Μύθοι και πραγματικότητες στις απελευθερώσεις…ΜΕΡΟΣ Α

Η απελευθέρωση θηραμάτων είναι μια δράση που επιδόθηκαν οι Έλληνες κυνηγοί τις τελευταίες δεκαετίες, και με την εμπλοκή της Δασικής Υπηρεσίας, κάτι το οποίο συμβαίνει και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη και αποτελεί συχνά ζήτημα διαφωνιών. Ωστόσο, η αποκτηθείσα εμπειρία και επιστήμη θα μπορούσε να βάλει τα πράγματα σε τάξη, εφόσον υπήρχε σοβαρότητα, πραγματικό ενδιαφέρον και επαγγελματισμός.

Του Δρος Χρήστου Κ. Σώκου

Οι απελευθερώσεις στην Ελλάδα

Στη νεότερη Ελλάδα

μια από τις πρώτες απελευθερώσεις ορνιθόμορφων πραγματοποιήθηκε τη δεκαετία του 1930 από την Εταιρεία Προστασίας και Αναπαραγωγής Θηραμάτων των κυνηγών της Θεσσαλονίκης. Εισήχθησαν τότε από την Ουγγαρία 600 υβρίδια φασιανού και απελευθερώθηκαν στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής με σκοπό την εγκατάσταση πληθυσμού, κάτι που δεν επιτεύχθηκε. Περισσότερες προσπάθειες απελευθέρωσης άρχισαν να πραγματοποιούνται στην Ελλάδα από το 1956 με την ίδρυση των κρατικών εκτροφείων (Pringale 1972).

Σήμερα λειτουργούν ή υπολειτουργούν 14 κρατικά εκτροφεία κυρίως τεχνητής εκτροφής (χρησιμοποιούνται επωαστικές μηχανές και θερμομητέρες). Παράγουν ετησίως μερικές δεκάδες χιλιάδες νησιώτικες πέρδικες (σε κάποια εκτροφεία γενετικά μολυσμένες), μερικές εκατοντάδες ορεινές πέρδικες και μερικές δεκάδες χιλιάδες φασιανούς (υβρίδια μεταξύ υποειδών του Phasianus colchicus). Τα εκτροφεία αυτά, από την περίοδο της κρίσης, υποχρηματοδοτούνται, μερικά μάλιστα έκλεισαν και δεν εκσυγχρονίστηκαν ποτέ.

Επιπλέον, σε ιδιωτικά εκτροφεία παράγονται λαγοί, ιαπωνικά ορτύκια ή υβρίδια με τα ευρωπαϊκά ορτύκια και πεδινές πέρδικες. Κάποιες κυνηγετικές οργανώσεις διατηρούν εκτροφεία ή επιχειρούν ζώγρηση θηραμάτων και γίνονται σοβαρές προσπάθειες. Ωστόσο συνήθως, χρησιμοποιείται η εντατική τεχνητή εκτροφή χωρίς προδιαγραφές και σύγχρονες τεχνικές.
Μέχρι το 2009 το κύριο μέρος των θηραμάτων έπρεπε να απελευθερωθεί εντός απαγορευμένων για τη θήρα περιοχών. Κάτι το οποίο ήταν σε μεγάλο βαθμό λάθος, αφού τα θηράματα από τεχνική εκτροφή θανατώνονται από διάφορες αιτίες μέσα σε μερικές ημέρες ή λίγες εβδομάδες στην πλειοψηφία τους.

Από το 2009 οι απελευθερώσεις μπορούν να λάβουν χώρα και σε κυνηγοτόπους για άμεση κάρπωση (put and take), σε χρόνο όμως όσο το δυνατόν απομακρυσμένο από την έναρξη θήρας κάθε είδους, σε κάθε περίπτωση τουλάχιστον 30 ημέρες πριν (Υπουργική Απόφαση 98161/4136/29-9-2008/Υ.Α.Α.Τ.). Έτσι επίσης χάνεται από τους άρπαγες το 50% των απελευθερωθέντων θηραμάτων.

