικρότερες δόσεις ορμονών και είναι γενετικά ασφαλή. Η άλλη άποψη θεωρεί ότι με την πάροδο του χρόνου ο μεταβολισμός των κυττάρων που θρέφουν τα ωάρια (κοκκώδη κύτταρα, κύτταρα διαφανούς ζώνης κ.λ.π.) αλλοιώνεται αρνητικά και σε συνδυασμό με τις επίκτητες μεταλλάξεις που συμβαίνουν de facto στη ζωή του ανθρώπου οδηγεί στην πτώση της ποιότητα των ωαρίων.

Πως μπορώ να εξετάσω την αναπαραγωγική μου ικανότητα?

Ο κανόνας της διερεύνησης θεωρεί ότι η ορμόνη AMH (Antimullerian Hormone), που ελέγχεται στο αίμα μας δείχνει την ποσότητα των ωαρίων που υπάρχουν στις ωοθήκες, ενώ η ηλικία της γυναίκας μας δείχνει την ποιότητα των ωαρίων.

Πότε μπορώ να μείνω έγκυος στη διάρκεια ενός εμμηνορρυσιακού κύκλου?

Χρονικά η πιθανότητα επίτευξης εγκυμοσύνης εξαρτάται από την ημέρα της ωοθυλακιορρηξίας και τη συνύπαρξη σπερματοζωαρίων εντός των σαλπίγγων. Το ωάριο από τη στιγμή της ωοθυλακιορρηξίας και την είσοδο του στη σάλπιγγα είναι διαθέσιμο προς γονιμοποίηση από το σπερματοζωάριο. Η διαθεσιμότητα αυτή διαρκεί περίπου 6-8 ώρες και στη συνέχεια κλείνει τις πύλες εισόδου στο σπερματοζωάριο. Αντίθετα το σπερματοζωάριο διατηρεί τη γονιμοποιητική του ικανότητα μέχρι 96 ώρες. Κατά συνέπεια, όπως και στη ζωή, το σπερματοζωάριο είναι αυτό που περιμένει για πολλές ώρες καραούλι ώστε να διεισδύσει εντός του ωαρίου. Έτσι, σε όλες τις μεθόδους γονιμοποίησης (σεξουαλική επαφή, σπερματέγχυση, εξωσωματική γονιμοποίηση) το 6ωρο υποδεκτικότητας του ωαρίου πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν. Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο κανόνας της συχνότητας σεξουαλικών επαφών για την επίτευξη εγκυμοσύνης είναι από τη 10η έως την 20η ημέρα του κύκλου 1 επαφή ανά τριήμερο. Με τον τρόπο αυτό είμαστε σίγουροι ότι όταν εμφανισθεί η υποδεκτικότητα του ωαρίου θα υπάρχουν κινητά σπερματοζωάρια στη σάλπιγγα ικανά να γονιμοποιήσουν το πιθανά καλό ωάριο.

Τι μπορώ να κάνω για να παρατείνω χρονικά τη δυνατότητα τεκνοποίησης?

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω καμία θεραπεία δεν μπορεί να παρατείνει χρονικά την αναπαραγωγική ηλικία. Η πεποίθηση ότι η υγιεινή ζωή και διατροφή, η γυμναστική, η καλή ψυχολογία, η λήψη βιταμινών κ.λ.π. μπορούν να παρατείνουν τη χρονική διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας είναι ένας μύθος. Επίσης το αξίωμα έχω περίοδο άρα μπορώ να μείνω έγκυος είναι επίσης μύθος. Η διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας καθορίζεται από κληρονομικούς και γενετικούς παράγοντες και δεν έχει σχέση με το life style. Σήμερα θεωρούμε ότι η αναπαραγωγή ηλικία της γυναίκας τελειώνει 7-10 χρόνια πριν την εμμηνόπαυση. Ο μόνος τρόπος παράτασης της αναπαραγωγικής ηλικίας είναι η κατάψυξη ωαρίων ή σε ορισμένες περιπτώσεις υγείας (καρκίνος, όγκοι οριακής κακοήθειας κ.λ.π.) η κατάψυξη ωοθηκικού ιστού.

Τι ισχύει για την κατάψυξη ωαρίων?

