Η ώρα της κρίσης για την παγκόσμια οικονομία

Στις ήσυχες ημέρες του καλοκαιριού, το Μιλάνο είναι πιο αθόρυβο από πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Οι ντόπιοι λείπουν και, σε αντίθεση με το Παρίσι ή τη Ρώμη, οι τουρίστες δεν παίρνουν τη θέση τους. Εδώ, όπως και αλλού, οι άνθρωποι, οι επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις και οι αγορές κάνουν ένα διάλειμμα, αποσυμπιέζονται και σκέφτονται. Τα οικονομικά προβλήματα της Ευρώπης θα είναι ακόμα εδώ και θα μας περιμένουν το Σεπτέμβριο.
Και όταν το καλοκαίρι τελειώσει, η αβεβαιότητα για βασικά θέματα θα πάρει σειρά – και

όχι μόνο στην Ευρώπη, γράφει ο νομπελίστας καθηγητής Οικονομικών στο Stern School της Νέας Υόρκης, Michael Spence. Τα απρόβλεπτα, σε μεγάλο βαθμό, κινήματα διαμαρτυρίας στην Τουρκία και η Βραζιλία έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με την οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητα της ανάπτυξης των αναδυόμενων αγορών. Οι πυρκαγιές στα εργοστάσια ενδυμάτων στο Μπαγκλαντές έχουν εγείρει νέα ερωτήματα σχετικά με τη διαχείριση των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ άφησε να εννοηθεί μία μείωση της ποσοτικής χαλάρωσης στο τέλος του χρόνου και ένα είδος εμπορίου παγκόσμιας μεταφοράς με βάση τις νομισματικές συνθήκες στις προηγμένες χώρες άρχισε να υποχωρεί, ως αποτέλεσμα, προκαλώντας πιστωτική στενότητα και αναταράξεις στις αγορές στις αναδυόμενες οικονομίες. Αυτή είναι πιθανώς μόνο μια προεπισκόπηση της πολυπλοκότητας της εξόδου από το μετά την κρίση, ενισχυόμενο από την ανάπτυξη μοντέλο ανάπτυξης που έχει επικρατήσει στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τώρα την Ιαπωνία. Ένα πιθανό πολιτικό αδιέξοδο στις ΗΠΑ το Σεπτέμβριο σχετικά με το ανώτατο όριο του προϋπολογισμού και του δημοσίου χρέους περιπλέκει τις προοπτικές περαιτέρω.
Και επιπλέον, ένα ακόμα μεγάλο μέρος της τρέχουσας αβεβαιότητας θα διαλυθεί. Κατά τους προσεχείς μήνες, ιδιαίτερα σημαντικές πολιτικές αποφάσεις (ή η απουσία τους) σε συστημικά κρίσιμα τμήματα της παγκόσμιας οικονομίας θα αποκαλυφθούν, με σημαντικές επιπτώσεις στους ρυθμούς ανάπτυξης, τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων, καθώς και τη συνολική εμπιστοσύνη.

Για αρχή, η νέα ηγεσία της Κίνας έχει απομακρυνθεί από τα μεγάλα μεγέθη δημοσιονομικών και νομισματικών μέτρων τόνωσης και αποδέχθηκε μια οικονομική επιβράδυνση, βασιζόμενη σε διαρθρωτικές αλλαγές, συστημικές μεταρρυθμίσεις και τη βιώσιμη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Τα βασικά σήματα θα προέλθουν από την ολομέλεια του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος στις αρχές του φθινοπώρου. Οι μεταρρυθμίσεις στην Κίνα είτε θα υποστηρίξουν την οικονομική αλλαγή, ενισχύοντας την αίσθηση και αυξάνοντας τις προβλέψεις για την ανάπτυξη, είτε θα αποτύχουν και θα απογοητεύσουν, με την προσοχή να είναι πιθανότερο να επικεντρωθεί στο μέγεθος και τη φύση της κρατικής παρέμβασης στις αγορές. Είτε έτσι, είτε αλλιώς, με το μέλλον της κύριας μηχανής ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας να βρίσκεται σε κίνδυνο, οι συνέπειες θα γίνουν αισθητές σε όλο τον κόσμο.
Στις ΗΠΑ, η οικονομική απομόχλευσης έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο από ό,τι στην Ευρώπη. Οι ΗΠΑ προσαρμόζονται δομικά, δημιουργώντας πραγματική (προσαρμοσμένη βάσει του πληθωρισμού) αύξηση του ΑΕΠ (αν και χαμηλότερα από το δυνητικό ετήσιο ποσοστό του 3-3,5%). Ο τομέας του εμπορίου επεκτείνεται και δεν εξαρτάται από την δύναμη για να δημιουργήσει συνολική ζήτηση.

