Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι: Ο νέος δικτάτορας ή σωτήρας της Αιγύπτου;

Αναμφισβήτητα, η Αίγυπτος έχει έναν νέο ισχυρό άντρα. Δεδομένου ότι ο αιγυπτιακός στρατός ανέτρεψε τον δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι τον περασμένο μήνα, μετά από διαμαρτυρίες σε όλη τη χώρα, οι αφίσες του de facto ηγέτη της Αιγύπτου, στρατηγού Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, είναι περισσότερες στο Κάιρο και από τα σουβενίρ με τη Σφίγγα.

Ο επικεφαλής του στρατού κοιτάζει επίμονα έξω από τους τοίχους των καφέ και των κυβερνητικών κτιρίων, με την κόκκινη και χρυσή στολή του να παραμένει φωτεινή, ακόμη και αν τα χαρακτηριστικά του προσώπου του ξεθωριάζουν από τον ασφυκτικό ήλιο. «Αυτόν τον άντρα μπορούμε να εμπιστευτούμε» γράφουν κάποιες αφίσες. Άλλοι τον αποκαλούν «ο αετός των Αράβων».
Είναι μια πανταχού παρούσα μορφή, αλλά και μία αινιγματική. Ένα μήνα μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο αλ-Σίσι παραμένει τόσο αδιαφανής όσο και τα μαύρα γυαλιά του. Στην Αίγυπτο, τον συγκρίνουν συχνά με τον χαρισματικό και αδίστακτο αρχηγό της δεκαετίας του 1950 και του 1960, Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, αλλά λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν για την οικογένεια ή το παρελθόν του. Δεν μιλά σχεδόν ποτέ σε δημοσιογράφους και οι στενοί φίλοι και σύμμαχοί του είναι απρόθυμοι να μιλήσουν. Ο αλ-Σίσι ήταν σχεδόν άγνωστος στο ευρύ κοινό προτού ο Μόρσι τον διορίσει υπουργό Άμυνας πριν από ένα χρόνο. Αλλά η κατανόηση του αλ-Σίσι είναι κρίσιμη για την κατανόηση του που οδηγείται η Αίγυπτος -ειδικά μετά από αυτή την εβδομάδα αιματοχυσίας, με το στρατό να εξοντώνει τους υποστηρικτές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Και ένα μέρος για να ξεκινήσει η κατανόηση είναι η αρχαία αγορά του Καΐρου Χαν αλ-Χαλίλι, σε ένα κατάστημα που ονομάζεται Al-Σίσι, όπου περίτεχνα αιγυπτιακά κουτιά από μαργαριτάρια κοσμούν τα ράφια.
Ο στρατηγός μεγάλωσε στην περιοχή του Καΐρου Γκαμαλέγια, στα ίδια σοκάκια με αυτά που ο νομπελίστας συγγραφέας Ναγκίμπ Μαχφούζ έγραψε την περίφημη «Τριλογία του Καΐρου». Ακόμα και σήμερα οι δρόμοι γύρω από το παζάρι είναι γεμάτοι με σκηνές που μπορεί να φαίνονται εξωτικές σε έναν ξένο επισκέπτη. Πωλητές αρωμάτων και ναργιλέ, μπρούτζινων φοινίκων και λαμπερών σουτιέν για χορεύτριες της κοιλιάς βρίσκονται κατά μήκος του δρόμου. Σε κάποιες γωνιές, λύματα τρέχουν στο δρόμο και τα σκουπίδια σχηματίζουν βουνά. Σε άλλες, λίγο πιο πέρα, η σκόνη των μπαχαρικών αιωρείται στον αέρα σαν ομίχλη. Όταν οι Αιγύπτιοι λένε ότι η χώρα τους είναι «η μητέρα του κόσμου», έχουν κατά νου αυτή την υποβαθμισμένη αλλά έντονα υπερήφανη και ζωντανή γειτονιά.
