«Υπεράνω όλων το Εθνικόν Συμφέρον της Τουρκίας»- Ηλίας Ηλιόπουλος

Υπεράνω όλων το Εθνικόν Συμφέρον της Τουρκίας

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί προδημοσίευση από το βιβλίο του Καθηγητού Ηλία Ηλιόπουλου,  Η θέση της Τουρκίας στην Γεωγραφία της Μέσης Ανατολής κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Μετά δεκαπέντε (15) Χαρτών  (Αθήναι: Εκδόσεις «Ρήσος», 2023).  Για πρακτικούς λόγους έχουν παραλειφθεί οι εκτενείς παραπομπές του κειμένου.

*********

Επισταμένη εξέταση της Εξωτερικής Πολιτικής της Τουρκίας κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου μας οδηγεί στην διαπίστωση ότι η θέση της Τουρκίας στην Γεωγραφία της Μέσης Ανατολής

Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπως στην περίπτωση τής κατά την πρώτη αμερικανική στρατιωτική επέμβαση στον Λίβανο (1958) παροχής πάσης διευκολύνσεως προς τα αμερικανικά στρατεύματα από την Κυβέρνηση Αντνάν Μεντερές (Adnan Menderes) – όπερ δεν στερείται ιστορικής ειρωνείας  –,  η ΜεσαΝΑΤΟλική Πολιτική της Τουρκίας, ιδίως από της εποχής της αποκλιμακώσεως της Κρίσεως των Πυραύλων της Κούβας (1962) και της περιλάλητης Επιστολής Τζώνσον προς Ινονού (1964) και εντεύθεν, εκινήθη παγίως και άνευ ουδεμιάς εξαιρέσεως με αποκλειστικόν γνώμονα την προαγωγή του εθνικού συμφέροντος.

Χωρίς να διαταράσσει το γενικόν πλαίσιον της συμμαχικής σχέσεώς της με τις Αγγλοσαξονικές Δυνάμεις της Θαλάσσης και την εν γένει Δύση, η ιθύνουσα τουρκική ελίτ προδήλως επεχείρησε την αναζήτηση και τον επανακαθορισμό του ιδίου (εθνικού) στίγματος της χώρας της στην Γεωγραφία της Μέσης Ανατολής, εμφανώς επιζητούσα την συνεννόηση με τα Κράτη του εγγύς γεωστρατηγικού περιβάλλοντός της, ακόμη και με τα μη ανήκοντα εις Δυτικές δομές ασφαλείας ή και θεωρούμενα ως εχθρικά έναντι των Η.Π.Α. και των Συμμάχων τους.

Πράγματι, προσεκτική ιστορική μελέτη της τουρκικής θέσεως σε μία σειρά κρίσεων, διενέξεων ή και συρράξεων στον Χώρο της Μέσης Ανατολής μαρτυρεί ότι η ιθύνουσα τουρκική ελίτ διαρκώς και σαφώς επέδειξε, ιδίως από της δεκαετίας του 1960 και μέχρι τέλους του (τότε) Ψυχρού Πολέμου, την βούλησή της να καλλιεργήσει και να ενδυναμώσει τις σχέσεις της μετά των Κρατών της Μέσης Ανατολής, συμμεριζομένη τα συμφέροντα, τις αιτιάσεις και τις ευαισθησίες των, ενίοτε δε και ευθέως τασσομένη υπέρ αυτών, όχι μόνον διμερώς ή εντός περιφερειακών δομών αλλ’ ακόμη και ενώπιον της Γενικής Συνελεύσεως του Ο.Η.Ε.  Είναι, τω όντι, αξιοπρόσεκτον – και πολλαπλώς εύγλωττον για την αντίληψη της τουρκικής ιθυνούσης ελίτ περί της θέσεως της χώρας τους εντός συμμαχικών σχέσεων και δομών – ότι, από της δεκαετίας του 1960 και εξής, ακόμη και όταν η Τουρκία εφάνη, αίφνης, έτοιμη και πρόθυμη να διευκολύνει δυτικές (ανάγνωθι: αμερικανικές) στρατιωτικές ενέργειες στην Μέση Ανατολή (κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο του Λιβάνου, π.χ.), το έπραξε μόνον κατόπιν προηγηθεισών συνεννοήσεών της με την αραβική πλευρά.

