Ευρώπη, χάος ή…διανοητική κενότητα;

Παρουσιάσθηκε ως μια κορυφαία συνάντηση των σημαντικότερων διανοούμενων της Ευρώπης, η ευφυΐα των οποίων θα φώτιζε την επίλυση των κρίσεων της ηπείρου. Αλλά, αν μη τι άλλο, η πρόσφατη συνάντηση στο Παρίσι για το μέλλον της Ευρώπης απέδειξε μάλλον ότι χρειαζόμαστε επειγόντως νέους στοχαστές, σχολιάζει ο Ullrich Fichtner στο Der Spiegel.

Επί πολλά χρόνια, το Théâtre du Rond-Point στο Παρίσι είχε ένα μεγάλο παγοδρόμιο, σαν αυτά που υπάρχουν σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Άντρες ντυμένοι με κοστούμια και

γραβάτες και γυναίκες με φορέματα, Παριζιάνοι αστοί, έκαναν πατινάζ με την καρδιά τους, αδιαφορώντας για την εύθραυστη κατάσταση του έξω κόσμου. Αργότερα, το κτίριο στην Champs-Elysées χρησιμοποιήθηκε ως θέατρο, όπως λειτουργεί ως σήμερα. Αλλά τη Δευτέρα, 28 Ιανουαρίου, με φόντο την όμορφη αρχιτεκτονική art nouveau, μια ομάδα ανθρώπων πάγωσε τον χώρο για άλλη μια φορά, έστω και μεταφορικά.

Η εκδήλωση με τίτλο «Ευρώπη ή χάος;» και το πρόγραμμα περιλάμβαναν μια ολόκληρη έκθεση διάσημων διανοούμενων. Αρχίζοντας από τον φιλόσοφο Μπέρναρντ Χένρι Λέβι, ο οποίος εμφανίστηκε στο ραδιόφωνο εκείνο το πρωί διατυμπανίζοντας τον εαυτό του και τους φίλους του, συμπεριλαμβανομένων του ιταλού συγγραφέα Ουμπέρτο ​​Έκο, του ούγγρου συνάδελφού του Γκιόργκι Κόνραντ, του ισπανού δημοσιογράφου Χουάν Λούις Σεμπριάν και της γαλλο-βουλγάρας ψυχαναλύτριας Τζούλια Κρίστεβα, καθώς και δύο γερμανών συγγραφέων, του Πέτερ Σνάιντερ και Χανς Κρίστοφ Μπουχ. Στο ραδιοφωνικό πρόγραμμα, ο Λέβι δήλωσε ότι εκείνο το βράδυ θα έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου και θα έκαναν έκκληση για τη διάσωση της Ευρώπης. Και αυτό ακριβώς συνέβη.

Στην πραγματικότητα, η σημερινή Ευρώπη δεν διασώθηκε ακριβώς κατά τη συνάντηση, αλλά μάλλον θάφτηκε με λεπτομερή και νοσταλγικό στόμφο για το ένδοξο παρελθόν. Οι ιστορικές αναφορές και οι λόγιες νύξεις για την Αθήνα (το «λίκνο της δημοκρατίας») και τη Ρώμη (την «πηγή του κράτους δικαίου») ξεστομίστηκαν από τον Λέβι, ο οποίος φορούσε ένα από τα άσπρα χαρακτηριστικά πουκάμισά του, ξεκούμπωτο μέχρι τη μέση, το οποίο σιδερώνει ο μπάτλερ στο σπίτι του στο Saint-Germain.

Στις παρατηρήσεις τους, οι συμμετέχοντες αναφέρθηκαν στον Γκαίτε και τον Χέρντερ, τον Χούσερλ και τον Βολταίρο, τον Πούσκιν και τον Φρόιντ, τον Αντενάουερ και τον Ντε Γκωλ, τον Σούμαν και τον Ντε Γκάσπερι. Με τόσα ονόματα που αναφέρθηκαν, τα smartphones και το Google κατέληξαν να είναι ο καλύτερος φίλος όσων βρίσκονταν στο ακροατήριο.

