Εναλλακτικά τρόφιμα: Το μενού του μέλλοντος

Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών υπολογίζει ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050. Επίσης, μέχρι το ίδιο έτος, η έλλειψη νερού, γης και ενέργειας θα οδηγήσει σε παγκόσμια έλλειψη τροφίμων. Ο κόσμος καλείται να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.

Της Νατάσας Παπαδημητροπούλου

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Reporter Inside Information Magazine - Ιούλιος 2023

«Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα συστήματα παραγωγής τροφίμων αντιμετωπίζουν μια σειρά από προκλήσεις. Ήδη πάνω από 820 εκατομμύρια

άνθρωποι παγκοσμίως δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή τρόφιμα βιώνοντας πείνα και υποσιτισμό. Από την άλλη, η αστικοποίηση των πληθυσμών επηρεάζει τη μετακίνηση των τροφίμων και η μεταφορά τους επιβαρύνει το περιβάλλον.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής αλλά και η κλιματική αλλαγή καθιστούν τα υπάρχοντα συστήματα παραγωγής τροφίμων μη βιώσιμα, κάνοντας επιτακτική την ανάγκη για εξεύρεση λύσεων», επισημαίνει στο Reporter Magazine ο Ιωάννης Μανιός, καθηγητής στο Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας - Διατροφής στη Σχολή Επιστημών Υγείας και Αγωγής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.

Ακόμα και πριν ξεσπάσει η πανδημία ή ο πόλεμος στην Ουκρανία, η επισιτιστική επισφάλεια ήταν μια από τις πιο «πιεστικές» παγκόσμιες προκλήσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες και μετά και τις πρόσφατες εξελίξεις, το πρόβλημα έχει ενταθεί, πλήττοντας κυρίως τις πιο ευάλωτες και οικονομικά ασθενέστερες περιοχές του πλανήτη.

Πρωτεϊνούχα έντομα, φύκια και τεχνητό κρέας στο μελλοντικό… μενού

Λαμβάνοντας υπόψη τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ, η παραγωγή τροφίμων θα πρέπει να αυξηθεί κατά 70% για να καλυφθεί η παγκόσμια ζήτηση, καθώς υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος τροφίμων που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν έως το 2050.

«Ζούμε σε μια μεταβατική περίοδο της ίδιας σημασίας που είχε για την ανθρωπότητα η μετάβαση από τον κυνηγό και συλλέκτη στο γεωργό και πιο πρόσφατα η βιομηχανική επανάσταση. Μείζονες αλλαγές συμβαίνουν, πολλά σενάρια επωάζονται, και τα ‘τρόφιμα του μέλλοντος’ εξαρτώνται από το ποιο σενάριο θα επικρατήσει», επισημαίνει στο Reporter η Αντωνία Τριχοπούλου, Ακαδημαϊκός, πρόσεδρη καθηγήτρια Yale, ομότιμη καθηγήτρια Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Υγείας.

Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιευμένη αναφορά της Επιτροπής EAT-Lancet, η μετάβαση σε πιο υγιεινά και βιώσιμα διατροφικά πρότυπα απαιτεί ουσιαστικές αλλαγές. Πιο συγκεκριμένα, επισημαίνεται πως τα επόμενα χρόνια θα χρειαστεί να μειώσουμε την κατανάλωση ζάχαρης και κόκκινου κρέατος κατά 50% και να αυξήσουμε την παραγωγή υγιεινών τροφίμων (όπως ξηρούς καρπούς, φρούτα και όσπρια) κατά 100% για να αντιμετωπίσουμε την επισιτιστική κρίση.

Επιπλέον, θα χρειαστεί να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη γη, να βελτιώσουμε τις πρακτικές παραγωγής τροφίμων και να μειώσουμε δραστικά τη σπατάλη τροφίμων.

Για το λόγο αυτό, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) εργάζεται ήδη για διάφορες εναλλακτικές λύσεις. Τα τρόφιμα προερχόμενα από έντομα, insect-based food όπως αποκαλούνται, η καλλιέργεια μικροφυκιών (microalgae) ή η δημιουργία τεχνητού κρέατος (artificial meat) είναι μερικές από τις προτάσεις.

