Βαγγέλης Αποστολάκης, Αντιπρόεδρος, KPMG στην Ελλάδα: Ο σύμβουλος επιχειρήσεων που αγκάλιασε την ελληνική οικογενειακή επιχειρηματικότητα

Ο Βαγγέλης Αποστολάκης, Aντιπρόεδρος για την KPMG στην Ελλάδα, μίλησε στο Business News Magazine για την πάνω από 35 ετών διαδρομή που τον οδήγησε από το Business Consulting στο Family Business Consulting, τα χαρακτηριστικά των οικογενειακών επιχειρήσεων και όλα όσα μπορούν να προσφέρουν σε αυτές οι εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Διαθέτετε πείρα δεκαετιών στο Business Consulting. Πώς μπήκατε σε αυτόν το χώρο; Πώς ξεκίνησε η συγκεκριμένη διαδρομή;

Όλα ξεκίνησαν στο Λονδίνο…

Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Τη δεκαετία του ’70, οι προοδευτικοί και «ριψοκίνδυνοι» γονείς μου, ιδιοκτήτες ενός επαρχιακού φούρνου στο Ηράκλειο της Κρήτης, αποφάσισαν να με στείλουν, τον μεγαλύτερο γιο τους, για σπουδές στην Αγγλία. Σκεφτείτε, άλλες εποχές βέβαια, με φτωχά αγγλικά, με περιορισμένο και αυστηρά ελεγχόμενο συνάλλαγμα, χωρίς credit και debit cards συνδεδεμένες με ελληνικούς λογαριασμούς, χωρίς κινητά, χωρίς facebook, χωρίς whats App και Instagram... Πολλές δυσκολίες και πρωτόγνωρες καταστάσεις για ένα 17χρονο παιδί που έβγαινε πρώτη φορά από τα «σύνορα» τη Κρήτης! Άλλες εποχές...

Σπούδασα όμως Operational Research & Computing, έκανα και μεταπτυχιακό. Πολύ σημαντική επένδυση για την εποχή, ακόμα και σήμερα. Κατά τη διάρκεια του πτυχίου μου έπρεπε να αποκτήσω πρακτική εμπειρία για ένα χρόνο σε κάποια εταιρεία στην Αγγλία.

Η τύχη έφερε στο δρόμο μου την British Telecom και προσλήφθηκα στο τμήμα MSCU, Management Science Consultancy Unit, ένα τμήμα με απίστευτους ανθρώπους, πανέξυπνους, καλοσπουδαγμένους, ανοιχτόμυαλους, πολύπειρους, προερχόμενους από όλους τους χώρους και τις ειδικότητες. Ήταν το «εσωτερικό» Consulting της British Telecom, με αποστολή να επιλύει προβλήματα και προκλήσεις για κάθε θέμα από όλο το δίκτυο της BT απανταχού της χώρας.

Εκεί, αρχές της δεκαετίας του ’80, γνώρισα το Consulting. It was love at first sight!

Έκτοτε ασχολούμαι ως Business Consultant για 35 και πλέον χρόνια. Έχω κάνει πολλά και έχουν δει τα μάτια μου περισσότερα. Έχω συνεργαστεί με πολλά και αξιόλογα στελέχη σημαντικών ελληνικών επιχειρήσεων και έχω καταπιαστεί με ποικίλα θέματα και προβλήματα συνεργαζόμενος και εποπτεύοντας ταλαντούχους συνεργάτες.

Τι ακριβώς περιλαμβάνει το Business Consulting; Τι προσφέρει;

Το Consulting βέβαια είναι όπως το καταλαβαίνει ο καθένας, ανάλογα με το τι εμπειρίες είχε με αυτό και κυρίως με το τι Consultants είχε την «τύχη» να συνεργαστεί.

Όπως το καταλαβαίνω εγώ, το Consulting παρέχει ανεξάρτητη, αμερόληπτη και εξειδικευμένη άποψη και γνώση σε εταιρείες ή/και ιδιώτες, με σκοπό την υποστήριξη στην επίλυση και στο χειρισμό (επιχειρηματικών) προβλημάτων και προκλήσεων.