Χωρίς διόλου να υπονοείται εδώ ότι η Εποχή Ερντογάν δεν αποτελεί τομή στην Ιστορία της Συγχρόνου Τουρκίας αλλά και χωρίς καθ’ οιονδήποτε τρόπον να προεξοφλείται η μέλλουσα πορεία και, κυρίως, ο τερματικός σταθμός της Τουρκικής Εξωτερικής Πολιτικής, η παρούσα πραγματεία συμβάλλει – αυτή είναι η ευγενής φιλοδοξία του ερευνητού, τουλάχιστον – στην κατανόηση του γεγονότος ότι η θέσις της Τουρκίας στην Γεωγραφία της Μέσης Ανατολής δεν ήτο – μέχρις ελεύσεως της Εποχής Ερντογάν – τόσον δεδομένη (για τις Η.Π.Α., το ΝΑΤΟ και την εν γένει Δύση) όσον συχνάκις θεωρείται  (…)

(…) Ακόμη πιο αξιοσημείωτον είναι, αναμφιβόλως, το γεγονός ότι η Άγκυρα, κατά τους Αραβοϊσραηλινούς Πολέμους του 1967 και του 1973, ανέχθηκε – και επί της ουσίας επέτρεψε – την χρήση του Εθνικού Εναερίου Χώρου της, υπό της Ε.Σ.Σ.Δ., προκειμένου να ενισχυθούν στρατιωτικώς τα εμπόλεμα Αραβικά Κράτη, ενώ από την άλλη πλευρά, δεν επέτρεψε στις Η.Π.Α. την χρησιμοποίηση των στρατιωτικών βάσεων, που οι τελευταίες διέθεταν εντός τουρκικής επικρατείας, προς ανεφοδιασμόν του Ισραήλ.  Ιδίως δε η τουρκική άρνηση χρήσεως των επί τουρκικού εδάφους κειμένων αεροδρομίων και βάσεων υπό των Αμερικανών προς ανεφοδιασμόν του Ισραήλ κατά τον Πόλεμο του Γιομ Κιππούρ προξένησε την ζωηρά δυσφορία τόσον της Ουάσιγκτων όσον και του Τελ-Αβίβ.

Η δυσφορία της ιθυνούσης αμερικανικής ελίτ κατέστη ορατή, όταν ο τότε Υπουργός Αμύνης των Η.Π.Α., πρώην Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βιργινίας (University of Virginia) και Διευθυντής της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Central Intelligence Agency/CIA) Τζαίημς Ρ. Σλέσιγκερ (James R. Schlesinger), διαρκούσης συνεντεύξεως Τύπου της 26ης Οκτωβρίου 1973, εκλήθη να επιβεβαιώσει το αληθές των σχετικών αιτιάσεων και φημών, πλην όμως ηρνήθη παν σχόλιον. Από πλευράς του, ο εν τω μεταξύ ανελθών στον πρωθυπουργικό θώκο εν Αγκύρα  Μπουλέντ Ετσεβίτ (Bülent Ecevit), συνεχίζων τις καλλίτερες παραδόσεις του Κεμάλ, χαρακτήρισε την Εξωτερική Πολιτική της χώρας του ως θετική ουδετερότητα. Τούρκοι συγγραφείς χαρακτήρισαν δε την πολιτική εκείνη ως «πραγματιστική, θετική ουδετερότητα, κλίνουσα υπέρ των Αράβων» (…)

(…) Λίαν αξιοπρόσεκτη είναι, εν προκειμένω, η επισήμανση του Ali L. Karaosmanoḡlu, συμφώνως προς την οποίαν, κατόπιν τουρκικής επιθυμίας και ενεργείας, η επαναβεβαιωθείσα τον Οκτώβριο του 1982 και ενισχυθείσα στρατιωτική συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Η.Π.Α. περιοριζόταν (επί λέξει!) εις τις υποχρεώσεις τις απορρέουσες εκ της συμμετοχής της Τουρκίας εις το Σύμφωνον Βορείου Ατλαντικού (ΝΑΤΟ).