Οι σελίδες του Μαχφούζ είναι γεμάτες με τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην Αίγυπτο σήμερα: οι απογοητεύσεις των νέων ανδρών, η καταπίεση των γυναικών, η απρόβλεπτη ληστεία και η περιστασιακή επιείκεια της αστυνομίας, και ο ιδεαλισμός, ο φανατισμός και οι σοφιστείες των Αδελφών Μουσουλμάνων. «Το Ισλάμ είναι μια θρησκεία, ένας τρόπος λατρείας, ένα έθνος και μια ιθαγένεια, μια θρησκεία, ένα κράτος, μια μορφή πνευματικότητας, ένα Ιερό Βιβλίο και ένα σπαθί» κηρύττει ένας σεΐχη από τους Αδελφούς στους «Δρόμους του Νείλου», βιβλίο γραμμένο το 1950, που αναφέρεται στη δεκαετία του ’40. Είναι μια γλώσσα που δεν διαφέρει πολύ από αυτή των σημερινών ισλαμιστών.

Οι εχθροί του στρατηγού, και υπάρχουν πολλοί, τον βλέπουν ως ακριβώς έναν ακόμα δικτάτορα, κομμένο στα ίδια πρότυπα με τόσους πολλούς άραβες τυράννους στο παρελθόν. Η οικογένεια του αλ-Σίσι είναι θρησκευόμενη, όπως είναι η συντριπτική πλειοψηφία των Αιγυπτίων και την πρώτη θέση στον χώρο έκθεσης του καταστήματος έχει ένα έργο εντυπωσιακής χάρης και λεπτότητας με τη θεμελιώδη λατρευτική φράση του Ισλάμ: «Δεν υπάρχει Θεός, αλλά Ο Θεός». Ήταν κατασκευασμένο από τον πατέρα του αλ-Σίσι, λέει ο Χουσεΐν αλ-Χαλίλι Σίσι, που είναι γνωστός ως Χασάν, ο ιδρυτής της οικογενειακής επιχείρησης και αληθινός πατριάρχης στα μάτια εκείνων που συνεργάστηκαν μαζί του. Ο διευθυντής του καταστήματος, Χουσεΐν Αλί, λέει ότι του έχουν πει να μην μιλήσει για τον στρατηγό, τον οποίο γνωρίζει εδώ και χρόνια. Αλλά δεν μπορεί να σταματήσει να μιλά για τον πατέρα του. «Δεν χρειάζεται να μιλήσω εγώ για τον Αμπντέλ Φατάχ», λέει. «Όταν μιλάς για τον Χασάν, μιλάς και για όλους τους γιους του. Είναι αντίγραφά του».

Στον Χασάν άρεσε να διαβάζει ιστορία και δίκαιο και αγαπούσε την ισχυρή, έντονα εθνικιστική μουσική της μεγάλης τραγουδίστριας Oum Kalthoum. Ήξερε επίσης πολλούς από τους κορυφαίους θρησκευτικούς σεΐχηδες στο Κάιρο, που ήταν πελάτες και φίλοι του, λέει ο Χουσεΐν. Ήταν συντηρητικός, αλλά όχι ριζοσπάστης, με κάθε έννοια της λέξης. Είχε τρεις γιους και πέντε κόρες. Όλοι είχαν πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Στον Χασάν άρεσαν οι επιχειρήσεις, κι έτσι ένας από τους γιους του, ο Χουσεΐν, τον ακολούθησε σε αυτό. Στον Χασάν άρεσε το δίκαιο, κι έτσι ο γιος του Αχμέντ έγινε δικαστής. «Και ήταν σαν στρατηγός -πάντα ακριβής, πάντα στην ώρα του, τα πάντα στη σειρά. Και έτσι ο άλλος γιος του έγινε στρατηγός». […]

Σε αντίθεση με τον πάλαι ποτέ ισχυρό άνδρα της χώρας Χόσνι Μουμπάρακ, του οποίου η γυναίκα και η οικογένεια ήταν γνωστή στους Αιγυπτίους, ο αλ-Σίσι έχει προστατεύσει την ιδιωτική ζωή των συγγενών του. Σύμφωνα με τον μεγαλύτερο αδελφό του, Αχμέντ αλ-Σίσι, ο στρατηγός έχει τέσσερα παιδιά: τρεις γιους και μία κόρη. Η σύζυγός του φοράει ένα παραδοσιακό κάλυμμα της κεφαλής, το χιτζάμπ, αλλά, σε αντίθεση με τις γυναίκες της προηγούμενης γενιάς, το ίδιο κάνουν οι περισσότερες γυναίκες στην Αίγυπτο. Όπως και η σύζυγός του, οι πέντε αδελφές του στρατηγού δεν εργάζονται έξω από το σπίτι.