Tα τελευταία χρόνια ασχολείστε σε μεγάλο βαθμό με τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Διαφοροποιείται το Business Consulting όταν έχουμε να κάνουμε με τέτοιου είδους εταιρείες; Είναι διαφορετική η προσέγγιση που πρέπει να ακολουθηθεί;

Υπό το πρίσμα των όσων ανέφερα παραπάνω, Family Business Consulting είναι μεν Consulting αλλά με μια διαφορά, και αυτή έγκειται στη λέξη Family. Για να συντονιστούμε και προτού κατανοήσουμε τι εννοούμε με το Family Business Consulting, ας ορίσουμε τι είναι οικογενειακή επιχείρηση. Το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό είναι η μικρή επιχείρηση όπου ο πατέρας, η μητέρα και ενδεχομένως τα παιδιά εργάζονται για τα προς το ζην, με την ευχή και ελπίδα να μεγαλώσει και να μπορέσει να θρέψει και τις οικογένειες των παιδιών και των εγγονιών.

Είναι σίγουρα αυτό, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Υπάρχουν πολλοί ορισμοί, αλλά ένας ορισμός που μου αρέσει λέει ότι το μέγεθος είναι αδιάφορο, αφού οικογενειακή επιχείρηση είναι κάθε επιχείρηση που ανήκει ή ελέγχεται από μια οικογένεια, που τουλάχιστον ένα μέλος της οικογένειας είναι στη διοίκηση ή συμμετέχει στις κρίσιμες αποφάσεις και που υπάρχει μια ξεκάθαρη και δεδηλωμένη πρόθεση να περνά η επιχείρηση στην επόμενη και στην επόμενη γενιά και στην επόμενη γενιά…

Αν φέρουμε στο μυαλό μας τις ελληνικές αλλά και τις διεθνείς εταιρείες με γνωστά brands και προϊόντα, οι περισσότερες είναι οικογενειακές. Εξάλλου, πάνω από το 60% των επιχειρήσεων παγκοσμίως είναι οικογενειακές, και σε χώρες όπως η Ελλάδα πιθανόν πάνω από το 80%. Αποτελούν δε τον μεγαλύτερο εργοδότη και συνεισφέρουν σημαντικά στο ΑΕΠ κάθε χώρας.

Κάποιος, επιχειρηματικά σκεπτόμενος, μπορεί να πει ότι αυτό είναι μια εξαιρετικά μεγάλη δεξαμενή εταιρειών με ένα κοινό χαρακτηριστικό, το ότι είναι οικογενειακές, βάζοντας στην εξίσωση και μελέτες που δείχνουν ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις δύσκολα επιβιώνουν στην τρίτη και πέρα γενιά. Δημιουργείται έτσι το ερώτημα: γιατί; Τι ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έχουν αυτές οι επιχειρήσεις λόγω της οικογενειακής τους φύσης και ταυτόχρονα η πρόκληση: τι μπορεί να κάνει ένας Consultant που θα βοηθήσει τις επιχειρήσεις αυτές να μακροημερεύσουν και να μεταφέρονται με επιτυχία από γενιά σε γενιά;

Πώς βρεθήκατε στο πεδίο του Family Business Consulting; Ήταν κάτι που πάντα σας προσέλκυε το ενδιαφέρον;

Πραγματικά, το πώς εγώ, με 35 χρόνια εμπειρία στο Business Consulting, ενεπλάκην με το Family Business Consulting, είναι μια καλή ερώτηση. Μπορεί να είναι μια φυσική κατάληξη της πολυετούς καριέρας μου, όπου συμβούλευα επιχειρήσεις και επιχειρηματίες, αλλά πάντα από την πλευρά της επιχείρησης. Μπορεί όμως να είναι και «πεπρωμένο»!

Θυμάμαι τον εαυτό μου να δουλεύει και να βοηθά στη μικρή οικογενειακή επιχείρησή μας, ένα φούρνο στο Ηράκλειο της Κρήτης. Η ζωή μου στην εφηβεία: σχολείο, φούρνος, φροντιστήρια κάθε μέρα...

Από τους γονείς μου έμαθα τι σημαίνει να έχεις μια οικογενειακή επιχείρηση, να αναπτύσσεις προϊόντα που οι πελάτες σου χρειάζονται και θα θέλουν να τα αγοράσουν, να εξυπηρετείς τους πελάτες με τέτοιο τρόπο που να σε εμπιστεύονται και να θέλουν να ξανάρθουν στο μαγαζί σου, να έχεις το νου σου στα οικονομικά για να μπορέσεις να κάνεις τις όποιες επενδύσεις χρειάζονται, να πληρώνεις τις υποχρεώσεις σου και το προσωπικό και να μένει και κάτι για τις ανάγκες της οικογένειας και κάτι ακόμα για το μέλλον τις όποιες δύσκολες μέρες.