Η κατάψυξη ωαρίων θεωρείται πλέον επέμβαση ρουτίνας ενώ η κατάψυξη ωοθηκικού ιστού είναι μέθοδος σε ερευνητική φάση. Βάσει της Ελληνικής νομοθεσίας η διατήρηση και χρήση των κατεψυγμένων ωαρίων επιτρέπεται μέχρι την ηλικία των 50 χρόνων. Έτσι, με τη μέθοδο της κατάψυξης των ωαρίων υπάρχει η δυνατότητα τεκνοποίησης μέχρι την ηλικία των 50 χρόνων δεδομένου ότι η δυνατότητα της μήτρας να κυοφορήσει δεν επηρεάζεται από την ηλικία της γυναίκας.

Τι χρειάζεται για την κατάψυξη ωαρίων και πως γίνεται?

Για την κατάψυξη ωαρίων η καλύτερη περίοδος είναι η ηλικία κάτω των 35 ετών και η γυναίκα πρέπει να υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση για τη λήψη των ωαρίων της. Τα ωάρια που συλλέγονται υποβάλλονται σε ειδική επεξεργασία κατάψυξης η οποία ονομάζεται υαλοποίηση (vitrification). Η μέθοδος αυτή που άρχισε να εφαρμόζεται στην Ελλάδα από τις αρχές του 2004, από την ομάδα του κέντρου εξωσωματικής γονιμοποίησης IAKENTRO, έχει το προτέρημα ότι η επιβίωση των καταψυχθέντων ωαρίων κατά την απόψυξη ξεπερνά το 96% ενώ τα ποσοστά επίτευξης εγκυμοσύνης είναι παρόμοια με τα αντίστοιχα των φρέσκων ωαρίων.

Εάν κάνω κατάψυξη ωαρίων τι πιθανότητες εγκυμοσύνης έχω?

Από τα στατιστικά μας και αντίστοιχα άλλων μεγάλων κέντρων Ευρώπης και Αμερικής φαίνεται ότι μία γυναίκα μέχρι 35 ετών εάν συλλέξει με τη μέθοδο της εξωσωματικής και καταψύξει 18-20 ωάρια έχει πιθανότητες μελλοντικής επίτευξης εγκυμοσύνης 75-80% που είναι αντίστοιχα με ότι συμβαίνει στη φύση. Ο αριθμός αυτός των ωαρίων μπορεί να επιτευχθεί με μία προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης ή σε ορισμένες περιπτώσεις με 2 προσπάθειες. Δεν υπάρχουν πολλά δεδομένα για γυναίκες που κάνουν κατάψυξη σε ηλικίες μεγαλύτερες των 35 ετών πλην όμως τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά σε γυναίκες που κάνουν κατάψυξη ωαρίων σε ηλικία άνω των 40 ετών.

Συμπερασματικά, βάσει των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών των τελευταίων ετών οι κοπέλες που δεν έχουν αποκτήσει παιδί μέχρι την ηλικία των 32 ετών θα πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται σοβαρά την κατάψυξη ωαρίων ώστε να διατηρήσουν ακέραιες τις πιθανότητες επίτευξης εγκυμοσύνης. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που εταιρείες κολοσσοί (Amazon και η Google) προσφέρουν ως Bonus δωρεάν στις υπαλλήλους των 2-3 κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης για κατάψυξη των ωαρίων τους.

Info: Ο κος Γιάννης Μ. Πράπας MD,M.Sc,PhD, Καθηγητής Μαιευτικής – Γυναικολογίας ΑΠΘ, είναι ο επιστημονικός Διευθυντής της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής IAKENTRO.

Αποφοίτησε από την Ιατρική σχολή του Α.Π.Θ. και εξειδικεύτηκε στη Μαιευτική – Γυναικολογία. Το ενδιαφέρον του για την υπογονιμότητα τον οδήγησε το 1985 στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε υστεροσκοπήσεις του J. Hamou, και στη συνέχεια, δούλεψε στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Γαλλίας) σε θέματα υποδεκτικότητας του ενδομητρίου. Η βασική εξειδίκευσή του στα προβλήματα υπογονιμότητας και εξωσωματικής γονιμοποίησης πραγματοποιήθηκε στο Bordeaux της Γαλλίας.

Ακολούθησε 6μηνη μετεκπαίδευση στο Βέλγιο στη μονάδα Ανδρολογίας κι Εξωσωματικής Γονιμοποίησης. Έκτοτε, επισκέφθηκε διάφορα πρωτοπόρα κέντρα εξωσωματικής γονιμοποίησης και το 1996 παρακολούθησε ως Fellowship τις εργασίες του τμήματος Reproductive Endocrinology του Πανεπιστημίου Yale.

Διαβάστε ακόμα:

Γονιμότητα: Αλήθειες για τη διάρκεια γονιμότητας στους άντρες και στις γυναίκες