Για τα αγόρια στην οικογένεια, όμως, τα πράγματα ήταν πάντα διαφορετικά. Η ζωή ήταν έξω από το σπίτι, όπου επιδίωκαν φιλόδοξες σταδιοδρομίες. Όπως ο Αχμέντ λέει με περηφάνια: «Ερχόμαστε από μια οικογένεια που οδηγεί –όχι που την οδηγούν».

Το μικρό αγόρι που θα γινόταν στρατηγός έχασε όλους τους μεγάλους πολέμους της Αιγύπτου. Γεννήθηκε το 1954, δύο χρόνια πριν ο Νάσερ γίνει πρόεδρος, και δεν ήταν ούτε 2 όταν το Ισραήλ, η Γαλλία και η Βρετανία επιτέθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης του Σουέζ. Ήταν μόλις 12 όταν οι Ισραηλινοί διέλυσαν τα αιγυπτιακά, συριακά και ιορδανικά στρατεύματα στον πόλεμο του 1967. Η καλύτερη σύντομη στιγμή της αιγυπτιακής στρατιωτικής δόξας, η εκπληκτική διέλευση της διώρυγας του Σουέζ και η ώθηση για να ξαναπάρουν το Σινά από το Ισραήλ το 1973, ήρθε τέσσερα χρόνια πριν διοριστεί ο αλ-Σίσι. Στη συνέχεια, οι ειρηνευτικές συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ έληξαν τους πολέμους της Αιγύπτου με το Ισραήλ το 1978 και πάνω από 1 δισ. δολάρια ετησίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να ρέουν στα ταμεία του αιγυπτιακού στρατού.
Ο στρατός όπου ο αλ-Σίσι έκανε καριέρα έγινε λιγότερο μια πολεμική μηχανή και περισσότερο ένα στημένο μηχάνημα που κατέβαλε πλούσια μερίσματα στους πιστούς υπαλλήλους του και στους αμερικανούς προμηθευτές της. Ο στρατός στηρίχθηκε σε νεοσύλλεκτους από όλη την αιγυπτιακή κοινωνία και υπό αυτή την έννοια μπορεί να είναι το πιο κοντινό πράγμα σε μια αξιοκρατία που υπάρχει σε ένα κράτος που συνήθως μαστίζεται από νεποτισμό και διαφθορά. Αλλά καθώς οι αξιωματικοί ανέβαιναν τις τάξεις, κινούνταν ολοένα και πιο βαθιά σε έναν κόσμο σκόπιμα απομονωμένο από την υπόλοιπη χώρα. Έχουν τα δικά τους διαμερίσματα, τους δικούς τους συλλόγους, τα δικά τους σχολεία και καταστήματα. Ο στρατός έχει τη δική του αυτοκρατορία κατασκευής και μια τεράστια κατασκευαστική επιχείρηση που συχνά αποκλείει τον ιδιωτικό τομέα, με ελάχιστη ή καμία δημόσια λογοδοσία.
Υπό τον πρόεδρο Μουμπάρακ, ο οποίος ήταν επίσης ένας πρώην στρατηγός, το αιγυπτιακό στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα άνθισε όσο ποτέ πριν και τα πολύ κορυφαία στελέχη, όπως ο στρατάρχης Μοχάμεντ Χουσεΐν Ταντάουι, ο επί χρόνια υπουργός άμυνας, και πολλά άλλα μέλη του Ανώτατου Συμβουλίου των Ενόπλων Δυνάμεων, φέρεται να έκαναν μεγάλες περιουσίες. Συγκριτικά, ο αλ-Σίσι πιστεύεται ότι είναι σχετικά καθαρός.