Σε αυτό το περιβάλλον έμαθα τα βασικά της ζωής και του οικογενειακού επιχειρείν: σκληρή δουλειά και χωρίς ωράρια, δουλειά/επιχείρηση και ζωή αλληλοσυνδέονται, ότι τα αγαθά κόποις κτώνται, σεβασμό, αξιοπρέπεια και φροντίδα στους πελάτες, στους υπαλλήλους, αλλά και μέσα στην οικογένεια.

Έτσι, σε αυτόν τον κύκλο μιας μακρόχρονης καριέρας, φαίνεται να επιστρέφω στις ρίζες μου.

Πώς λοιπόν συνδράμει η KPMG και εσείς προσωπικά τις οικογένειες που επιχειρούν; Τι τους προσφέρετε και πώς συμβάλλετε στην ανάπτυξή τους;

Τι ακριβώς κάνουμε; Εύλογη ερώτηση. Δουλεύουμε με οικογένειες που επιχειρούν και τις καθοδηγούμε ως προς το πώς μπορούν να συνεργάζονται ως οικογένεια και πώς μπορούν να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητες, ώστε η επιχείρηση να συνεχίσει να λειτουργεί και να ευημερεί με επιτυχία για τα παιδιά τους και τα παιδιά των παιδιών τους και τα παιδιά των παιδιών τους.

Δηλαδή, βοηθούμε και αναπτύσσουμε εξατομικευμένες δομές και διαδικασίες για το πώς τα μέλη της οικογένειας θα συνυπάρχουν αρμονικά στην επιχείρηση, πώς να συζητούν εποικοδομητικά, πώς να επιλύουν τις όποιες διαφορές τους, πώς να διαβουλεύονται με επιχειρήματα και εντός δομημένου πλαισίου, πώς να αποφασίζουν με σύνεση και από κοινού για το μέλλον της επιχείρησης και της οικογένειας.

Τους βοηθάμε να αναπτύξουν μηχανισμό και σύστημα οικογενειακής διακυβέρνησης, το οποίο ονομάζουμε Οικογενειακό Καταστατικό.

Σε τι ακριβώς μπορεί να βοηθήσει αυτό το Οικογενειακό Καταστατικό;

Αν το έβαζα σε μια πρόταση, θα έλεγα πως στόχος και επιδίωξή μας είναι να βοηθήσουμε και να καθοδηγήσουμε τις οικογένειες που επιχειρούν να αναπτύξουν το δικό τους «κατά παραγγελία» Οικογενειακό Καταστατικό, δηλαδή, δομές, διαδικασίες και πρακτικές ως προς το πώς θα λειτουργούν ως οικογένεια για μια διαχρονικά επιτυχημένη επιχείρηση για πολλές, πολλές γενιές.

Με αυτό τον τρόπο μαθαίνουν πώς να αντιμετωπίζουν καυτά και δύσκολα ζητήματα και προκλήσεις όπως:

Πώς να προσδιορίσουν τον (υπέρτατο) κοινό σκοπό της οικογένειας που επιχειρεί, να κατανοήσουν το γιατί είναι μαζί επιχειρηματικά και πού στοχεύουν και ποιες είναι αυτές οι μοναδικές αξίες της οικογένειας που ορίζουν τις συμπεριφορές εντός και εκτός επιχείρησης

Πώς να διαχειριστούν με επιτυχία και με το σωστό timing τη διαδοχή στη διοίκηση, στο τιμόνι, και να σχεδιαστεί η κατάλληλη διαδικασία που θα αναγνωρίζει και θα προετοιμάζει πιθανούς και εν δυνάμει υποψηφίους διαδόχους και στη συνέχεια πώς να επιλεγεί ο/η καταλληλότερος/η Πώς, εκτός από τη διαδοχή στη διοίκηση να διαχειριστούν τη διαδοχή στην ιδιοκτησία, μια εξίσου σημαντική και συχνά κρίσιμη πρόκληση, αφού η ιδιοκτησία χαράσσει πορεία και επικυρώνει τις σημαντικές αποφάσεις, ποιος και πότε δηλαδή μπορεί να είναι μέτοχος και πώς να διαχειρίζεται την εξουσία, την ισχύ αλλά και τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή την ιδιότητα Πώς να διαβουλεύονται εποικοδομητικά και πώς να λαμβάνουν σημαντικές στρατηγικές αποφάσεις για το μέλλον και την πορεία της επιχείρησης Πώς να καθορίζουν το ρίσκο που είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν στις στρατηγικές αποφάσεις τους Πώς να εργάζονται στην επιχείρηση με αρμονία και υπηρετώντας τον απώτερο σκοπό της οικογένειας και της επιχείρησης Πώς να απολαμβάνουν την επιτυχία της επιχείρησης με τρόπο δίκαιο προς όλους, διαφυλάττοντας ταυτόχρονα τις ανάγκες της επιχείρησης.

