Μπορεί η Ουκρανία να βρει νέους στρατιώτες – Κίνδυνος αποδεκατισμού μιας ολόκληρης γενιάς

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προκαλέσει τρομερές απώλειες ζωών, με χιλιάδες στρατιώτες και πολίτες να σκοτώνονται ή να τραυματίζονται. Οι στρατιωτικές ανάγκες της αμυνόμενης χώρας είναι τεράστιες, καθώς ο πόλεμος με τη Ρωσία μαίνεται με αμείωτο ρυθμό. Πιο συγκεκριμένα, οι περίπου ένα εκατομμύριο άνδρες που υπηρετούν στον στρατό της είναι ταλαιπωρημένοι και εξουθενωμένοι. Πολλοί στρατιώτες βρίσκονται σε μάχιμη υπηρεσία εδώ και δύο χρόνια. Δεκάδες χιλιάδες έχουν χαθεί ή τραυματιστεί σοβαρά. Νεοσύλλεκτοι χρειάζονται

Ωστόσο η Ουκρανία αντιμετωπίζει έναν κρίσιμο δημογραφικό περιορισμό: έχει πολύ λίγους νέους άνδρες. Το πώς, λοιπόν, θα βρει η Ουκρανία στρατιώτες χωρίς να θέσει σε κίνδυνο μια ολόκληρη γενιά αποτελεί μια ηθική αλλά και πρακτική πρόκληση.

Οι υγιείς άνδρες κάτω των 30 – με άλλα λόγια η ραχοκοκαλιά της στρατιωτικής δύναμης της Ουκρανίας – είναι πλέον ελάχιστοι. Μάλιστα, ο αριθμός τους είναι μικρότερος τώρα απ’ ό,τι σε όλη την ιστορία της. Ως εκ τούτου έχει ένα τεράστιο πρόβλημα να διαχειριστεί. Πρέπει από τη μία να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τη ρωσική επίθεση προσθέτοντας στις γραμμές της περισσότερα στρατεύματα κι από την άλλη να βρει τον τρόπο να μην οδηγήσει σε ολοκληρωτική εξολόθρευση μια ολόκληρη γενιά.

Ο Πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι πήρε μια δραματική απόφαση νωρίτερα αυτόν τον Απρίλιο μειώνοντας την ηλικία στράτευσης από τα 27 στα 25. Βέβαια, σε σχέση με άλλες χώρες, το όριο είναι ακόμα αρκετά υψηλό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, οι άνδρες μπορούν να επιστρατεύονται από την ηλικία των 18 ετών. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα περισσότεροι άνδρες πρέπει να αφήσουν τις δουλειές τους και να πάνε να πολεμήσουν…

Η απροθυμία της Ουκρανίας να μειώσει την ηλικία επιστράτευσης είναι δικαιολογημένη, καθώς το δημογραφικό της πρόβλημα σε νέους άντρες δεν ξεκίνησε τώρα, αλλά μετράει περισσότερο από έναν αιώνα. Οι ουκρανικές δυνάμεις παλεύουν να συγκρατήσουν τον πολυπληθέστερο ρωσικό στρατό και χρειάζονται απεγνωσμένα περισσότερους στρατιώτες. Πολλοί νέοι άντρες παραμένουν και εργάζονται στην πατρίδα τους, όμως αρκετοί είναι εκείνοι που την εγκατέλειψαν φοβούμενοι για το μέλλον τους, αφού, εάν πάνε να πολεμήσουν, τους περιμένει ένα σχεδόν βέβαιο μέλλον – είτε θάνατος είτε συμφορές.

Οι επιπτώσεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ορατές στην Ουκρανία ακόμα και μέχρι τη δεκαετία του 1990, καθώς λιγότερα παιδιά γεννιούνταν κατά τη διάρκεια κάθε σύγκρουσης, δημιουργώντας γενιές όπου οι ενήλικοι ήταν λιγότεροι από άλλες χρονιές. Αυτή η μείωση συνεχίστηκε από γενιά σε γενιά με αποτέλεσμα το δημογραφικό πρόβλημα να γίνει φανερό μέσα σε λίγες δεκαετίες. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 δεν βοήθησε ιδιαίτερα την κατάσταση, καθώς τα ποσοστά γεννήσεων μειώθηκαν ακόμα περισσότερο κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης.

Αυτή η συνεχής πτώση των γεννήσεων οδήγησε την Ουκρανία να έχει τον μικρότερο πληθυσμό στη σύγχρονη ιστορία της. Τα αγόρια που γεννήθηκαν κοντά στο 2000 είναι τώρα 18 με 27 ετών, που είναι και η μάχιμη ηλικία τους, όμως οι σαραντάρηδες είναι πλέον διπλάσιοι από τους εικοσάρηδες.

