Selahattin Demirtas: «Λεϋλάν, που θα πει οφθαλμαπάτη»

Αυτό που κυρίως ενδιαφέρει τον Έλληνα αναγνώστη, αλλά και τον Ευρωπαίο και τον παγκόσμιο, είναι το όνομα του δημιουργού του παρόντος μυθιστορήματος, Λεϋλάν, που θα πει οφθαλμαπάτη (μτφρ. Στέλλα Βρετού, εκδ. Πατάκη, 2023), και η ιδιότητά του. Δεν είναι επαγγελματίας πεζογράφος, δεν είναι λογοτέχνης, ασχολείται με τη λογοτεχνία συγκυριακά. Είναι ο Σελαχαττίν Ντεμίρτας, πρώην αρχηγός του φιλοκουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος του Λαού, προφυλακισμένος στην Τουρκία από τον Νοέμβριο του 2016 με την κατηγορία της «τρομοκρατικής δράσης».

Το 2014 ήταν πρώτη φορά υποψήφιος

πρόεδρος της Τουρκίας, κάτι που επαναλήφθηκε το 2018, όταν διεξήγαγε την προεκλογική του εκστρατεία από τη φυλακή υψίστης ασφαλείας στην Αδριανούπολη και ήρθε τρίτος στην προτίμηση των ψηφοφόρων. Το 2019 προτάθηκε για το Νομπέλ Ειρήνης. Στη φυλακή ξεκίνησε τη λογοτεχνική του καριέρα, γράφοντας το βιβλίο Πριν το ξημέρωμα (μτφρ. Στέλλα Βρετού, εκδ. Πατάκη, 2018), το οποίο είχε μεγάλη επιτυχία τόσο στην Τουρκία, όσο κι εκτός – στη Γαλλία προτάθηκε για βραβείο (το έχουμε παρουσιάσει εδώ).

{jb_quote}Η αισθηματική και κοινωνική ιστορία που επινόησε ο Ντεμίρτας τού δίνει την ευκαιρία να μιλήσει για πολιτικά θέματα.{/jb_quote}
Όλα αρχίζουν στο Ντιγιάρμπακιρ, στη νοτιοανατολική Τουρκία, στα σύνορα με τη Συρία, όπου ο κεντρικός ήρωας και αφηγητής, ο κουρδικής καταγωγής μαθητής Κουντρέτ, αντιμετωπίζει προβλήματα με τους δασκάλους του επειδή δεν ξέρει καλά τουρκικά και απαγορεύεται να μιλάει την κουρδική γλώσσα. Το καλοκαίρι πριν πάει στο γυμνάσιο, συναντάει τη Σεράπ, που το όνομά της στα τουρκικά σημαίνει οφθαλμαπάτη και στα κουρδικά μεταφράζεται ως «Λεϋλάν». Ένας έρωτας γεννιέται ανάμεσά τους, αλλά οι γονείς της Σεράπ δεν εγκρίνουν τη σχέση τους και θέλουν να την παντρέψουν με άλλον. Ο Κουντρέτ καταφέρνει να χαλάσει τους αρραβώνες, οι δυο τους χάνονται και ξαφνικά μια παλιά τους φίλη, η Νετιτζέ, του δίνει να διαβάσει το χειρόγραφο ενός μυθιστορήματός της με θέμα έναν αντιφρονούντα καθηγητή πανεπιστημίου που πάσχει από καρκίνο, τον Μπεντιρχάν, και τη γιατρό σύζυγό του, τη Σεμά. Στο πρώτο κεφάλαιο του χειρόγραφου, που αποτελεί μυθιστόρημα μέσα στο μυθιστόρημα, διαβάζουμε για τη Ζελιχά, μια κοπέλα που εγκατέλειψε το χωριό της και πήγε στην Ιστανμπούλ για ν’ αρχίσει καινούργια ζωή. Εκεί της συμβαίνουν διάφορα παράξενα πράγματα, ενώ συναντάει ενδιαφέροντες ανθρώπους.