Συζητώντας για τη διάδραση της οικογένειας που επιχειρεί και του τρόπου λήψης αποφάσεων, διάβασα ένα άρθρο σας πρόσφατα για τα advisory boards στη διακυβέρνηση της οικογενειακής επιχείρησης και φαίνεται ότι αυτό το ζήτημα συζητείται αρκετά το τελευταίο διάστημα και δείχνει να κερδίζει συνεχώς έδαφος σαν πρακτική. Ποια είναι η γνώμη σας και κυρίως τι μπορεί να προσφέρει σε περιβάλλον οικογενειακών επιχειρήσεων;

Αυτό το έχουμε παρατηρήσει και εμείς. Αρκετοί επιχειρηματίες είτε έχουν υιοθετήσει κάποιας μορφής advisory board είτε το σκέφτονται ως υποστήριξη του Δ.Σ. Αυτό που έχουμε δει είναι το advisory board να δρα ως ένα συμβουλευτικό όργανο προς τη διοίκηση της επιχείρησης, συνήθως προς τον CEO, με σκοπό την παροχή πολύτιμης και αξιόπιστης γνώσης και γνώμης για τη διαχείριση και την επίλυση προβλημάτων και μελλοντικών ή τρεχουσών προκλήσεων της επιχείρησης, προάγοντας την κριτική σκέψη και βοηθώντας στην ορθότερη λήψη αποφάσεων. Σε απλή μορφή ρόλο advisory board ή απλά συμβούλου μπορεί να παίξει ένας αξιόλογος δικηγόρος, ένας καλός οικονομολόγος, ένας ικανός και με διευρυμένους ορίζοντες τραπεζίτης, ακόμα ακόμα και ένας άλλος επιχειρηματίας του οποίου την άποψη, γνώμη και κρίση εμπιστεύεται ο επιχειρηματίας/CEO.

Μια διευκρίνηση: ποια η σχέση ενός advisory board με το διοικητικό συμβούλιο;

Θα σας το πω περιφραστικά: το διοικητικό συμβούλιο λειτουργεί για να λαμβάνει αποφάσεις, ενώ το advisory board για να επιλύει προβλήματα. Για να μην παρεξηγηθώ, η δημιουργία ενός advisory board δεν προϋποθέτει απαραίτητα ότι οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν κρίσιμα προβλήματα, αντιθέτως μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμο σε υγιείς επιχειρήσεις με προοδευτική σκέψη και όραμα που θέλουν να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν το μέλλον πριν από τον ανταγωνισμό και τα όποια ζητήματα πριν να εμφανιστούν.

Αναφερόμενοι στο Δ.Σ., ένα καλά δομημένο Δ.Σ. με προσεκτικά επιλεγμένα μέλη θα μπορούσε να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ένα advisory board. Αλλά είναι κοινό μυστικό ότι πολλά από τα Δ.Σ. είναι τυπικά, δεν επιτελούν το έργο για το οποίο συγκροτούνται και είναι στελεχωμένα με ανθρώπους εμπιστοσύνης μεν, ώστε αριθμητικά και διαδικαστικά να καλύπτουν τις επιταγές του νόμου, αλλά χωρίς την πείρα, τη γνώση και τη δύναμη της τεκμηριωμένης άποψης. Συχνά δε τα μέλη τέτοιων «τυπικών» Δ.Σ. υπολείπονται και των βασικών γνώσεων για τη λειτουργία μιας επιχείρησης. Σε περιβάλλον οικογενειακών επιχειρήσεων δε, όπου το advisory board θα συμβουλεύει την οικογένεια και ιδιαίτερα την επερχόμενη γενιά, μπορεί να «επιφορτιστεί» και με το καθήκον προετοιμασίας και υποστήριξης της επόμενης γενιάς, για να αναλάβει τα ηνία της επιχείρησης την κατάλληλη στιγμή.