Η απότομη μείωση του ποσοστού γεννήσεων της Ουκρανίας κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δεν είναι μοναδικό φαινόμενο. Παρόμοια στατιστικά δεδομένα παρατηρήθηκαν σε πολλά μετασοβιετικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας. Οι οικονομίες ζημιώθηκαν και τα ποσοστά θνησιμότητας αυξήθηκαν απότομα σε μια μεγαλύτερη γενιά ανδρών, κυρίως από καρδιαγγειακά νοσήματα (για τα οποία δεν είχαν πρόσβαση σε κάποια θεραπεία), αλκοολισμό και τραύματα στον χώρο εργασίας.

Όμως η δημογραφική πρόκληση της Ουκρανίας εν καιρώ πολέμου είναι πολύ χειρότερη από αυτήν της Ρωσίας. Η Ρωσία διαθέτει συνολικά τέσσερις φορές τον πληθυσμό της Ουκρανίας, με αποτέλεσμα να έχει περισσότερους επιστρατεύσιμους άντρες. Η πτώση των ποσοστών γεννήσεων – ο μέσος όρος παιδιών δηλαδή που γεννάει κάθε γυναίκα – ήταν πιο απότομη στην Ουκρανία, αφήνοντας έτσι ένα τεράστιο κενό στην πληθυσμιακή ομάδα των νεαρότερων αντρών.

Παρά τις φρικαλεότητες που διαπράττονται σε καθημερινή βάση από τις ρωσικές δυνάμεις εισβολής, η αποφασιστικότητα του ουκρανικού έθνους να υπερασπιστεί τα εδάφη του παραμένει ακλόνητη. Εδώ και δύο χρόνια ολόκληρος ο πλανήτης έχει γίνει μάρτυρας της γενναιότητας και της αντίστασης των Ουκρανών ενάντια σε έναν αδίστακτο εισβολέα.

Η «επιτυχία» έχει ένα τρομακτικό ανθρώπινο κόστος και δυνητικά μη αναστρέψιμες αλλαγές στον κοινωνικοδημογραφικό ιστό του ταλαιπωρημένου ουκρανικού έθνους. Μέχρι στιγμής, στον δημόσιο διάλογο, στο επίκεντρο του ρωσο-ουκρανικού πολέμου έχει τεθεί κυρίως το ζήτημα του εδάφους. Ωστόσο οι άνθρωποι είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντικοί για το μέλλον της Ουκρανίας.

Η χώρα χρειάζεται προφανώς στρατιώτες για να κερδίσει έναν πόλεμο, αλλά χρειάζεται επίσης εξειδικευμένο ανθρώπινο κεφάλαιο για να ανακάμψει και να εκσυγχρονιστεί. Μια τυχόν τελική ήττα της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης θα μπορούσε επομένως να αποδειχθεί μια πύρρειος νίκη για την Ουκρανία, εάν βρεθεί μπροστά στην τρομακτική προοπτική να αντιμετωπίσει την απώλεια μιας ολόκληρης γενιάς.

Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι από τότε που ξεκίνησε η εισβολή πλήρους κλίμακας, τον Φεβρουάριο του 2022, τουλάχιστον 12 εκατομμύρια έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους – ως εσωτερικά εκτοπισμένοι ή ως φυγάδες σε άλλη χώρα. Ακόμη και η ίδια η διεξαγωγή του πολέμου δημιουργεί πρόσθετες προκλήσεις για το μέλλον της Ουκρανίας.

Η Ρωσία δεν διστάζει να στρατολογήσει και να στείλει εγκληματίες και κατάδικους στο πεδίο της μάχης. Οι «άριστοι» της χώρας την εγκαταλείπουν κατά χιλιάδες, φοβούμενοι την επιστράτευση και την περαιτέρω κλιμάκωση του πολέμου. Ταυτόχρονα, η Ουκρανία συνεχίζει να πληρώνει το υψηλότερο τίμημα για την αντίσταση: διαλυμένες οικογένειες, απώλειες ζωών, στις οποίες συγκαταλέγονται μέλη της μελλοντικής της ελίτ, των πιο λαμπρών και καινοτόμων μυαλών, πολλοί από τους οποίους γράφτηκαν χωρίς κανένα δισταγμό στον στρατό για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους.