Η Ευρώπη, είπαν οι ποιητές και οι φιλόσοφοι, σαν να είχαν διαβάσει μερικά άρθρα στη Wikipedia λίγο πριν από την εκδήλωση, σημαίνει φώτιση, ανθρωπισμός, αξίες που ισχύουν παγκοσμίως και διαχωρισμός της εκκλησίας από το κράτος. Στην πραγματικότητα, όπως ο Πέτερ Σνάιντερ είπε σε σπασμένα γαλλικά, η Ευρώπη μπορεί να υπερηφανεύεται για τον «ευγενέστερο από όλους τους πολιτισμούς του κόσμου». Όσο για τον Ουμπέρτο ​​Έκο; Διάβασε ένα μακροσκελές, μπαρόκ, μπερδεμένο κείμενο, που έγινε δεκτό με ένα χλιαρό χειροκρότημα. Ο Κόνραντ; Μουρμούρισε κάτι για τις «δολοφονικές, παλιά δυαδικότητες» που εξακολουθούν να υπάρχουν στην Ευρώπη, καθώς και για τις συγκρούσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης και μεταξύ Βορρά και Νότου. Και ούτω καθεξής.

Η αληθινή κρίση δεν είναι άσπρο- μαύρο

Τη συζήτηση ακολούθησε ένα μανιφέστο – που υπέγραψαν ο Σαλμάν Ρούσντι, ο Αντόνιο Λόμπο Αντούνες και άλλα μέλη της πολιτιστικής αριστοκρατίας- το οποίο είχε δημοσιευθεί πριν από λίγες μέρες στις εφημερίδες Le Monde και El País. Άρχιζε ως εξής:

«Η Ευρώπη δεν βρίσκεται απλά σε κρίση. Η Ευρώπη πεθαίνει. Η Ευρώπη ως μια ιδέα, ένα όνειρο, ένα σχέδιο». Το κείμενο συνεχίζεται σε αυτή την διάθεση άσπρου- μαύρου. Τα σημερινά ζητήματα, σύμφωνα με το μανιφέστο, είναι «πολιτική ένωση ή βαρβαρότητα», ή ακόμα καλύτερα, «πολιτική ένωση ή θάνατος».

Παράξενο. Ο κοινωνικός σκοπός των συγκεντρωμένων διανοουμένων είναι να εξετάσουν ήρεμα και λογικά τον κόσμο. Αλλά, εδώ, ξέχασαν την λεπτή διαφορά και φαινόταν σα να βρίσκονταν σε παραλήρημα. Η ρητορική στο πάνελ της συζήτησης στο Παρίσι και του μανιφέστο ήταν υπερβολικά παιδιάστικη και γεμάτη κυρίως με ψευδή επιχειρήματα. Η Ευρώπη, αναφέρει το αίτημα, «καταρρέει παντού, από τη Δύση ως την Ανατολή και από το Βορρά ως το Νότο. Ο λαϊκισμός και ο σοβινισμός όλων των αποχρώσεων βρίσκεται σε άνοδο».

Αυτή σαφώς δεν είναι η ήπειρος στην οποία ζουν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι μάλλον ανυποψίαστοι. Το σενάριο της πνευματικής μαυρίλας δεν κάνει καμία αναφορά στο γεγονός ότι οι αντι- Ευρωπαίοι λαϊκιστές έχουν χάσει έδαφος σε πολλές βουλευτικές εκλογές σε όλη την Ευρώπη και πιο πρόσφατα στην Ολλανδία. Αγνοεί το γεγονός ότι οι πολιτικοί, ίσως χωρίς όραμα αλλά σίγουρα με μεγάλη επιμονή, ανησυχούν για αυτήν την Ευρώπη επί χρόνια. Και αν όλα αυτά δεν σημαίνουν τίποτα, αγνοεί το γεγονός ότι ολόκληρα έθνη έχουν αναλάβει μεταρρυθμίσεις με θετικούς τρόπους για να αντιμετωπίσουν τις πιέσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ότι οι διώξεις των Ρομά στη Γαλλία έχουν πλέον αποκηρυχθεί διεθνώς, ότι πολεμούνται οι νόμοι για τη λογοκρισία στα μίντια στην Ουγγαρία και ότι πολλοί άνθρωποι μπορούν να βρουν δουλειά – όλα χάρη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Δεν είναι το ίδιο το ευρώ «τελικά μια ψευδαίσθηση»; αναρωτιέται το μανιφέστο. Λοιπόν, αυτό το ρητορικό ερώτημα είναι τελικά ανέντιμο και, πάνω απ ‘όλα, ένα επιχείρημα για τους λαϊκιστές. Αυτό συμβαίνει γιατί η πιο παράξενη πτυχή αυτής της κρίσης, ακόμη και αν το αντίθετο σφυρηλατείται στο κεφάλι μας καθημερινά, είναι ότι το ευρώ, το χρήμα, δεν είναι πραγματικά σε κρίση. Στις τσέπες των Ευρωπαίων, είναι απλώς ένας λειτουργικός, μη προβληματικός τρόπος πληρωμής.