Επιπρόσθετα, η Υπουργική Απόφαση του 2008 προσπαθεί να περιορίσει τη σοβαρή γενετική μόλυνση που προκλήθηκε από τις ανεξέλεγκτες εκτροφές και απελευθερώσεις των προηγούμενων ετών. Συνεπώς τα τελευταία έτη δεν επιτρέπεται να απελευθερωθούν υβρίδια φασιανού στη Θράκη και νησιώτικες πέρδικες στην ηπειρωτική Ελλάδα (εκτός της Θράκης), χωρίς όμως έκτοτε να δοθούν λεπτομερέστερες κατευθύνσεις ή να καταρτιστεί ένα ουσιαστικό σχέδιο.

Η σύγχυση του σκοπού εκτροφής με την τεχνική εκτροφής

Υποστηρίζεται πως η απελευθέρωση εξυπηρετεί σκοπούς, όπως:

1) η διατήρηση ή η αύξηση βιώσιμου (viable) πληθυσμού, όταν υπάρχει ήδη άγριος πληθυσμός στην προς απελευθέρωση περιοχή,

2) η εγκατάσταση νέου ή η ενδυνάμωση απειλούμενου (endangered) πληθυσμού, όταν ο άγριος πληθυσμός έχει εξαφανιστεί ή μειωθεί σοβαρά,

3) η άμεση κάρπωση, συνήθως μερικές ημέρες μετά την απελευθέρωση, πρακτική που είναι γνωστή ως «put and take», και

4) η εκπαίδευση των κυνηγετικών σκύλων.

Τα απελευθερωμένα θηράματα μπορεί να προέρχονται είτε από τη σύλληψη και μεταφορά άγριων ατόμων (ζώγρηση), είτε από εκτροφή. Η εκτροφή διακρίνεται σε: α) τεχνητή με τη χρήση εκκολαπτικών μηχανών ή μικρών κλωβών ή περιφράξεων για τους λαγούς, β) σε ημιφυσική όταν η εκκόλαψη γίνεται μεν σε εκκολαπτικές, αλλά έπειτα οι νεοσσοί υιοθετούνται από ενήλικα άτομα ή επωάζονται και ανατρέφονται από κότες, γ) σε φυσική όταν η εκκόλαψη ή η γέννηση και η ανατροφή γίνεται από τους ίδιους τους γονείς σε ευρύχωρους κλωβούς ή σε μεγάλες περιφράξεις για τους λαγούς.

Για την επιτυχία της απελευθέρωσης έχει μεγάλη σημασία η σύνδεση του σκοπού με την επιλογή της κατάλληλης τεχνικής εκτροφής. Αν δεν ξεκαθαριστεί αυτό, η πιθανότητα αποτυχίας είναι πολύ μεγάλη.

Έτσι, όταν θέλουμε ικανή επιβίωση και αναπαραγωγή για εγκατάσταση πληθυσμού πάμε στη ζώγρηση και στη φυσική εκτροφή ή δευτερευόντως στην ημιφυσική. Όταν θέλουμε να προσφέρουμε κάρπωση, όπως πέριξ αστικών κέντρων, ενδείκνυται η τεχνητή εκτροφή ή η ημιφυσική.

Επιπλέον μια σειρά από τεχνικές χρησιμοποιούνται στην κατάλληλη προσαρμογή στη διατροφή, στην ικανότητα πτήσης και στη μάθηση αποφυγής των αρπάγων.

Στην Ελλάδα εδώ και 70 έτη επιδιώκεται κυρίως η εγκατάσταση ή ενδυνάμωση πληθυσμών (αναφέρεται με τον αόριστο όρο «εμπλουτισμός») με θηράματα παραχθέντα με την υποδεέστερη τεχνητή εκτροφή, και αυτό αποτελεί έναν από τους λόγους των διαχρονικών αποτυχιών.