«Τα “νεοφανή” τρόφιμα αναμένεται να γίνουν μεγαλύτερο μέρος της διατροφής μας τα επόμενα χρόνια. Πολλά από αυτά βασίζονται σε μεθόδους τεχνολογικές όπως στην “ανάπτυξη” ζωικών και φυτικών κυττάρων σε βιοαντιδραστήρες», σημειώνει στο Reporter Magazine η Ανδριάνα Καλιώρα, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, καθηγήτρια Διατροφής του Ανθρώπου και Τροφίμων στο Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας - Διατροφής στη Σχολή Επιστημών Υγείας και Αγωγής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.

Όπως επισημαίνει, σύμφωνα με τον FAO, η κατανάλωση κρέατος από εκτρεφόμενα ζώα αναμένεται να αυξηθεί περίπου κατά 173% έως το 2050, κάτι που επιτάσσει την υιοθέτηση μιας πιο ισορροπημένης και βιώσιμης πηγής τροφής, με επίκεντρο τη βιοποικιλότητα, την ασφάλεια αλλά και την εξασφάλιση πρωτεϊνών υψηλής ποιότητας.

Λύση μπορούν να αποτελέσουν προϊόντα φυτικής προέλευσης όπως οι πρωτεΐνες σόγιας που έχουν παραχθεί για την παρασκευή προσομοιωμένων κρεάτων και τόφου. «Ωστόσο», επισημαίνει η κα. Καλιώρα, «οι πρωτεΐνες από φυτά στερούνται ορισμένα απαραίτητα αμινοξέα, λευκίνη, μεθειονίνη και λυσίνη και παρουσιάζουν λιγότερη πεπτικότητα σε σύγκριση με τις πρωτεΐνες ζωικής προέλευσης, γεγονός που καθιστά απαραίτητο τον συνδυασμό διαφόρων φυτικών πηγών για να αποκτήσουμε μια πλήρη και θρεπτική δίαιτα».

Και κάπου εκεί, μπαίνουν στο… μενού τα έντομα. «Ο FAO έχει μελετήσει εκτενώς τα πλεονεκτήματα της κατανάλωσης εντόμων, λαμβάνοντας υπόψιν πολιτιστικές και οικονομικές πτυχές, αλλά και την ασφάλεια του καταναλωτή και τη δυνατότητα παραγωγής. Γενικά, οι πρωτεΐνες των εντόμων πληρούν όλες τις απαιτήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και τα περισσότερα βρώσιμα έντομα παρέχουν τα απαραίτητα αμινοξέα για τον άνθρωπο», λέει η κα. Καλιώρα.

Παρόλα αυτά, η ύπαρξη νομοθεσίας που να υποστηρίζει την παραγωγή και εμπορία εντόμων ως ανθρώπινη τροφή έχει κενά και παραμένει αμφίβολο αν οι καταναλωτές θα επέλεγαν τη συγκεκριμένη διατροφή.

«Ένας τρόπος για να βελτιωθεί η αποδοχή των εντόμων από τους καταναλωτές θα ήταν η επεξεργασία τους π.χ. ως αλεύρι γρύλων ή συμπυκνωμένη σκόνη πρωτεΐνης», λέει η κα. Καλιώρα.

Στροφή στην plant-based διατροφή

Τα τελευταία χρόνια, τα φυτικά προϊόντα έχουν μεγάλη δημοτικότητα, προσφέροντας μια εναλλακτική διατροφική επιλογή, όχι μόνο για άτομα που επιλέγουν μια plant-based διατροφή, αλλά και για όσους καταναλώνουν προϊόντα ζωικής προέλευσης.

Σύμφωνα με έρευνα της ierax analytix το 2022, τα φυτικά ροφήματα καταλαμβάνουν την πρώτη θέση με 69% και ακολουθούν τα φυτικά λάδια με 59%. Στην 3η θέση βρίσκεται το φυτικό τυρί, στην 4η το φυτικό γιαούρτι με 34% και την πεντάδα συμπληρώνουν τα ζωικά προϊόντα φυτικής προέλευσης με 33%.

«Η στροφή σε περισσότερη χορτοφαγική δίαιτα είναι σίγουρα ωφέλιμη τόσο για την υγεία του ανθρώπου όσο και για την υγεία του πλανήτη. Μια πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή συνέστησε τη μετάβαση σε ισορροπημένες δίαιτες που είναι πλούσιες σε δημητριακά και λαχανικά, με μέτρια πρόσληψη κρέατος και γαλακτοκομικών με βιώσιμη παραγωγή.

Η αλλαγή του κρέατος, των γαλακτοκομικών και άλλων ζωικών προϊόντων με εναλλακτικές τροφές θα μπορούσε να μειώσει αυτές τις επιπτώσεις κατά 80%, παρέχοντας παράλληλα ένα πλήρες φάσμα βασικών θρεπτικών συστατικών από μια αμιγώς χορτοφαγική ή vegan δίαιτα», εξηγεί η κα. Καλιώρα.