Το σύστημα και η βάση που χρειάζονται για να στηρίξουν τη σταθερότητα του νομίσματος είναι πράγματι σε κρίση. Αυτό αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης εδώ και χρόνια, και αυτό θα έπρεπε να είχε συζητηθεί στο Παρίσι. Αυτό είναι κάτι στο οποίο οι διανοούμενοι θα έχουν πραγματικά κάτι να συνεισφέρουν – με την προϋπόθεση ότι είναι πρόθυμοι να διαβάσουν τα ψιλά γράμματα – και όλες οι προτάσεις τους θα είναι ευπρόσδεκτες. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουν καμία πρόταση. Εκείνο το βράδυ στο Παρίσι, ο Λέβι προχώρησε τόσο πολύ ώστε να ισχυρισθεί ότι οι αγορές δεν θα έπαιζαν κανένα ρόλο αν μόνο ο πολιτικός κόσμος είχε αρκετό μυαλό. Οι Αμερικανοί έχουν έναν τρόπο για να απαντούν σε τέτοιου είδους ανοησίες: «Αλήθεια;»

Το μανιφέστο δεν κοιτάζει τον πραγματικό κόσμο

Σε κανένα σημείο η συζήτηση στο Παρίσι δεν ασχολήθηκε με τον πραγματικό κόσμο. Δεν ασχολήθηκε καθόλου με το γεγονός ότι το ήμισυ των νέων στην Ισπανία είναι άνεργοι, ή ότι τα ελληνικά νοσοκομεία συχνά θεραπεύουν τους ασθενείς μόνο με μετρητά, αν όχι καθόλου. Κανείς δεν ανέφερε ότι οι Γάλλοι, οι Ιρλανδοί, οι Τσέχοι, οι Πολωνοί και οι Πορτογάλοι φοβούνται για το τι θα φέρει το αύριο, αν θα έχουν δουλειά και σε πόσο χειρότερη κατάσταση θα μπορούσαν να είναι τα παιδιά τους. Η συζήτηση στο Παρίσι δεν ήταν για τις τράπεζες και τα χρηματιστήρια, την εργασία και την καθημερινή ζωή, τα γεγονότα ή την ίδια τη ζωή. Μέσα σε μισή ώρα, μερικοί ακροατές ανυπομονούσαν να τελειώσει.

Φυσικά, είναι εύκολο και δεν κοστίζει τίποτα να γελοιοποιούμε τους διανοούμενους και τη ματαιοδοξία τους. Όμως, σε αυτή την περίπτωση είναι μια απόδειξη της πληγωμένης αγάπης, της έκφρασης απογοήτευσης που υπήρχε στους επισκέπτες του Théâtre du Rond-Point εκείνο το βράδυ. Αν αυτοί οι μεγάλοι λογοτέχνες της εποχής μας, οι μορφωμένοι συγγραφείς και αξιοθαύμαστοι στοχαστές δεν μπορούσαν να σκεφτούν τίποτα καλύτερο για την ευρωπαϊκή κρίση από τον Γκαίτε, τον διαφωτισμό και τη Ρώμη, αν οι παρατηρήσεις τους ηχούσαν σαν να είχαν γραφτεί για ορατόριο πολιτικής σαπουνόπερας, τότε η Ευρώπη θα πρέπει να βρίσκεται πραγματικά σε άσχημη κατάσταση, πιθανώς ακόμη χειρότερη κατάσταση από ό,τι τα σκανδαλοθηρικά ταμπλόιντ της Ευρώπης υποστηρίζουν σε καθημερινή βάση.

Η ομάδα του Παρισιού απλώς συνέχισε να επαναλαμβάνει, σε διάφορες συνθέσεις, αυτό που οι Ευρωπαίοι πολιτικοί λένε εδώ και 20 χρόνια και αναφέρεται σχεδόν επί λέξει στη Συνθήκη του Μάαστριχτ: Ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στην Ευρώπη. Αλλά κανείς δεν λέει – απτά, συγκεκριμένα και κατανοητά – γιατί συμβαίνει αυτό. Η μόνη επιλογή που έχει απομείνει είναι να εκδίδουν τρομερές προειδοποιήσεις, όπως η πρωτοβουλία των διανοούμενων με επικεφαλής τον Λέβι, όπως αποδείχθηκε από συνθήματα όπως «πολιτική ένωση ή βαρβαρότητα» και «πολιτική ένωση ή θάνατος».

Αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν έχουν ιδέα γιατί χρειαζόμαστε την Ευρώπη σήμερα. Όλοι ξέρουν – όπως ξέρουμε κι εμείς καλά – ότι δεν θέλουν πλέον ό,τι είναι κακό για το παλιό σύστημα και όμως, με κάποιο τρόπο, θέλουν να διατηρήσουν καλές πτυχές του.