Ο αλ-Σίσι επιλέχθηκε να παρακολουθήσει το αμερικανικό Army War College το 2006, κατά τη διάρκεια μιας ανήσυχης στιγμής στη Μέση Ανατολή –τόσο για τους Αμερικανούς όσο και για τους Άραβες. Στο διάσημο και ιστορικό κολέγιο στην Πενσυλβάνια, ο αλ-Σίσι βρέθηκε αντιμέτωπος με στελέχη του αμερικανικού στρατού φρέσκα από το Ιράκ, όπου ο πόλεμος είχε αποτύχει και τα αμερικανικά και ιρακινά θύματα αυξάνονταν. Ενώ ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους προώθησε την «ατζέντα της ελευθερίας» του στη Μέση Ανατολή, ξόδευε περίπου 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε εβδομάδα για τον πόλεμο στο Ιράκ, σχεδόν διπλάσια από την ετήσια βοήθεια προς την Αίγυπτο, όπου η νοθεία στις εκλογές είχε για μια ακόμη φορά επιστρέψει τον Μουμπάρακ στην εξουσία.

Σύμφωνα με την Sherifa Zuhur, καθηγήτρια στο War College όταν ο αλ-Σίσι ήταν εκεί, πολλοί σοκαρισμένοι αμερικανοί στρατιώτες ενεπλάκησαν σε θερμές διαφωνίες με τους άραβες και μουσουλμάνους ομολόγους τους. «Ο αλ-Σίσι ήταν έτοιμος για συζήτηση, αλλά δεν ήταν επιθετικός», είπε. «Μπορεί να θύμωνε, αλλά διαθέτει πολύ αυτοέλεγχο και επέλεγε να μην απαντά. Δεν ήταν ήσυχος επειδή ήταν παθητικός, αλλά πιο στοχαστικός, περιμένοντας, βλέποντας και κάνοντας.
Ενώ ήταν στο War College, ο αλ-Σισι έγραψε μια 11-σέλιδη εργασία με τίτλο «Η δημοκρατία στη Μέση Ανατολή». Εκεί που οι Αμερικανοί πιστεύουν στη «ζωή, την ελευθερία και την επιδίωξη της ευτυχίας, οι Ισλαμικοί πολιτισμοί προσκολλώνται στις αρχές της «δικαιοσύνης, το δίκαιο, την ισότητα, την ενότητα και την φιλανθρωπία », υποστήριξε. Οι Αμερικανοί αναζητούν καθοδήγηση στους ιδρυτές της δημοκρατίας τους. Οι Μουσουλμάνοι τιμούν τη μνήμη του αρχαίου χαλιφάτου. Ωστόσο, «αυτό δεν σημαίνει ότι θα δημιουργηθεί μια θεοκρατία», έγραψε ο αλ-Σίσι, «σημαίνει μάλλον ότι η δημοκρατία θα πρέπει να καθοριστεί με βάση τις ισλαμικές πεποιθήσεις». Στο έγγραφό του, τόνισε την επιρροή του Χριστιανισμού και του πολιτισμού του στην αμερικανική κυβέρνηση, ιδιαίτερα στις πρώτες ημέρες της, παραλληλίζοντάς τον με το ρόλο του Ισλάμ τώρα στη δημιουργία των εκκολαπτόμενων δημοκρατιών στην Μέση Ανατολή. «Ήξερε πολλά και ήταν περήφανος για την αιγυπτιακή και την ισλαμική κληρονομιά», λέει η Zuhur, «και αυτό ήταν επίσης μια γραμμή άμυνας εναντίον ορισμένων [αμερικανών] συμμαθητών του, μαθητές που μερικές φορές περιέγραφαν τους Ιρακινούς, για παράδειγμα, ως κάτι περισσότερο από βαρβάρους».

Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη το ότι αυτός ο υπερήφανος και εκπαιδευμένος στην Αμερική στρατηγός έκανε σαφές ότι δεν χρειάζεται και δεν αγαπά πλέον την Αμερική. Μετά την ανατροπή του Μόρσι, ο αλ-Σίσι έχει βρει τους σουνίτες βασιλείς του Κόλπου πολύ πιο γενναιόδωρους από ό,τι τις Ηνωμένες Πολιτείες, εξασφαλίζοντας δισεκατομμύρια δολάρια σε βοήθεια από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, κράτη που έχουν τη δική τους ατζέντα στην Αίγυπτο.
Κατά την άποψή του, οι ΗΠΑ δεν υποστήριξαν αρκετά την Αίγυπτο όταν ο Μόρσι έγινε αυταρχικός και η Αδελφότητα υπονόμευσε τη λαϊκή βούληση. Όπως είπε ωμά, σε μια σπάνια συνέντευξη στην Washington Post: «Γυρίσατε την πλάτη σας στους Αιγυπτίους και δεν θα το ξεχάσουν». Φαινόταν ένα σαφές μήνυμα προς τον Λευκό Οίκο, το Πεντάγωνο, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και ίσως παλιούς φίλους του στην αμερικανική στρατιωτική σχολή: Η Αίγυπτος είναι μια χώρα η οποία οδηγεί, όχι μια χώρα που καθοδηγείται.
Κατά την πρώιμη και ακόμα-μεθυστική Αραβική Άνοιξη, οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Αιγύπτου ήταν τόσο έκπληκτοι όσο όλοι από το μέγεθος και την αποφασιστικότητα των διαδηλώσεων στην πλατεία Ταχρίρ. Αν και ο στρατός είχε υποστηρίξει τον Μουμπάρακ στην μακρά ηγεσία του, στρατιωτικοί αξιωματούχοι συνειδητοποίησαν ότι, για την προστασία των θεσμών, των προνομίων και των τραπεζικών λογαριασμών τους, θα πρέπει να παρέμβουν από την πλευρά των διαδηλωτών κατά του Μουμπάρακ. Ο υπουργός Άμυνας, Ταντάουι, ο οποίος ήταν κοντά στον Μουμπάρακ για χρόνια, αναγκάστηκε να παραιτηθεί για να δείξει ότι ο στρατός ήταν έτοιμος για τον εκσυγχρονισμό.
Λίγες εβδομάδες αργότερα, οι Αιγύπτιοι είδαν ένα νέο πρόσωπο στην τηλεόραση: ο νεότερος και λιγότερο γνωστός της υψηλόβαθμης διοίκησης και ο νέος επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφοριών, Υποστράτηγος αλ-Σίσι, ο οποίος στάθηκε μπροστά στις κάμερες για να υπερασπιστεί το στρατό ενάντια στις κατηγορίες ότι ήταν χειρότερος από ποτέ. Σύμφωνα με διάφορες αιγύπτιους δημοσιογράφους καθώς και πρώην γνώστες του Μουμπάρακ, ο ηλικιωμένος Ταντάουι είχε διαλέξει ήδη, πριν από την πτώση του, τον αλ-Σίσι ως διάδοχό του. Αλλά τώρα ο αλ-Σίσι θα έπρεπε να αποδείξει ότι θα μπορούσε να παραμείνει σχετικός με το νέο αιγυπτιακό πολιτικό τοπίο.

Καθώς η χώρα βάδιζε στις εκλογές του 2012, έγινε ολοένα και πιο σαφές ότι η Αδελφότητα είχε την καλύτερη πολιτική λειτουργία και θα κέρδιζε πιθανότατα τη λαϊκή ψήφο. Ρεαλιστές επιχειρηματίες όπως πάντα, οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι συνειδητοποίησαν ότι έπρεπε να διαπραγματευθούν με πρώην εχθρούς τους σχετικά με το πώς μια νίκη της Αδελφότητας μπορεί να επηρεάσει το στρατό και το αντίστροφο. Ο Μόρσι ήταν ο εκπρόσωπος της Αδελφότητας σε αυτές τις συνομιλίες. Ο αλ-Σίσι μίλησε εκ μέρους του σώματος των αξιωματικών.