Ο ερευνητής των Διεθνών Σχέσεων ο διαθέτων καλή γνώση της Διπλωματικής Ιστορίας θα παρατηρήσει εδώ μίαν εντυπωσιακή αναλογία προς το τριμερές  Συμμαχικόν Σύμφωνον, το οποίον συνήφθη μεταξύ Τουρκίας, Μεγάλης Βρεττανίας και Γαλλίας τον Οκτώβριο του 1939, κατά τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου:  και τότε η τουρκική ιθύνουσα ελίτ είχε, επιμελώς και ευφυώς, επιδιώξει και επιτύχει, ώστε οι όποιες υποχρεώσεις ανελάμβανε έναντι της Μεγάλης Βρεττανίας και της Γαλλίας να μη την φέρουν, επ’ ουδενί, στρατιωτικώς αντιμέτωπη με την Σοβιετική Ένωση: «το Δεύτερον Πρόσθετον Πρωτόκολλον της τριμερούς συμμαχικής συνθήκης του Οκτωβρίου του 1939 εξαιρούσε την Τουρκίαν από πάσης ενεργείας εκτιμωμένης ως δυναμένης να φέρει αυτήν εις διένεξιν μετά της Ε.Σ.Σ.Δ.».  Ομολογουμένως, δεν δύναται κανείς ει μη να απονείμει τα εύσημα, διά μίαν εισέτι φοράν, εις την Τουρκικήν Διπλωματίαν! (…)

Εξ άλλου, εντός του αμερικανικού συστήματος σχεδιασμού και παραγωγής Υψηλής Στρατηγικής και, κατ’ ακολουθίαν, Εξωτερικής Πολιτικής ήτο ο εξέχων πολιτικός επιστήμων και ερευνητής των Διεθνών Σχέσεων Άλμπερτ Βωλστέττερ (Albert Wohlstetter) εκείνος, ο οποίος ησχολήθη ιδιαιτέρως με την στρατηγική και στρατιωτική σημασία της Τουρκίας στην περίπτωση μιας ενδεχομένης σοβιετικής προελάσεως προς τον Περσικό Κόλπο. Από γεωγραφικής επόψεως, μία παρόμοια σοβιετική προέλασις ήτο απολύτως εφικτή μέσω του Βορειοδυτικού Ιράν. Οι βορειοδυτικές επαρχίες του Ιράν, όμως, εκείντο εις απόστασιν περίπου εκατόν (100) μιλλίων από των αμερικανικών-«συμμαχικών» στρατιωτικών βάσεων της Ανατολικής Τουρκίας. Συνεκτιμωμένων αμφοτέρων των προαναφερθέντων δεδομένων, λοιπόν, το ΝΑΤΟ θα ηδύνατο, κατά την αντίληψιν του Βωλστέττερ, να αποσοβήσει τυχόν σοβιετική προέλαση προς τον Περσικό Κόλπο ακριβώς χάρις εις τις εγκαταστάσεις του επί τουρκικού εδάφους (…) Τοιουτοτρόπως, χάρις στην στρατηγική σύλληψη του Βωλστέττερ, η Τουρκία ανεδεικνύετο ως ο συνδετικός κρίκος, κυριολεκτικώς, μεταξύ της Νοτίου και Νοτιοανατολικής Πτέρυγος του ΝΑΤΟ αφ’ ενός και της περιοχής του Περσικού Κόλπου αφ’ ετέρου (…)