Επιστρέφοντας στην απόφαση να ασχοληθείτε με το χώρο αυτό, πώς ξεκίνησε αυτή η δραστηριότητα από την KPMG στην Ελλάδα; Πώς υποστηρίχθηκε από τη μητρική;

Όταν πριν από έξι-επτά χρόνια η KPMG διεθνώς αποφάσισε να εντείνει το ενδιαφέρον της για αυτό το σημαντικότατο τμήμα της επιχειρηματικότητας, εμείς εδώ στην Ελλάδα ήμασταν από τους πρώτους που δώσαμε το «παρών» και είμαστε από την αρχή πολύ κοντά στα κέντρα αποφάσεων και ανάπτυξης στρατηγικής, μεθοδολογιών και εργαλείων, για να εξυπηρετήσουμε τις προκλήσεις αυτών των επιχειρήσεων και επιχειρηματιών.

Ήταν σαν ένα μικρό start-up μέσα σε μια μεγάλη παγκόσμια εταιρεία, αξιοποιώντας όλα τα πλεονεκτήματα που προέρχονται από ένα τέτοιο σχήμα. Όπως: παγκόσμιο αναγνωρίσιμο brand, χρηματοδότηση, διεθνή κέντρα αριστείας, υποδομές marketing και επικοινωνίας, αναγνώριση ως premium service provider, έμπειροι και υψηλού επιπέδου σύμβουλοι.

Εμπόδια και δυσκολίες υπήρξαν στην έναρξη αυτής της προσπάθειας;

Υπήρξαν βέβαια και προκλήσεις, όπως η ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της επιχειρηματικής κοινότητας ότι οι προκλήσεις και τα ζητήματα που τους απασχολούν δεν χρειάζεται να μένουν κεκλεισμένων των θυρών, ούτε να τα βάζουμε κάτω από το χαλί με την ελπίδα και ευχή ότι «ο χρόνος θα τα λύσει», αλλά ότι υπάρχουν επαγγελματίες με πολυετή πείρα και πιστοποιημένη εξειδίκευση να χειριστούν τέτοια θέματα, με ευαισθησία, ενσυναίσθηση, επαγγελματισμό και απόλυτη εχεμύθεια.

Πώς αντιμετωπίσατε αυτή την ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης που αναγνωρίσατε;

Επιδοθήκαμε σε έναν πραγματικό αγώνα με πολλά άρθρα, συνεντεύξεις, έρευνες, μελέτες ακόμα και podcasts και εμφανίσεις στην τηλεόραση και τη δημιουργία ενός εξειδικευμένου site, με όλα αυτά αναρτημένα και πρόσβασιμα από όλους. Αναπτύξαμε επίσης ένα on line διαγνωστικό εργαλείο που εντοπίζει τις προκλήσεις, τις ανάγκες και τις προτεραιότητες μιας οικογενειακής επιχείρησης και, τέλος, διοργανώνουμε το Family Business Forum -αισίως στην όγδοη χρονιά- όπου αναπτύσσονται ποικίλα ζητήματα των οικογενειακών επιχειρήσεων με προσκεκλημένους επαγγελματίες, ακαδημαϊκούς και μέλη οικογενειακών επιχειρήσεων από την Ελλάδα και το εξωτερικό και είναι τόπος συνάντησης για ενημέρωση, απόκτηση γνώσης και δικτύωσης της ελληνικής οικογενειακής επιχειρηματικότητας.

Σήμερα ποια είναι η εικόνα; Έχουν αλλάξει η φιλοσοφία και η νοοτροπία των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα; Εμπιστεύονται σε μεγαλύτερο βαθμό το consulting και όλα όσα μπορεί να προσφέρει;

Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που υπάρχει ανταπόκριση στις προσπάθειές μας από επιχειρηματικές οικογένειες από όλη την Ελλάδα, το οποίο μας ενθαρρύνει να συνεχίσουμε να επενδύουμε στο χώρο αυτό.