Το μυθιστόρημα Λεϋλάν, που θα πει οφθαλμαπάτη δεν μπορεί να χαρακτηριστεί απολύτως πολιτικό, με την έννοια πως οι ήρωες δεν είναι πολιτικά πρόσωπα, ωστόσο η αισθηματική και κοινωνική ιστορία που επινόησε ο Ντεμίρτας τού δίνει την ευκαιρία να μιλήσει για πολιτικά θέματα. Το πρώτο από αυτά, το κυριότερο, είναι το ζήτημα των Κούρδων της Τουρκίας, οι οποίοι δεν μπορούν να μιλήσουν τη γλώσσα τους στον τόπο όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Το δεύτερο –στην αφήγηση του Κουντρέτ–, σχετίζεται με την πολιτική κατάσταση στην Τουρκία, όπου ένας άνθρωπος που «αυτοαποκαλούνταν πρωθυπουργός» γκρέμισε όλη την ιστορία των Κούρδων, καθώς και τις «αναμνήσεις μας, τα παιδικά μας χρόνια», όπως διαβάζουμε.

Το χειρόγραφο μυθιστόρημα της Νετιτζέ είναι γεμάτο πολιτικές αναφορές, που συνδέονται κυρίως με τα πεπραγμένα του ισχυρού πολιτικού άνδρα Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος δεν κατονομάζεται. Προτού ο συγκεκριμένος πολιτικός εμφανιστεί στο προσκήνιο, τη δεκαετία του ’90, στα πανεπιστήμια της Τουρκίας υπήρξε μόνιμη αναταραχή εξαιτίας των πολιτικών δολοφονιών με άγνωστους δράστες, των βασανισμών και των εξαφανίσεων κρατουμένων. Βλέπουμε δύο φοιτητές, δύο αγαπημένους φίλους και συντρόφους, τον Μπεντιρχάν και τον Τζελάλ, να γίνονται καθηγητές και να υπογράφουν το κείμενο ειρήνης εναντίον του πολέμου της κυβέρνησης κατά των εχθρών της. Ξαφνικά, ο Τζελάλ με μια κίνηση που εξέπληξε τους πάντες απέσυρε την υπογραφή του. Ωστόσο, κάποια στιγμή αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του και έβγαλε έναν λόγο υπέρ της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ισότητας, υπέρ των αγώνων του λαού, μαζί και του κουρδικού, του καταπιεζόμενου από την τουρκική κυβέρνηση – κι αυτό του κόστισε ακριβά.

Οι πολιτικές αναφορές, όμως, δεν αναιρούν τον αισθηματικό και ερωτικό χαρακτήρα του μυθιστορήματος του Σελαχαττίν Ντεμίρτας, ο οποίος για να αφηγηθεί επαρκέστερα την αγάπη μεταξύ των ηρώων και των ηρωίδων –υπάρχει και μια Ιρλανδή, η Λίντα, που ως φοιτήτρια συνδέθηκε με αυτούς– χρησιμοποιεί και την επιστημονική φαντασία. Συγκεκριμένα, η Σεμά κι ο Μπεντιρχάν συμμετέχουν σε πειραματικές θεραπείες, που περιλαμβάνουν συνεδρίες υπνωτισμού. Οι πολιτικές αναφορές ολοκληρώνονται με τη φράση του τέλους του μυθιστορήματος: «Καρδιές που τις είχαν σμπαραλιάσει τα χαραγμένα με χάρακες σύνορα της Μέσης Ανατολής». Ο συγγραφέας εννοεί ότι οι Ευρωπαίοι δημιούργησαν αυθαίρετα χώρες και σύνορα στη Μέση Ανατολή, αποκλείοντας τους Κούρδους από τον σχεδιασμό τους – με τα γνωστά αποτελέσματα.

Λεϋλάν
που θα πει οφθαλμαπάτη
Σελαχαττίν Ντεμίρτας
μετάφραση: Στέλλα Βρετού
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 384
ISBN: 978-960-16-9812-0
Τιμή: 18,80€