FT: Οι απαισιόδοξοι έθαψαν το ευρώ πριν την ώρα του

Η κρίση του ευρώ έχει υποχωρήσει, αφήνοντας πίσω πολλά, κυρίως για τους Αγγλοσάξωνες. Για ένα μεγάλο μέρος του 2012, υπήρχε διάχυτη η αίσθηση της επικείμενης καταστροφής. Βρετανοί και Αμερικανοί ήταν οι πιο απαισιόδοξοι. Ως αποτέλεσμα, οι εκθέσεις της κατάρρευσης του ενιαίου νομίσματος αποδείχθηκαν σε μεγάλο βαθμό υπερβολικές, γράφει στους Financial Times ο Philip Stephens.

Ακόμα και ο πιο ένθερμους φιλοευρωπαίος θα δυσκολευτεί να υποστηρίξει ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν ξεπεράσει

όλες τις μεγάλες οικονομικές δοκιμασίες τους. Η ήπειρος μαστίζεται ακόμα από την ελάχιστη ανάπτυξη, τη χρόνια ανεργία και τη συσσώρευση του δημόσιου χρέους. Οι τράπεζες δεν είναι υγιείς και υπάρχουν πάμπολλες πολιτικές μάχες στο μέλλον. Όμως, οι υπουργοί Οικονομικών δεν περνούν πλέον την ώρα τους ελέγχοντας συνέχεια τα spreads των κρατικών ομολόγων. Η ιδιωτική χρηματοδότηση επιστρέφει προς την περιφέρεια.
Αξίζει να εξερευνήσουμε που έσφαλαν οι απαισιόδοξοι. Οι απαντήσεις παρέχουν μια ένδειξη ως προς τη μελλοντική αρχιτεκτονική της ευρωζώνης και το πολιτικό σχήμα της Ευρώπης. Το προφανές λάθος ήταν ότι υποτίμησαν την πολιτική βούληση των ευρωπαίων ηγετών να συνεχίσουν το έργο τους. Ειπώθηκε ότι τα κράτη της περιφέρειας δεν θα έχουν τη βούληση να στηρίξουν τα βάρβαρα μέτρα λιτότητας. Ότι οι ταραχές θα εξαπλωθούν από την Αθήνα ως τη Ρώμη, τη Μαδρίτη και τη Λισαβόνα. Ότι στη Γερμανία έλειπε η εγχώρια πολιτική στήριξη που χρειάζεται όσον αφορά τις εγγυήσεις των οφειλετών.

Αυτό το επιχείρημα δεν ήταν αβάσιμο. Η Ελλάδα, ιδίως, φαινόταν σαν να γλιστράει έξω από την νομισματική ένωση. Η Ισπανία φαινόταν να αντιμετωπίζει μια αδύνατη αποστολή για την αποκατάσταση του ακρωτηριασμένου χρηματοπιστωτικού της συστήματος. Οι περιφερειακές οικονομίες ήταν απελπιστικά μη ανταγωνιστικές. Η γερμανική κοινή γνώμη ήταν εχθρική προς τη διάσωση των μεσογειακών χωρών. Αυτό που λείπει από τις περισσότερες βρετανικές και αμερικανικές αναλύσεις, όμως, ήταν η εκτίμηση της δύναμης της πολιτικής. Οι μυριάδες προσπάθειες για τη στήριξη του ευρώ ήταν άγαρμπες. Ο σταθερός δισταγμός αύξησε το κόστος τους και μείωσε την αποτελεσματικότητά τους. Αλλά πίσω από την λιτότητα, οι διασώσεις και οι νέοι μηχανισμοί χρηματοδότησης επέδειξαν σοβαρή αποφασιστικότητα.
Για πολλούς στη Βρετανία, όπως ακούσαμε τις προάλλες και από τον πρωθυπουργό David Cameron, η ΕΕ αφορά την ενιαία αγορά. Για τους υπόλοιπους είναι ένα πολιτικό σχέδιο – ο εγγυητής της γαλλο-γερμανικής συμφιλίωσης, της ελευθερίας στις πρώην δικτατορίες της δεξιάς και της αριστεράς και μια ευρωπαϊκή φωνή σε έναν κόσμο όπου η ισχύς οδηγείται γρήγορα ανατολικά. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου πέρυσι, άκουσα έναν Γερμανό αξιωματούχο να λέει πόσο τυχερή ήταν η Βρετανία που είχε μείνει έξω από το ευρώ. Αν είχε ενταχθεί, θα έφευγε αμέσως με το πρώτο πρόβλημα.