Στην Ελλάδα οι σχετικές επιλογές όλο και αυξάνονται, με το 84% των ερωτηθέντων σε έρευνα της ierax analytix να απαντά ότι βρίσκει φυτικά προϊόντα σε πολλά εγχώρια καταστήματα.

Vegan γύρος

Μια από τις ελληνικές εταιρείες που δραστηριοποιείται και σε αυτόν τον τομέα είναι η Megas Yeeros, η οποία ιδρύθηκε το 2007 με επίκεντρο τον αυθεντικό γύρο, αλλά και παρασκευάσματα κρέατος. Πλέον, έχει εντονότατη εξαγωγική δραστηριότητα σε περισσότερες από 25 χώρες.

Θέτοντας ως οδηγό την καινοτομία, η εταιρεία δημιούργησε τη σειρά «mega meatless». «Η επόμενη δεκαετία είναι ξεκάθαρα η δεκαετία των εναλλακτικών πρωτεϊνών και προς αυτή την κατεύθυνση έχουμε επενδύσει στον τομέα του εναλλακτικού κρέατος και στη δημιουργία της πολύ επιτυχημένης σειράς mega meatless.

Η σειρά μας μυεί στον κόσμο του “εναλλακτικού’’ κρέατος, που προάγει την υγιεινή διατροφή, προτείνει νέες διατροφικές συνήθειες, σέβεται τους φυσικούς πόρους και το περιβάλλον», λέει στο Reporter Magazine ο Ευάγγελος Σπυράκης, Διευθυντής Marketing mega meatless.

Όπως εξηγεί, η σειρά απευθύνεται σε vegan άτομα που ακολουθούν plant-based διατροφή, έχουν αυξημένες ανάγκες σε πρωτεΐνη, αθλούνται, αλλά και σε όσους θέλουν να εμπλουτίσουν τη διατροφή τους με σύγχρονους, εναλλακτικούς τρόπους.

Κορωνίδα της σειράς είναι ο mega meatless Yeeros, που αποτελεί παγκόσμια καινοτομία καθώς είναι ο πρώτος και μοναδικός plant-based και soy-free γύρος, ενώ υπάρχουν ακόμα meatless σουβλάκι, κεφτεδάκια, μπέργκερ, νάγκετς και φαλάφελ. Η εταιρεία κυκλοφορεί επίσης και fishless προϊόντα.

Ανάμεσα στους στόχους της εταιρείας είναι η περαιτέρω ανάπτυξη της κατηγορίας plant- based. «H δυναμική αλλά και οι προοπτικές της κατηγορίας είναι σημαντικές. Εκτιμούμε πως μέχρι το 2025 τα συγκεκριμένα προϊόντα θα αφορούν τουλάχιστον στο 10% του συνολικού κύκλου εργασιών», μας λέει ο κ. Σπυράκης.

Και προσθέτει: «Εδώ και 2 μήνες, ενδυναμώνουμε την παρουσία μας στις ΗΠΑ, δίνοντας στους Αμερικανούς καταναλωτές την ευκαιρία να γνωρίσουν την προϊοντική αλήθεια και το concept mega meatless, μέσω της παρουσίας μας στα ψηφιακά κανάλια πωλήσεων των μεγαλύτερων αλυσίδων λιανικής στις ΗΠΑ, στη Walmart και στην Kroger».

Η εναλλακτική των λειτουργικών τροφίμων

Μια ενδιαφέρουσα κατηγορία που εμπλουτίζεται όλο και περισσότερο είναι κι αυτή των λειτουργικών τροφίμων. Η EFSA ορίζει το λειτουργικό τρόφιμο ως «τρόφιμο που επηρεάζει ευεργετικά μία ή περισσότερες λειτουργίες-στόχους στο σώμα, πέρα από την παροχή θρεπτικών συστατικών, με τρόπο που σχετίζεται είτε με βελτιωμένη κατάσταση υγείας και ευεξίας ή/και τη μείωση του κινδύνου ασθένειας».