Η διαφύλαξη της γενετικής του γηγενούς άγριου πληθυσμού και ο κίνδυνος μεταφοράς παθογόνων

Το γονιδίωμα που φέρει ένα άτομο ή ένας άγριος πληθυσμός μπορεί να παρομοιαστεί ως ένα μεγάλο βιβλίο γραμμένο στις χιλιετίες και που δίνει κατευθύνσεις για την καλύτερη επιβίωση και αναπαραγωγή στις συγκεκριμένες συνθήκες του κάθε τόπου.

Η Νότια Ευρώπη και η Ελλάδα αποτέλεσαν καταφύγιο πολλών ειδών θηραμάτων κατά τον τελευταίο παγετώνα (έληξε πριν από 15.000 έτη περίπου) και το γονιδίωμα των ειδών έχει βρεθεί πλουσιότερο και σε μεγαλύτερη ποικιλότητα από περιοχή σε περιοχή.

Οι απελευθερώσεις των τελευταίων δεκαετιών αλλοίωσαν αυτήν την παρακαταθήκη των χιλιετιών. Γονιδιώματα λαγών της κεντρικής Ευρώπης βρέθηκαν στην ηπειρωτική Ελλάδα, γονιδιώματα νησιωτικών περδίκων προέλευσης Κίνας βρέθηκαν στο Αιγαίο, ορεινές και νησιωτικές πέρδικες υβριδίστηκαν, όπως και στα ορτύκια υβριδίστηκαν τα ευρωπαϊκά με τα ευρέως εκτρεφόμενα ιαπωνικά. Υβρίδια φασιανού επίσης χρησιμοποιούνται στην τελευταία χώρα του γηγενούς κολχικού φασιανού, την Ελλάδα.

Θα μπορούσε να υποστηριχθεί πως ευτυχώς που δρα η αλεπού και οι άλλοι σε αφθονία άρπαγες και απομάκρυναν αυτά που απελευθέρωναν οι άσοφοι άνθρωποι…

Οι επιπτώσεις από τη γενετική αλλοίωση είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν, αλλά έρευνα στην Ισπανία έδειξε μειωμένη επιτυχία αναπαραγωγής στη φύση των υβριδίων κοκκινοπόδαρης και νησιώτικης σε σύγκριση με τη γηγενή κοκκινοπόδαρη.

Μεγαλύτερη ακόμα ανησυχία εκφράζουν οι επιστήμονες για το ευρωπαϊκό ορτύκι και την επίδραση του υβριδισμού στη μετανάστευση του (Derégnaucourt et al. 2005. Comparison of migratory tendency in European quail Coturnix c. coturnix, domestic Japanese quail Coturnix c. japonica and their hybrids. Ibis, 147, 25-36).

Ανάλογα, είναι γνωστό πως οι απελευθερώσεις μεταφέρουν τα παθογόνα του εκτροφείου στη φύση. Τέτοια προβλήματα έχουν καταγραφεί σε πολλές έρευνες, όπως και στη Χαλκιδική βρέθηκε στέλεχος της αιμορραγικής νόσου του λαγού προερχόμενο από την Κεντρική Ευρώπη.

Ένα πρώτο βήμα να μπει μια τάξη στη διατήρηση των θηραμάτων μα και στην προστασία τους από τις ανεξέλεγκτες απελευθερώσεις ήταν η Υπουργική Απόφαση του 2008. Ωστόσο θα πρέπει να γίνουν και άλλα βήματα για να υποστηριχθεί πως έχουμε φτάσει σε ικανοποιητικό επίπεδο προστασίας των άγριων πληθυσμών από τις απελευθερώσεις και τον «εμπλουτισμό» που κάθε άλλο παρά εμπλουτισμός είναι.

Για παράδειγμα, το αρμόδιο Υπουργείο Περιβάλλοντος δεν έχει ορίσει ποιο είναι το ανεκτό επίπεδο γενετικής διαφοροποίησης μεταξύ του προς απελευθέρωση εκτρεφόμενου θηράματος και του υποδοχέα άγριου πληθυσμού. Ανάλογα για ποια παθογόνα πρέπει να εξετάζονται τα εκτρεφόμενα θηράματα πριν απελευθερωθούν και ποιο φορτίο παθογόνων είναι αποδεκτό ή όχι. Άρα τα χορηγούμενα πιστοποιητικά θα έπρεπε με σαφήνεια να αναφέρουν το τι λένε.