(…) Εν τούτοις, μολονότι το οιονεί «Δόγμα» Βωλστέττερ περί ηυξημένης στρατηγικής και στρατιωτικής βαρύτητος της Τουρκίας έτυχε θερμής αποδοχής από την ιθύνουσα γραφειοκρατική ελίτ της Ουάσιγκτων (το καλούμενον και Foreign Policy Establishment) (…)  η Τουρκία διατηρούσε, διαχρονικώς, ζωηρές επιφυλάξεις ως προς τυχόν εμπλοκή της εις ένοπλον αναμέτρησιν μετά της ομόρου Ρωσσίας, ασχέτως καθεστώτος και εποχής (…)

Οι θέσεις της Τουρκίας ως προς την Μέση Ανατολή, κατ’ εκείνη την περίοδο, είχαν, σε γενικές γραμμές, ως εξής:

1ον: Η Τουρκία ουδεμίαν απολύτως συμβατική στρατιωτική υποχρέωση αναλαμβάνει εκτός του εδάφους των κρατών-μελών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

2ον: Η Τουρκία είναι έτοιμη προς ανάληψιν διαβουλεύσεων μετά των Συμμάχων της επί των ζητημάτων ασφαλείας του Περσικού Κόλπου.

3ον: Η Τουρκία επιφυλάσσει δι’ εαυτήν ελευθερίαν ενεργείας και αποφάσεως εις περίπτωσιν Συμμαχικής επιχειρήσεως στον Κόλπο, ήτοι ως προς το εάν θα συμμετάσχει – ή μη – εις ενδεχομένην επιχείρησιν των Η.Π.Α. ή/και του ΝΑΤΟ στον Κόλπο.

Ιδιαιτέρως το τρίτον σημείον είναι μείζονος σημασίας όχι μόνον για την εν γένει κατανόηση της πολιτικής της Τουρκίας έναντι της Μέσης Ανατολής αλλά και διότι δηλοί πως ό,τι συνέβη πολύ μεταγενεστέρως, εν έτει 2003,  δεν ήτο, ούτε επετρέπετο να θεωρηθεί, κάτι αιφνίδιον και απροσδόκητον. Και εδώ εννοείται το γνωστόν τοις πάσι γεγονός ότι, αρχομένης της δευτέρας εισβολής των Η.Π.Α. και των Συμμάχων τους στο Ιράκ (Μάρτιος 2003), και επί Κυβερνήσεως Ερντογάν, η Τουρκική Μεγάλη Εθνοσυνέλευσις (Βουλή), διά μιας ιστορικής πράγματι αποφάσεώς της, ληφθείσης με οριακή πλειονοψηφία και κατόπιν πολυημέρων προηγηθεισών πολιτικών διαβουλεύσεων, απέρριψε πρόταση, η οποία θα επέτρεπε στην Αμερικανική Κυβέρνηση την διέλευση αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων μέσω της τουρκικής επικρατείας και, συνεπώς, δεν επέτρεψε, κατ’ ουσίαν, την χρησιμοποίηση του τουρκικού εδάφους ως ορμητηρίου, από του οποίου μία αμερικανική μεραρχία ενισχυμένης συνθέσεως θα εισέβαλε στην επικράτεια του Ιράκ και από Βορρά.