Το ρωσικό «παιδομάζωμα»

Η πλειονότητα εκείνων που πλήττονται περισσότερο από τον συνεχιζόμενο πόλεμο είναι οι ευάλωτες ομάδες, όπως γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι. Αν και η τάση είναι να εστιάσουμε στο «εδώ και τώρα», καθώς βρισκόμαστε ακόμη στην ενεργό φάση του πολέμου, το μέλλον (ή η έλλειψή του…) της νεότερης γενιάς της Ουκρανίας αξίζει ιδιαίτερης προσοχής. Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα οι νεαροί Ουκρανοί έπρεπε να βρουν έναν τρόπο να αντιμετωπίσουν δύο γεγονότα που άλλαζαν τη ζωή τους: βγαίνοντας από μια παγκόσμια πανδημία βρέθηκαν σε έναν πόλεμο πλήρους κλίμακας.

Θα χρειαστούν χρόνια, αν όχι δεκαετίες, για να αντιμετωπίσουν το τραύμα που προκαλούν αυτά τα δύο. Να υπενθυμίσουμε ότι η ουκρανική κοινωνία δεν είχε ούτε την εμπειρία ούτε τον χρόνο, μα ούτε και τα κατάλληλα εργαλεία να επεξεργαστεί τραύματα που είναι ήδη βαθιά ριζωμένα στη συλλογική της μνήμη λόγω ενός αιώνα βίαιου και ταραγμένου παρελθόντος.

Η Ρωσία συνεχίζει τις στοχευμένες προσπάθειές της να στερήσει από τους Ουκρανούς το μέλλον τους. Σύμφωνα με τις ουκρανικές αρχές, τουλάχιστον 20.000 παιδιά έχουν απαχθεί και επανεγκατασταθεί βιαίως σε ρωσικό έδαφος. Σε πολλές περιπτώσεις η τύχη τους παραμένει άγνωστη, ενώ έχουν γίνει αρκετές αναφορές στα Ηνωμένα Έθνη για την προσπάθεια που κάνει η Ρωσία για επαναφορά της πρακτικής του «παιδομαζώματος», καθώς οι Ρώσοι επανεκπαιδεύουν τα παιδιά και προσπαθούν να τα στείλουν σε ανάδοχες οικογένειες ώστε να μεγαλώσουν πια σαν Ρώσοι.

Η Ρωσία από τη μεριά της αρνείται αυτές τις κατηγορίες και δηλώνει πως θέλει να μεταφέρει τα ευάλωτα παιδιά σε ασφαλές περιβάλλον μακριά από τις εχθροπραξίες…

Η δεκαετία του 1990 δεν ήταν η πιο εύκολη για τους Ουκρανούς και η αβεβαιότητα επικρατούσε στις ζωές τους, καθώς τους χτύπησε η οικονομική κρίση κι οι αποταμιεύσεις τους εξανεμίστηκαν. Αυτή η αβεβαιότητα «επηρέασε την αναπαραγωγική συμπεριφορά του πληθυσμού», ανέφερε ο Oleksandr Gladun, αναπληρωτής διευθυντής του Ινστιτούτου Δημογραφίας και Κοινωνικών Σπουδών Ptukha.

Το 1991, τη χρονιά δηλαδή που η Ουκρανία κέρδισε πάλι την ανεξαρτησία της, οι Ουκρανές έκαναν κατά μέσο όρο 1,9 παιδιά. Μόλις μια δεκαετία αργότερα αυτό το ποσοστό μειώθηκε στα 1,1. Όταν αυτά τα παιδιά έφτασαν στα 20 τους χρόνια, το πρόβλημα έγινε αισθητό πρώτα στο εργατικό δυναμικό της χώρας και έπειτα με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022.

Η απόφαση του Ζελένσκι να επιστρατεύσει άνδρες από την ηλικία των 25 ετών κινδυνεύει να μειώσει περαιτέρω αυτή τη νεαρή γενιά Ουκρανών. Πολλοί από τον ήδη περιορισμένο αριθμό ανδρών 25 και 26 ετών – περίπου 467.000, σύμφωνα με εκτίμηση της κυβέρνησης του 2022 – είτε υπηρετούν ήδη στον στρατό είτε ζουν σε κατεχόμενες περιοχές είτε εκτός Ουκρανίας. Άλλοι έχουν θέσεις εργασίας ή αναπηρίες που τους απαλλάσσουν από τη στράτευση.

Οι Ουκρανοί ιθύνοντες πίστευαν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να μειώσουν την ηλικία της στράτευσης. Τα ποσοστά απωλειών στον πόλεμο κατά της Ρωσίας είναι όμως υψηλά. Οι περισσότεροι άνδρες που ήθελαν να ενταχθούν ως εθελοντές στον στρατό το έχουν ήδη κάνει.