Μπορεί κάποιος να φανταστεί την οικονομία των ΗΠΑ ως έναν οχτακύλινδρο κινητήρα που λειτουργεί σε πέντε κυλίνδρους, λόγω της εναπομένουσας απομόχλευσης, της δημοσιονομικής εξυγίανσης και των ελλείψεων επενδύσεων του δημόσιου τομέα, καθώς και των αμφιβολιών σχετικά με την οικονομική υγεία και την ασφάλεια των νοικοκυριών μέσου εισοδήματος (που είναι η ραχοκοκαλιά της εγχώριας συνολικής ζήτησης). Η μερική απασχόληση εξαπλώνεται και μπορεί να γίνει η νέα φυσιολογική κατάσταση της αγοράς εργασίας.

Μετά υπάρχει και το ζήτημα του υποβοηθούμενου μοντέλου ανάπτυξης της Fed. Είναι η οικονομία των ΗΠΑ έτοιμη να αναπτυχθεί χωρίς ανώμαλη πολιτική στήριξη; Είναι σαφές ότι η σταδιακή μείωση των μηνιαίων αγορών της Fed σε μακροπρόθεσμους τίτλους προς το τέλος του έτους θα μπορούσε να προκαλέσει μια επανευθυγράμμιση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Το πώς αυτό διαρρέει την πραγματική οικονομία είναι μία ακόμη πηγή αβεβαιότητας.
Αλλά, παρά την κάποια μεταβατική αναταραχή της αγοράς, το συνολικό αποτέλεσμα θα είναι πιθανώς θετικό. Η ευεργετική επίδραση στις επιλογές ριψοκίνδυνης επιστροφής που είναι διαθέσιμες για τους επενδυτές /αποταμιευτές (συμπεριλαμβανομένων των συνταξιοδοτικών ταμείων) θα αντισταθμίσουν το υψηλότερο κόστος του χρέους. Πράγματι, ένα σημαντικό υποσύνολο των μηχανισμών ανάπτυξης στον τομέα των εμπορεύσιμων αγαθών δεν εξαρτάται από το χρέος χαμηλού κόστους.
Δεν μπορεί να λεχθεί το ίδιο και για την Ευρώπη, όπου οι γενικές εκλογές της Γερμανίας το Σεπτέμβριο θεωρούνται ως ένα βασικό βαρόμετρο για τη συνεχή δέσμευση στο ευρώ. Το πρόγραμμα «Οριστικών Χρηματικών Συναλλαγών» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας – αν και υπό όρους, περιορισμένο σε βραχυπρόθεσμο χρέος της κυβέρνησης και ενώ μέχρι στιγμής δεν έχει χρησιμοποιηθεί – φαίνεται να έχει σταθεροποιήσει τις αγορές του κρατικού χρέους της ευρωζώνης, έστω και σε ένα χαμηλό ή μηδενικής ανάπτυξης περιβάλλον. Αλλά το πρόγραμμα OMT εξαρτάται από την υποστήριξη της Γερμανίας. Το ερώτημα είναι για πόσο καιρό αυτό μπορεί να διαρκέσει, δεδομένης της ανάπτυξης της νότιας Ευρώπης και τις προκλήσεις της απασχόλησης (και μια προφανούς έλλειψης κατανόησης μεταξύ πολιτικών και κοινού, ότι δεν υπάρχουν βραχυπρόθεσμες λύσεις).

