Πέθανε ο Γουίλιαμ Τζέισον Μόργκαν, εμπνευστής της θεωρίας των τεκτονικών πλακών

Η θεωρία του διάσημου γεωφυσικού πρόσφερε έναν νέο τρόπο σκέψης για την ηπειρωτική μετατόπιση και έφερε επανάσταση στη μελέτη των σεισμών, των ηφαιστείων και της εξέλιξης του πλανήτη μας.

Ο W. Jason Morgan, ο οποίος το 1967 ανέπτυξε μια θεωρία για τον εξελισσόμενο πλανήτη μας-τη θεωρία των τεκτονικών πλακών-που έφερε «επανάσταση» στη μελέτη των σεισμών,

των ηφαιστείων και της αργής, σταθερής μετατόπισης των ηπείρων κατά μήκος της επιφάνειας της γης, πέθανε στο σπίτι του στο Natick Mass, ενώ κοιμόταν, στα 87 του.

Τα παιδιά του Jason και Michèle Morgan επιβεβαίωσαν τον θάνατό του χωρίς να διευκρινίσουν τα αίτια, έγραψαν οι The New York Times.

Η ιδέα ότι η επιφάνεια της γης κινείτο δεν ήταν νέα όταν ο καθηγητής Μόργκαν, ο οποίος δίδασκε στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, παρουσίασε για πρώτη φορά τη θεωρία του σε μια συνάντηση της Αμερικανικής Γεωφυσικής Ένωσης στην Ουάσιγκτον τον Απρίλιο του 1967.

Σε αυτή τη συνάντηση ο Δρ Μόργκαν είχε αρχικά προγραμματίσει να μιλήσει για τις ωκεάνιες τάφρους και ειδικότερα για την τάφρο του Πουέρτο Ρίκο, το βαθύτερο σημείο στον Ατλαντικό Ωκεανό, αλλά αφού διάβασε ένα άρθρο σχετικά με τις ζώνες διάρρηξης- τεράστιες ουλές στον πυθμένα του ωκεανού που προσφέρουν στοιχεία για παλιότερες παραμορφώσεις στην επιφάνεια της γης - άλλαξε γνώμη.

Τελικά, αποφάσισε να μοιραστεί αυτό που θεωρούσε πιο καινούργιο και πιο συναρπαστικό που είχε προκύψει από την πολύμηνη έρευνά του με βάση δεδομένα από τον πυθμένα της θάλασσας.

Αυτή η ομιλία θα μεταμόρφωνε σχεδόν αυτόματα το πεδίο των επιστημών της γης, αν και ο Δρ Μόργκαν σημείωσε ειρωνικά χρόνια αργότερα ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι έφυγαν τότε από την αίθουσα επειδή ήμουν ο τελευταίος που θα μιλούσε πριν από το μεσημεριανό διάλειμμα».

Προχωρώντας τη γεωφυσική

Οι ερευνητές είχαν από καιρό παρατηρήσει, για παράδειγμα, ότι το βορειοανατολικό άκρο της Νότιας Αμερικής φαινόταν να ταιριάζει με την εγκοπή κατά μήκος της δυτικής ακτής της Αφρικής και αναρωτιόνταν αν κάποτε οι δυο ήπειροι ενώνονταν μεταξύ τους σαν κομμάτια παζλ.

Μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οι επιστήμονες είχαν κάνει σημαντικά βήματα στη μελέτη της κίνησης της επιφάνειας της γης, συμπεριλαμβανομένης της ανακάλυψης ότι τα τμήματα του πυθμένα της θάλασσας επεκτείνονται. Η ιδέα της μετατόπισης των ηπείρων συζητείτο πολύ κατά τη δεκαετία του 1960, αλλά αυτό που έλειπε στους επιστήμονες ήταν μια οριστική θεωρία για να εξηγήσουν πώς αυτές οι τεράστιες μάζες γης είχαν διαχωριστεί.

Η εκπαίδευση του Δρ Μόργκαν σε έναν κλάδο των μαθηματικών που ονομάζεται σφαιρική τριγωνομετρία του έδωσε τη δυνατότητα να κοιτάξει τις ηπείρους με διαφορετικό τρόπο, ως τρισδιάστατα τμήματα σε μια σφαιρική Γη και όχι ως επίπεδα σχήματα σε έναν χάρτη. Κοιτάζοντας έναν χάρτη πολλών τέτοιων ηπειρωτικώνζωνών στον Ειρηνικό Ωκεανό, συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν τυχαίες και ότι μπορούσαν να εκληφθούν ως αποτέλεσμα της σύγκλισης και απόκλισης μεγάλων πλακών καθώς κινούνταν κατά μήκος της γης.

Υποστήριξε επίσης ότι οι πλάκες ήταν άκαμπτες και σταθερού σχήματος, ενώ προηγούμενες θεωρίες είχαν υποστηρίξει ότι οι ήπειροι μετακινούνται κατά μήκος της γης σε έναν εύπλαστο μανδύα. Αυτή η γνώση κατέστησε δυνατή τη μέτρηση της κίνησης των πλακών στο παρελθόν και την πρόβλεψή της στο μέλλον.

Ο Δρ Μόργκαν, μέχρι τον Μάρτιο του 1968, δεν δημοσίευσε την εργασία του για αυτή τη θεωρία στο Journal of Geophysical Research. Στους 11 μήνες που μεσολάβησαν μεταξύ της ομιλίας του και της δημοσίευσής της, δύο άλλοι επιστήμονες, ο Dan McKenzie και ο Bob Parker έφτασαν ανεξάρτητα στην ιδέα των τεκτονικών πλακών και συνέγραψαν μια εργασία στο Nature.