Ενδεικτικά αναφέρω ότι μας έχουν εμπιστευθεί να τους συμβουλέψουμε εταιρείες από κλάδους όπως εμπόριο, υπηρεσίες, βιομηχανία, με οικογένειες που βρίσκονται στη δεύτερη, τρίτη, ακόμα και τέταρτη γενιά, με εμπλεκόμενα μέλη της οικογένειας από τέσσερα-πέντε έως είκοσι. Με μέγεθος από μερικές δεκάδες εκατομμύρια τζίρο, μέχρι και επιχειρήσεις πλέον του ενός δισεκατομμυρίου, ακόμα και εισηγμένες και εταιρείες με στρατηγικούς επενδυτές στο μετοχικό σχήμα, όπου όμως ο έλεγχος είναι στην οικογένεια.

Με ιδιαίτερη χαρά βλέπουμε ότι ένας σημαντικός αριθμός προέρχεται από επιχειρήσεις εκτός της Αττικής, όπου είχα την ευκαιρία και την τιμή να γνωρίσω σημαντικούς και πολύ αξιόλογους επιχειρηματίες και τις οικογένειές τους, που επιμένουν να επιχειρούν στον τόπο τους και να υποστηρίζουν ποικιλοτρόπως τις τοπικές κοινωνίες.

Για εσάς προσωπικά τι σημαίνει αυτή η αυξανόμενη εμπιστοσύνη που δείχνουν οι οικογένειες που επιχειρούν στις σχετικές συμβουλευτικές υπηρεσίες της KPMG;

Είμαι πολύ χαρούμενος που η επιλογή μου αυτή μετά από τόσα χρόνια συνεργασίας με επιχειρήσεις και τα στελέχη της, δηλαδή να συνεργαστώ πλέον από την πλευρά της οικογένειας, με τα μέλη της οικογένειας που επιχειρεί ανεξάρτητα από το εάν και τι ρόλο μπορεί να έχουν στην επιχείρηση, αρκεί να επηρεάζουν την πορεία της επιχείρησης, αποδεικνύεται χρήσιμη και επωφελής, βλέποντας ότι μπορώ να θέσω τη γνώση μου, τις εμπειρίες μου, την πολύχρονη πείρα μου στη διάθεση της οικογενειακής επιχειρηματικότητας και ότι πιάνει τόπο. Τα παραδείγματα είναι πολλά!

Θα σας πω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από έναν πελάτη μας και μάλιστα στην αρχή της προσπάθειας αυτής. Όταν είχαμε ολοκληρώσει τη δουλειά μας και αφού είχαν αναπτυχθεί σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλοεκτίμησης, θυμάμαι με έλεγαν «εξομολογητή» (!), τόλμησα να πάρω feedback και ρώτησα την επικίνδυνη ερώτηση: «πώς σας φάνηκε η δουλειά μας και η όλη εμπειρία;». Η απάντηση τα λέει όλα: «Δεν μας είπες και κάτι που δεν ξέραμε… ΑΛΛΑ, είναι η πρώτη φορά που βρεθήκαμε όλοι μαζί σε ένα τραπέζι, συζητήσαμε με ανοιχτό μυαλό και με οργανωμένο τρόπο δύσκολα και ευαίσθητα θέματα που τα αποφεύγαμε και τα βάζαμε κάτω από το χαλί, και βγάλαμε άκρη».

Και εδώ θυμάμαι τον πατέρα μου, ο οποίος με ένα πλατύ χαμόγελο, πάντα, και με ιώβεια υπομονή, συζητούσε τα προβλήματα της μικρής επιχείρησής μας με όλους και έλεγε: «Τα μόνα προβλήματα που δεν λύνονται είναι αυτά που δεν θέλουμε και δεν προσπαθούμε να λύσουμε».

Who is who

Ο Βαγγέλης Αποστολάκης συνεργάζεται με την KPMG στην Ελλάδα από το 1995, είναι partner από το 1998 και έχοντας διατελέσει επικεφαλής του συμβουλευτικού κλάδου για 10 χρόνια, είναι, από το 2012, Deputy Senior Partner και Head of Clients & Markets για την Ελλάδα, έχοντας στην ευθύνη του την εκπροσώπηση της εταιρείας στη διεθνή ομάδα διαμόρφωσης εμπορικής στρατηγικής και χειρισμού μεγάλων πελατών. Επίσης, τα τελευταία 8 χρόνια είναι υπεύθυνος για τις Συμβουλευτικές Υπηρεσίες προς Οικογενειακές Επιχειρήσεις. Διαθέτει 37 χρόνια επαγγελματικής πείρας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έχοντας συμμετάσχει σε πληθώρα έργων για εγχώριους και διεθνείς πελάτες της KPMG.