Στο Παρίσι, ο Ισπανός Σεμπριάν, συν-ιδρυτής και αρχισυντάκτης της εφημερίδας El País, έκανε μια μικρή πρόοδο προς αυτή την κατεύθυνση. Ίσως κάποιος θα μπορούσε να λάβει μια κάπως πιο «πρακτική» προσέγγιση στο θέμα, είπε. Επικαλούμενος το φοιτητικό πρόγραμμα ανταλλαγής Erasmus ως μοντέλο, υποστήριξε σχέδια για τους εκπαιδευόμενους και ίσως ακόμη και για έμπειρους εργαζόμενους, έτσι ώστε η Ευρώπη να μην είναι απλώς κάτι που βιώνει η μορφωμένη ελίτ της.

Συμπέρασμα: Η Ευρώπη χρειάζεται νέους διανοούμενους

Ο Σεμπριάν ήταν ο μόνος που ανέφερε τον κόσμο της εργασίας. Μόλις τελείωσε την ομιλία του, ο Καντ και ο Σαίξπηρ, ο Σίλλερ και ο Μότσαρτ επανήλθαν στη σκηνή. Είναι απίθανο να έσωζαν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά αυτό δεν ήταν καν ο σκοπός της βραδιάς. Οι άνθρωποι στη σκηνή ενδιαφέρονταν στο να υποθέτουν τη διάσωση, έστω και με δύο- τρία χρόνια καθυστέρηση, προβλέποντας συνεχώς την επικείμενη κατάρρευση της Ευρώπης.

Κατά καιρούς, υπήρξαν απόηχοι από τη δεκαετία του 1930, σαν ένας νέος Χίτλερ να ήταν στο κατώφλι και πάλι. Αλλά τέτοιοι φόβοι φαίνονται αβάσιμοι, κυρίως επειδή, όπως η Κρίστεβα είπε τόσο έξυπνα, η ιδέα της «κουλτούρας του έθνους» έχει μειωθεί στο βαθμό που η ποινική δυναμική της έχει εξαφανιστεί.

Ίσως ένα από τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής στο Παρίσι να είναι ότι μια νέα, επιτυχημένη Ευρώπη χρειάζεται επίσης και νέους διανοούμενους. Ή διανοούμενους οι οποίοι είναι πρόθυμοι να αφήσουν τις παλιές αψιμαχίες και να κοιτάξουν επιτέλους στο μέλλον. Οι άνθρωποι αυτοί υπάρχουν, ίσως απλά να μην ήταν καλεσμένοι. Κάποιος σαν τον Ζακ Αταλί θα ήταν χρήσιμος στη συζήτηση. Ο Γάλλος συγγραφέα, σύμβουλος του πρώην προέδρου Φρανσουά Μιτεράν, είναι ένας άνθρωπος του 20ου αιώνα, αλλά έχει επίσης μερικές συναρπαστικές, φρέσκες σκέψεις για τον 21ο αιώνα. Και έδωσε επίσης μια από τις καλύτερες συμβουλές κατά της απελπισίας και για το πώς θα πρέπει να συμπεριφέρεται ο άνθρωπος σε σχέση με τον κόσμο γύρω του.

Σε ομιλία του στην UNESCO – μια άλλη οργάνωση εξοικειωμένη με το αίσθημα κόπωσης της κρίσης – ο Αταλί είπε ότι δεν επιτρέπει στον εαυτό του να καθοδηγείται από απαισιοδοξία ή αισιοδοξία. Και τα δύο, είπε, είναι η στάση των θεατών στις κερκίδες, όταν κοιτάζουν κάτω τους παίκτες, με ελπίδα ή φόβο γι’ αυτούς. Εμείς τα ανθρώπινα όντα, είπε ο Αταλί, δεν είμαστε θεατές, αλλά παίκτες στη ζωή μας. Και όπως όλοι οι καλοί παίκτες, πρόσθεσε, είμαστε καλύτερα όταν εργαζόμαστε και παλεύουμε μέχρι το τελικό σφύριγμα, παρά όταν πέφτουμε στην παγίδα των ελπίδων και των φόβων μας.
Και πώς θα πρέπει να αντιδράσουμε σε αυτούς που μας λένε συνεχώς για τα ζοφερά σενάρια, αναφέροντας τον Γκαίτε και τον Σαίξπηρ; Θα πρέπει να τους κοροϊδεύουμε.

spiegel

Πυθία