Η στάσις εκείνη της Αγκύρας εθεωρήθη τότε και εξηκολούθησε να θεωρείται, έκτοτε, ως κάτι το πρωτοφανές και ριζοσπαστικόν, συχνέστατα δε ερμηνεύθη ως απόδειξις του εικαζομένου γεωπολιτικού αναπροσανατολισμού και της συνεπακολούθου αποκλίσεως της Τουρκίας, και δη της Τουρκίας του Ερντογάν, από την Δύση. Εν τούτοις, επισταμένη έρευνα και μελέτη των ιστορικών γεγονότων και δεδομένων, και μάλιστα όχι του απωτέρου παρελθόντος αλλά της υστέρας ψυχροπολεμικής εποχής, μαρτυρεί ότι, ήδη πολύ ενωρίτερα, και μάλιστα από τον καιρό ακόμη του Ψυχρού Πολέμου και ενώ σοβούσε ο διπολικός ανταγωνισμός μεταξύ Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ., η Τουρκική Διπλωματία, ευφυέστατα κινουμένη, είχε καταστήσει σαφές, και κατά τον επισημότερον τρόπον, ότι  διατηρούσε δι’ εαυτήν ευχέρειαν επιλογών και κινήσεων εις περίπτωσιν ενεργείας των Η.Π.Α. ή/και του ΝΑΤΟ στον Περσικό Κόλπο.

Παρεμπιπτόντως, δεν χωρεί αμφιβολία ότι η στάσις εκείνη των τουρκικών ιθυνουσών ελίτ κατά την δεκαετία του ’80 ισοδυναμούσε, εν πολλοίς, προς άσκησιν τετραγωνισμού του κύκλου: επεδίωκαν δηλονότι να εναρμονίσουν τις ανειλημμένες συμβατικές υποχρεώσεις της Τουρκίας, τις απορρέουσες εκ της συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ, με το πάγιον συμφέρον των τουρκικών ελίτ, ου μην αλλά και της τουρκικής κρατικής οντότητος, διαχρονικώς, στην κατά το δυνατόν αποφυγή προκλήσεως του βορείου γείτονός τους (της Ρωσσίας, ασχέτως εποχών και καθεστώτων) αλλά και στην διαφύλαξη της θέσεως και των συμφερόντων της Τουρκίας στον Αραβικό και Μουσουλμανικό Κόσμο.

Προδήλως, οι ως άνω παρατηρήσεις θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες για όσους, εσπευσμένως ενίοτε, τείνουν να θεωρούν ότι είναι όλως διόλου πρωτοφανής και άνευ ιστορικού προηγουμένου η – κατά τα τελευταία έτη και κατά την τρέχουσα περίοδο παρατηρουμένη – πολιτική της Τουρκίας η κατατείνουσα στην εξισορρόπηση της πολιτικής της εν λόγω Περιφερειακής Δυνάμεως μεταξύ των Η.Π.Α. και της Ρωσσίας (…)

(…) Συνελόντι ειπείν, διά μίαν εισέτι φοράν, ο ρόλος της Τουρκίας στην Γεωγραφία της Μέσης Ανατολής κατά την εποχή του Ψυχρού Πολέμου φαίνεται να επαληθεύει την ισχύ του δόγματος, που διετύπωσε άλλοτε ο Νέστωρ των Τούρκων  επιστημόνων των θεραπόντων τις Διεθνείς Σχέσεις, Καθηγητής Ahmet Șükrü Esmer, με όρους τους οποίους θα εζήλευε ως και ο πολύς Λόρδος Πάλμερστον: «Στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχουν αιώνιες φιλίες και αιώνιοι εχθροί, υπάρχει μόνον το ζήτημα του αιωνίου συμφέροντος.»  Αλλά φαίνεται, συνάμα, επαληθεύουσα την περιλάλητη ρήση που επανέλαβε ο Φρανσουά Μιττερράν, σε συνέντευξή του στην έγκριτη εβδομαδιαία γερμανική εφημερίδα «Die Zeit», κατά την περίοδο της Επανενώσεως των δύο Γερμανιών (Wiedervereinigung), και η οποία ρήσις αποδίδεται στον Μ. Ναπολέοντα, ότι «κάθε Κράτος κάνει την πολιτική της Γεωγραφίας του».

The post «Υπεράνω όλων το Εθνικόν Συμφέρον της Τουρκίας»- Ηλίας Ηλιόπουλος appeared first on Militaire.gr.