Η διαμάχη που ακολούθησε «τον επηρέασε σίγουρα, αλλά ήταν ένας κύριος του Νότου», είπε ο γιος του, Τζέισον Π. Μόργκαν στη The Washington Post . «Ήταν τόσο ερωτευμένος με αυτό που συνέβαινε στην επιστήμη του που δεν πίεζε καθόλου για την αναγνώρισή του».

Τα επόμενα χρόνια, η θεωρία των τεκτονικών πλακών ενσωματώθηκε στα επιστημονικά εγχειρίδια που μοιράστηκαν σε εκατομμύρια μαθητές γυμνασίου και πανεπιστημίου.

Και η συνεχής πρόοδος στην τεχνολογία δεν έκανε τίποτα άλλο από να ενισχύει τη θεωρία του.

Μάλιστα, ο γιός του Τζέισον λέει ότι η πιο συναρπαστική απόδειξη για την τεκτονική των πλακών σήμερα είναι το GPS, το δορυφορικό σύστημα πλοήγησης.

Και δεύτερη θεωρία

Το 1971, ο Δρ. Μόργκαν διατύπωσε μια δεύτερη σημαντική θεωρία σχετικά με ένα γεωλογικό χαρακτηριστικό που δεν ταίριαζε στη θεωρία των τεκτονικών πλακών. Εξέτασε ηφαιστειακά «καυτά σημεία» που συνήθως εμφανίζονταν στη μέση των πλακών, αντί στα ταραχώδη όρια μεταξύ τους.

Βασιζόμενος σε παλαιότερη εργασία του Καναδού γεωφυσικού Τζον Τούζο Γουίλσον, ο Δρ. Μόργκαν πρότεινε ότι αυτά τα «καυτά σημεία» που τα ονόμασε μανδυακά διάπειρα (mantle plumes) αναπτύχθηκαν από ανερχόμενη ροή καυτού υλικού στο όριο πυρήνα-μανδύα Γης.

Αυτά τα μανδυακά διάπειρα δημιουργούνται πιθανόν στον κατώτερο μανδύα και ανέρχονται αργά με ρεύματα μεταφοράς.

Όπως η τεκτονική των πλακών, έτσι και τα μανδυακά διάπειρα κέρδισαν μια θέση στα σχολικά βιβλία για την επιστήμη. Αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 2000 ένα νέο κύμα επιστημόνων αμφισβήτησε την ιδέα, ισχυριζόμενοι ότι δεν μπορούσαν να βρουν στοιχεία για να υποστηρίξουν το φαινόμενο.

Ο Δρ Μόργκαν παρέμεινε ακλόνητος στην πίστη του συνεχίζοντας να συγκεντρώνει στοιχεία για τη θεωρία του. «Απλώς πίστευε ότι η αλήθεια θα νικούσε», είπε ο γιος του, προσθέτοντας, «υπέθετε ότι και άλλοι άνθρωποι μπορούσαν να δουν αυτό που έβλεπε».

Σε ανακοίνωσή του το πανεπιστήμιο Πρίνστον στις 3 Αυγούστου αποχαιρέτισε τον μεγάλο επιστήμονα αναφέροντας: «Με μεγάλη λύπη το Τμήμα Γεωεπιστημών ανακοινώνει ότι ο W. Jason Morgan πέθανε στις 31 Ιουλίου 2023.

Ο Jason, ο ομότιμος καθηγητής Γεωεπιστημών ήταν προσωπικότητα με τεράστια επιρροή στη κατανόησή μας για τις κινήσεις της επιφάνειας του πλανήτη μας και του εσωτερικού του. Βραβεύτηκε με το Εθνικό Μετάλλιο της Επιστήμης το 2002 «για την ανάπτυξη της θεωρίας των τεκτονικών πλακών και των μανδυακών διάπειρων, που έφεραν επανάσταση στην κατανόησή μας για τις γεωλογικές δυνάμεις που ελέγχουν τον

φλοιό της γης και το βαθύ εσωτερικό της και κατά συνέπεια επηρεάζουν την εξέλιξη της ζωής στη γη και το κλίμα». Ο Τζέισον ήταν ένας πολύτιμος συνάδελφος, γενναιόδωρος μέντορας και δημοφιλής δάσκαλος που θα λείψει πολύ».

«Ο Τζέισον Μόργκαν ήταν για τη γεωλογία ό,τι ήταν ο Δαρβίνος για τη βιολογία», πρόσθεσε χαρακτηριστικά ο γεωφυσικός Φρέντερικ Σάιμονς.

Για τις θεμελιώδεις επιστημονικές του συνεισφορές, ο Morgan έλαβε το Εθνικό Μετάλλιο Επιστημών, την υψηλότερη επιστημονική διάκριση του αμερικανικού έθνους, το Βραβείο Ιαπωνίας, το μετάλλιο Maurice Ewing, που χρηματοδοτείται από κοινού από την Αμερικανική Γεωφυσική Ένωση και το Ναυτικό των ΗΠΑ, το Βραβείο Leon Lutaud της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών και το μετάλλιο Alfred Wegener της Ευρωπαϊκής Ένωσης Γεωεπιστημών. Το 1982 εξελέγη μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.

#ΘΑΝΑΤΟΣ #ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ #ΣΕΙΣΜΟΣ #ΠΕΘΑΝΕ