Μετά την εκλογή του Μόρσι το περασμένο καλοκαίρι, ο νέος πρόεδρος κινήθηκε γρήγορα για να αλλάξει τους δεινόσαυρους του στρατού. Οι ξένοι θαύμασαν τη φαινομενική έλλειψη αντίστασης στην εντολή εκ των άνω, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι αυτό ήταν μια αλλαγή γενεών, μια επανάσταση κατά του ίδιου του στρατού, με επικεφαλής τον Αλ-Σίσι. Ο Μόρσι όρισε τον αλ-Σίσι νέο υπουργό άμυνας, πιστεύοντας φαινομενικά ότι ούτε αυτός ούτε οι άλλοι στρατηγοί θα στραφούν εναντίον του εφόσον διατηρεί τα οικονομικά προνόμιά τους.
Όποια και αν είναι η έκταση των αρχικών στόχων του, ο αλ-Σίσι φέρεται να άρχισε ύπουλα να ελίσσεται σε μια πολύ πιο φιλόδοξη θέση στα τέλη του περασμένου έτους. Καθώς ο Μόρσι άρχισε να διεκδικεί πιο δικτατορικές εξουσίες, αποκλείοντας τους αντιπάλους από την ομάδα του και κηρύσσοντας τον εαυτό του άτρωτο στις αποφάσεις των δικαστηρίων, ξέσπασαν αιματηρές ταραχές. Η χώρα, για μια ακόμη φορά, φάνηκε να κινείται σπειροειδώς προς το χάος.
Ακόμη και όταν οι δυνάμεις ασφαλείας κλήθηκαν να υπερασπιστούν το όλο και πιο αντι-λαϊκό καθεστώτος, ο αλ-Σίσι άρχισε να συμπεριφέρεται στο λαό ως παίκτης ανεξάρτητος από την κυβέρνηση Μόρσι. Ο στρατηγός ζήτησε μια συνάντηση για συνομιλίες μεταξύ των ομάδων της αντιπολίτευσης και των στρατιωτικών υπηρεσιών πληροφοριών και άρχισε να επικοινωνεί κρυφά μέσω μεσαζόντων με εκείνους που ήθελαν να διώξουν τον Μόρσι.
Τον Μάιο, η ελίτ της παλιάς φρουράς, συμπεριλαμβανομένων διανοουμένων και δημοσιογράφων, συναντήθηκε με τον αλ-Σίσι σε μια στρατιωτική εκδήλωση και τον ενθάρρυνε να δράσει. «Ας μην βιαστούμε», είπε, με έναν τρόπο που άφησε να εννοηθεί, σύμφωνα με έναν από τους παρόντες, ότι «όλα πρέπει να γίνονται στην ώρα τους». Καθώς πλησίαζε η ημερομηνία για τις προγραμματισμένες διαδηλώσεις στο τέλος του Ιουνίου, οι ακτιβιστές ενθαρρύνθηκαν από μεσάζοντες που μιλούσαν εκ μέρους των στρατιωτικών να ασκήσουν πίεση στους δρόμους, σύμφωνα με ηγέτες που διαμαρτυρήθηκαν και έναν απόστρατο στρατηγό ο οποίος ενήργησε ως μεσολαβητής. Στο πλαίσιο αυτό, ο αλ-Σίσι περίμενε σιωπηλά την κατάλληλη στιγμή, δίνοντας στον Μόρσι και στη Μουσουλμανική Αδελφότητα περισσότερο σκοινί για να κρεμαστούν. Στη συνέχεια, τελικά, σαν τον πατέρα του στο εργαστήριό του, παρουσιάστηκε για να αποκαλύψει αυτό που είχε κατασκευάσει προσεκτικά.

http://www.thedailybeast.com/newsweek/2013/08/16/general-al-sisi-the-man-who-now-runs-egypt.html