Το σημείο καμπής ήρθε όταν η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κατάρρευση της ευρωζώνης θα διέλυε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Γερμανία θα έχανε το στρατηγικό πλαίσιο για την ασφάλεια και την ευημερία της. Είναι εντυπωσιακό το πώς ο εθνικός λόγος άλλαξε μέσα σε λίγους μήνες,. Η συζήτηση μετατοπίστηκε από τη «μάταιη» βοήθεια στους Έλληνες, στον ζωτικό ρόλο του ευρώ για τη διαφύλαξη των γερμανικών συμφερόντων. Η Μέρκελ αποφάσισε στα τέλη του καλοκαιριού ότι ήταν πάρα πολύ επικίνδυνο να επιτρέψει στην Ελλάδα να φύγει. Την ίδια περίπου εποχή, τάχθηκε υπέρ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και κατά την Bundesbank. Ο Μάριο Ντράγκι, πρόεδρος της ΕΚΤ, πήρε το πράσινο φως για να εγγυηθεί τα ομόλογα των περιφερειακών κρατών. Μόλις η ΕΚΤ παρουσιάστηκε ως αρχικός δανειστής, οι αγορές έμειναν αβοήθητες στη λάθος πλευρά μιας άνισης μάχης.
Το άλλο λάθος ήταν εννοιολογικό – προϊόν της στυγνής οικονομικής θεωρίας και της υπερβολικά καθαρής σκέψης. Η ευρωζώνη, δήλωσαν οι απαισιόδοξοι, αντιμετώπισε ένα απλό δίλημμα. Θα μπορούσε να γίνει μια οικονομική και πολιτική ένωση – οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης – ή θα καταδικαζόταν. Αφού έγινε προφανές ότι η Γερμανία, η Γαλλία και οι υπόλοιποι δεν ήταν έτοιμοι να εγκαταλείψουν τις εθνικές ταυτότητές τους, ήταν εύκολο να εικάσουν ότι το ευρώ ήταν ένα νόμισμα χωρίς μέλλον.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν η οικοδόμηση της Ευρώπης δεν συμφωνεί με υπάρχοντα πολιτικά μοντέλα. Η ΕΕ συνδυάζει το υπερεθνικό με το εθνικό. Το ευρώ δημιουργήθηκε στο ίδιο καλούπι. Σίγουρα, ήταν λάθος να μην προβλέψουν την οικονομική ολοκλήρωση από την αρχή. Και, ναι, η διατήρηση του ενιαίου νομίσματος θα απαιτήσει τελικά ένα σημαντικό άλμα προς τη δημοσιονομική ομοσπονδία. Αλλά ούτε η «πολιτική ένωση» που οραματίζεται η Γερμανία, ούτε η «οικονομική διακυβέρνηση» που προτείνει η Γαλλία φαντάζονται την κατάργηση του έθνους-κράτους. Και δεν χρειάζεται κάτι τέτοιο.

Μια μελέτη που θα δημοσιευθεί προσεχώς, από οικονομολόγους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, δείχνει ότι ακόμη και οι πολύ δεμένες πολιτικές ομοσπονδίες ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό όσον αφορά την κατανομή της οικονομικής δύναμης μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και των συνιστωσών πολιτειών. Λίγοι, εάν υπάρχουν, προσφέρουν την κεντρική εγγύηση του δανεισμού που υπονοείται από προτάσεις ότι η ευρωζώνη θα πρέπει να εκδίδει ευρωομόλογα. Ο Μπαράκ Ομπάμα το έχει αντιληφθεί αυτό. Όταν ενημερώθηκε για την γερμανική απροθυμία να ενδώσει άνευ όρων, ο πρόεδρος των ΗΠΑ είπε ότι κατάλαβε καλά την επιφυλακτικότητα της Μέρκελ. Εξάλλου, δεν περιμένουν από τις πολιτείες των ΗΠΑ να διασώσουν τους υπερχρεωμένους γείτονες.
Το τελικό σημείο για την ευρωζώνη φαίνεται πιθανόν να είναι μια πολύ στενότερη οικονομική ένωση, η οποία όμως θα απέχει πολύ από τον πολιτικό φεντεραλισμό. Ο Nemat Shafik, αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, το έθεσε ακριβώς σε μια πρόσφατη γαλλο-βρετανική συνάντηση στο Παρίσι. Ο προορισμός της Ευρώπης κατά πάσα πιθανότητα βρίσκεται «στο δυσδιάκριτο μέσο της μεταβλητής γεωμετρίας και στα υβρίδια μεταξύ των ομοσπονδιακών και των διακυβερνητικών λύσεων». Το ευρώ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τεράστια πολιτικά και οικονομικά προβλήματα – αν και εκείνοι που κατηγορούν το ενιαίο νόμισμα για όλα πρέπει επίσης να εξηγήσουν γιατί η Βρετανία βρίσκεται σε μεγαλύτερο χάος. Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αν το νόμισμα θα επιβιώσει για πάντα. Η ιστορία λέει ότι οι νομισματικές ενώσεις συχνά διασπώνται. Αλλά τουλάχιστον τώρα γνωρίζουμε ότι οι πολιτικοί δεν θα εγκαταλείψουν χωρίς μια αρκετά σκληρή μάχη.

ft.com