Η προέλευση και ανανέωση των γεννητόρων στα εκτροφεία είναι επίσης ένα άλλο μεγάλο ζήτημα.

Κοστολόγηση των απελευθερώσεων

Πλέον δεν είμαστε στην εποχή των παχιών αγελάδων που μας επιτρέπεται να πετάμε χρήματα των κυνηγών. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, το ελάχιστο κόστος των ορνιθόμορφων τη στιγμή της απελευθέρωσης εκτιμούνταν το 2009 σε 8€/πτηνό, ενώ αυτά που τελικά μπαίνουν στην τσάντα του κυνηγού στοίχιζαν 143€/πτηνό στην ηπειρωτική Ελλάδα επειδή τα ορνιθόμορφα απελευθερώνονταν μέσα στα καταφύγια και η πλειοψηφία τους χανόταν από τους άρπαγες.

Στη νησιωτική Ελλάδα ανέκαθεν και μετά το 2009 στην ηπειρωτική, το ποσό αυτό μειώνεται σε περίπου 36€/πτηνό επειδή η άμεση κάρπωση (put and take) επιτράπηκε στους κυνηγοτόπους και εφόσον βέβαια η διαδικασία εφαρμόζεται ορθά.

Στην Πενσυλβανία οι Diefenbach κ.α. (2000) βρήκαν ότι το κόστος αυτό για το φασιανό ανέρχεται σε 22,63 έως 90,74 δολάρια/πτηνό ανάλογα με την επιβίωση. Το αντίστοιχο κόστος στη Βρετανία είναι 18 – 33 λίρες/πτηνό, ενώ η αξία του φασιανού τη στιγμή της απελευθέρωσης είναι δυόμισι λίρες (Robinson 2000).

Όσον αφορά τους λαγούς, το κόστος είναι τουλάχιστον 100€/λαγό τη στιγμή της απελευθέρωσης και το τελικό κόστος για την περίπτωση που επιβιώσουν λίγοι για μερικούς μήνες είναι 600€/λαγό σε λαγούς που παραλαμβάνονται από κλωβούς ή μικρές περιφράξεις και απελευθερώνονται απευθείας σε κυνηγοτόπους. Εάν γίνει παραγωγή ή προσαρμογή σε μεγάλες περιφράξεις η επιβίωση βελτιώνεται (Sokos et al. 2015. Conservation considerations for a management measure: An integrated approach to hare rearing and release. Environmental management 55 19-30).

Η απελευθέρωση για άμεση κάρπωση σε κυνηγότοπο έχει σοβαρά μειονεκτήματα (Σώκος και Μπίρτσας 2000, Sokos et al. 2008), ωστόσο αν αποφασιστεί να εφαρμοστεί, πρέπει να αρθεί ο κανονισμός που τοποθετεί χρονικά την απελευθέρωση σε τουλάχιστον 30 ημέρες πριν από την έναρξη της θήρας του είδους. Αντίθετα, προτείνεται να γίνεται μέχρι δύο ημέρες πριν ή σε κάποιες περιπτώσεις εντός της κυνηγετικής περιόδου, ώστε να προλάβει να τα καρπωθεί ο κυνηγός πριν τους άρπαγες. Αυτό αναμένεται να μειώσει το κόστος ανά πτηνό που μπαίνει στη τσάντα του κυνηγού κατά 30-50% τουλάχιστον.

Συμπερασματικά, η εκτροφή και απελευθέρωση απαιτεί πολύ-επίπεδο προσεκτικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να καθίσταται το διαχειριστικό αυτό μέτρο επωφελές και όχι επιζήμιο.

The post Μύθοι και πραγματικότητες στις απελευθερώσεις…ΜΕΡΟΣ Α appeared first on iHunt.