Δεν είναι σαφές ακόμα το πόσο γρήγορα μπορεί η Ουκρανία να συγκεντρώσει νέα στρατεύματα και να τα εκπαιδεύσει, ώστε να είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν τις επικείμενες επιθέσεις της Ρωσίας που αναμένονται την άνοιξη και το καλοκαίρι. «Η απόφαση ελήφθη – είναι καλή, αλλά είναι πολύ αργά», είπε ο Serhiy Hrabsky, συνταγματάρχης και σχολιαστής του πολέμου για τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης.

Ήδη οι επιπτώσεις του πολέμου για την επόμενη γενιά Ουκρανών αρχίζουν να γίνονται σαφείς. Ο αριθμός των γεννήσεων μειώθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ από το 2021 έως το 2023. Ένας σημαντικός παράγοντας πίσω από αυτήν τη μείωση, λένε οι επιστήμονες, είναι ότι περίπου 800.000 Ουκρανές μεταξύ 18 και 34 ετών κατέφυγαν σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τη Eurostat. Οπότε, προς το παρόν, η απουσία γυναικών παίζει μεγαλύτερο ρόλο στα δημογραφικά στοιχεία της Ουκρανίας από τη στράτευση των ανδρών.

Όμως η μείωση του ορίου ηλικίας επιστράτευσης μπορεί να συρρικνώσει ακόμα περισσότερο μια ήδη συρρικνωμένη ηλικιακά γενιά. Το πιο τραγικό είναι ότι στις κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας η Ρωσία στρατολογεί Ουκρανούς άνδρες για να πολεμήσουν εναντίον της ίδιας τους της χώρας, ξεκινώντας μάλιστα από την ηλικία των 18 ετών.

Εν κατακλείδι ακόμη και μια νίκη της Ουκρανίας θα έρθει με πολύ υψηλό κόστος. Μία από τις τακτικές της Ρωσίας είναι να στοχεύει σκόπιμα αμάχους. Ήδη είναι πολύ πιθανό η δομή των φύλων και της ηλικίας του πληθυσμού να αλλάξουν σημαντικά στην Ουκρανία – όχι στο μακρινό μέλλον, αλλά τώρα. Η έλλειψη νεαρού εργατικού δυναμικού και το brain drain της χώρας θα αποτελέσουν σημαντικές και ουσιαστικές μεταπολεμικές προκλήσεις.

Και παρότι οι Ουκρανοί είναι «παγκόσμιοι πρωταθλητές στην επιβίωση», όπως λέει και ο φιλόσοφος Volodymyr Yermolenko, οι μελλοντικές γενιές των πολιτών της Ουκρανίας θα χρειαστεί να επεξεργαστούν τη βαθιά τραυματική εμπειρία που προκλήθηκε από τη βάναυση επίθεση της Ρωσίας. Όσοι συνεχίζουν να στέκονται στο πλευρό της Ουκρανίας πρέπει να θυμούνται ότι η υποστήριξη θα πρέπει να υπερβαίνει τη στρατιωτική βοήθεια, καθώς η χώρα αυτή θα πρέπει να βοηθηθεί να αντιμετωπίσει τις συνεχιζόμενες κοινωνικοδημογραφικές αλλαγές. Το τελευταίο θα έχει βαθύ αντίκτυπο στην ανθεκτικότητα της δημοκρατίας της.

Η προοπτική για μελλοντικές γεννήσεις, λέει ο δημογράφος Gladun, εξαρτάται τώρα από δύο παράγοντες: πόσοι άνδρες θα πεθάνουν στο μέτωπο και πόσες γυναίκες θα επιστρέψουν από την Ευρώπη. Αλλά η Ουκρανία δεν έχει πολλές επιλογές, παρά να καλέσει νεότερους άνδρες για τον ήδη εξαντλημένο στρατό.

«Τι άλλο θα μπορούσαμε να κάνουμε; Έχουμε πόλεμο» λέει ο Gladun.

Διαβάστε επίσης:

Μεσανατολικό: Η ιστορία της ταξιαρχίας Νετζά Γιεχούντα και τα λόγια του αέρα από την Ουάσινγκτον (videos)

Οι Ευρωπαίοι βάζουν το χακί και αναστατώνουν το ΝΑΤΟ

Τα deepfakes απειλούν τα σχολεία – Τεχνητή Νοημοσύνη, εκδικητικό πορνό και οι κίνδυνοι για τους ανηλίκους