Ένα λειτουργικό τρόφιμο μπορεί να είναι ένα φυσικό τρόφιμο ή τρόφιμο στο οποίο ένα συστατικό έχει προστεθεί ή αφαιρεθεί με τεχνολογικά ή βιοτεχνολογικά μέσα και πρέπει να εκλύει ευεργετικές επιδράσεις σε ποσότητες που κανονικά αναμένεται να καταναλωθούν στη διατροφή. Ωστόσο, η κα. Καλιώρα επισημαίνει ότι δεν καλύπτονται ακόμη από καμία ειδική νομοθεσία εκτός από τη γενική νομοθεσία για τα τρόφιμα. Η Ιαπωνία αποτελεί τη μόνη χώρα στον κόσμο που αναγνωρίζει τα λειτουργικά τρόφιμα ως ξεχωριστή κατηγορία.

«Τα λειτουργικά τρόφιμα δεν θεωρούνται θεραπευτικά από μόνα τους και συνήθως δεν είναι απαραίτητα για τη δίαιτα. Μια ισορροπημένη διατροφή είναι σίγουρα ο καλύτερος τρόπος για να καλύψουμε τις ανάγκες μας σε θρεπτικά συστατικά και να διατηρήσουμε την καλή μας υγεία. Στην πρόκληση όμως της προστασίας από την εμφάνιση των χρόνιων νόσων που σχετίζονται με τη γήρανση όπως η καρδιαγγειακή νόσος, ο σακχαρώδης διαβήτης και διάφορες μορφές καρκίνου, αλλά και άλλων ασθενειών μπορούν να έχουν κρίσιμο ρόλο», μας λέει η κα. Καλιώρα.

Πού βρίσκεται σε αυτό η Ελλάδα; «Στην Ελλάδα η αγορά λειτουργικών τροφίμων είναι ακόμη μικρή αλλά αναδυόμενη. Τα ράφια των σουπερμάρκετ φιλοξενούν ολοένα και περισσότερα λειτουργικά τρόφιμα: εμπλουτισμένο ψωμί, εμπλουτισμένα αυγά και γαλακτοκομικά, τυρί με μειωμένα λιπαρά, ζυμαρικά οσπρίων κ.α. Οι τιμές τους είναι υψηλότερες από τα συμβατικά καθώς η παρασκευή τους έχει μεγαλύτερο κόστος.

Στην Ελλάδα η έρευνα και ανάπτυξη γίνεται πια και στα Πανεπιστήμια. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και ένα “healthy and functional snack” από μανιτάρια Pleurotus eryngii που σχεδιάστηκε στο πλαίσιο σύμπραξης της Εταιρείας ΔΙΡΦΥΣ με ερευνητικές ομάδες από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Το πλούσιο σε λειτουργικούς πολυσακχαρίτες και βιταμίνη D2 σνακ σε μορφή τσιπς δοκιμάστηκε σε δύο κλινικές δοκιμές για να φανεί ότι ρυθμίζει την όρεξη, τη γλυκόζη αίματος και τους βιοδείκτες φλεγμονής και οξειδωτικού στρες, με ταυτόχρονη αύξηση της βιταμίνης D2 στο αίμα», εξηγεί η κα. Καλιώρα.

Ο… χρυσός της μεσογειακής διατροφής

Πριν φτάσουμε σε όλα αυτά βέβαια η άμεση λύση βρίσκεται ήδη στο πιάτο μας και όπως συνηγορούν οι ομιλητές μας, δεν είναι άλλη από τη μεσογειακή διατροφή.

Μπορεί το φυτικό κρέας να είναι μία από τις εναλλακτικές που προτείνεται μπροστά στις νέα διατροφικές συνθήκες που διαμορφώνονται, αλλά η λύση είναι πολύ πιο… παραδοσιακή και κοντά μας.

«Η μείωση κατανάλωσης κρέατος έχει αξιοσημείωτο αντίκτυπο στην προστασία του περιβάλλοντος. Η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται ως υγιεινή διατροφή και φιλική στο περιβάλλον με χαμηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος. Θα μπορούσε να είναι μια προσέγγιση που ποικιλότροπα θα μας ταίριαζε καλύτερα από τη χρήση υποκατάστατων κρέατος», τονίζει η κα. Τριχοπούλου.

Reporter MagazineΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΝΙΟΣΑΝΤΩΝΙΑ ΤΡΙΧΟΠΟΥΛΟΥΑΝΔΡΙΑΝΑ ΚΑΛΙΩΡΑΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΠΥΡΑΚΗΣΕΛΛΕΙΨΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝΤΕΧΝΗΤΟ ΚΡΕΑΣPLANTBASED ΔΙΑΤΡΟΦΗMegas Yeerosμεσογειακή διατροφή