Στην Ιταλία, η συζήτηση επικεντρώνεται στους φόρους σε γενικές γραμμές και ειδικότερα μάλλον στον πολύ μικρό φόρο ακίνητης περιουσίας. Ο φόρος εισοδήματος (και, επομένως, ο φόρος επί της εργασίας) είναι υψηλός. Αλλά η χώρα είναι σχετικά πλούσια, ιδίως όσον αφορά τα περιουσιακά στοιχεία στους ισολογισμούς των νοικοκυριών. Έτσι, οι υψηλότεροι φόροι στα ακίνητα και η μείωση των φόρων επί του εισοδήματος θα συμβάλει στη δημιουργία μιας πιο δυναμικής και ανταγωνιστικής οικονομίας. Αλλά αυτό απέχει πολύ από το τρέχον επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης. Οι βασικές φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν την ευελιξία της οικονομίας και την ταχύτητα της προσαρμογής απλά δεν είναι στην ημερήσια διάταξη (λόγω της υποκείμενης έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ των ψηφοφόρων).
Αυτό είναι σημαντικό επειδή ο ιδιωτικός τομέας στην Ιταλία (και στην Ισπανία) δεν μπορεί να ταιριάξει με τη δομική ευελιξία που βρίσκουμε στις ΗΠΑ (και στη Γερμανία από τις μεταρρυθμίσεις του 2003-2006). Σκεφτείτε τώρα έναν οχτακύλινδρο κινητήρα να λειτουργεί όχι σε πέντε κυλίνδρους, αλλά σε δύο ή τρεις, στην καλύτερη περίπτωση. (Βεβαίως, οι ισπανικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, που θεσπίστηκαν στις αρχές του χρόνου, μπορεί να αρχίσουν να ενισχύουν την απασχόληση και να βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη στην εμπορεύσιμη πλευρά της οικονομίας, η οποία περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη χαμηλή παραγωγικότητα και όχι από την ασθενή ζήτηση).
Αλλά η προεπιλογή στο πλαίσιο του πολιτικού αδιεξόδου – μία διακεκομμένη, βραδείας ανάπτυξης στρατηγική που εστιάζεται υπερβολικά στη δημοσιονομική λιτότητα και προκαλεί υψηλό ποσοστό ανεργίας (ιδίως για τους νέους)- είναι απίθανο να παραμείνει εφαρμόσιμη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε κάποιο σημείο, η πολιτική ατζέντα είτε θα στραφεί προς την πραγματική μεταρρύθμιση, είτε η γενική αίσθηση θα μετατοπιστεί σημαντικά εναντίον του ευρώ.

Ευτυχώς, αυτή η δυσάρεστη αβεβαιότητα δεν θα διαρκέσει πολύ περισσότερο – στην Ευρώπη ή αλλού. Οι ηγέτες της Κίνας θα κάνουν τις επιλογές τους, όπως και οι Γερμανοί ψηφοφόροι. Η Fed θα αποσαφηνίσει την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ. Οι αγορές θα προσαρμοστούν και θα ηρεμήσουν. Οι στρεβλώσεις θα αρχίσουν να χαλαρώνουν.
Χωρίς να απορρίπτω τους καθοδικούς κινδύνους, παραμένω συγκρατημένα αισιόδοξος για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Με μεγαλύτερη σαφήνεια όσον αφορά την κινεζική και την πολιτική των ΗΠΑ, και οι δύο οικονομίες θα πρέπει να αποκτήσουν δυναμική. Αυτό θα δώσει στις αναπτυσσόμενες χώρες (πολλές από τις οποίες αντιμετωπίζουν δύσκολες εσωτερικές πολιτικές επιλογές) έναν ούριο άνεμο, κάνοντας ευκολότερη την αντιμετώπιση των σημαντικών προκλήσεων στην Ευρώπη και την Ιαπωνία.

http://www.project-syndicate.org/commentary/decision-time-for-the-global-economy-by-michael-spence