Βιβλίο: Μια μαρτυρία από το μακρινό 1948

Λάκης Δόλγερας

Τα ημερολόγια του Πάνου

Ο Εμφύλιος στη Ρούμελη 1948

Εκδόσεις: Ευώνυμος

Σελ.: 102

Το τεκμήριο, το δίχως άλλο, είναι σπουδαίο, καθώς καταγράφεται σε τρέχοντα χρόνο, δίχως μετέπειτα επεμβάσεις ή διορθώσεις, άρα αποτελεί ένα στοιχείο αυθεντικό, γραμμένο από έναν άνθρωπο που, όπως εύκολα συνάγεται, προερχόταν από την ηγεσία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ο οποίος δρούσε στην περιοχή της Ρούμελης και περιέγραφε τα πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα το 1948.

Το

γεγονός ότι «το απότομο τελείωμα του ημερολογίου επιτρέπει εικασίες για την τύχη του Πάνου, αλλά βεβαιότητες δεν υπάρχουν», όπως σημειώνει ο Λάκης Δόλγερας, που επιμελήθηκε την έκδοση, μας ενθαρρύνει ακόμα περισσότερο να θεωρήσουμε ότι τα γράμματα αυτά δεν υπέστησαν οποιανδήποτε επεξεργασία, όπως ήδη αναφέραμε. Προφανώς, δεν έγινε σε αυτά κάποια «αυτοκριτική επανόρθωση» ή «κομματική βελτίωση». Ο Πάνος ήταν εγγράμματος, ανήκε στον ηγετικό πυρήνα των αντάρτικων ομάδων που δρούσαν στη Ρούμελη και έγραφε ποιήματα όταν δεν εκτελούσε και χρέη στρατοδίκη (όπου η καταδίκη σήμαινε «θάνατο στον προδότη») ή δεν συμμετείχε σε βίαιες στρατολογίες, αναθυμούμενος με απίστευτη τρυφερότητα στις αναμεσάδες την αγαπημένη του σύζυγο Ζαΐρα, που τους χώρισε ο αγώνας ενάντια στον φασισμό.

Ο επιμελητής τα δημοσιεύει στην παρούσα έκδοση «…αυτούσια, δίχως παρεμβάσεις. Μεταφέρθηκαν δίχως περικοπές, συντομεύσεις, συμπληρώσεις ή αλλοιώσεις, μόνο με μικρές αλλαγές στη στίξη, την ενοποίηση της ορθογραφίας και τη μεταφορά στο μονοτονικό, δίχως να επηρεαστεί το ύφος και η γλώσσα».

Τα ημερολόγια του Πάνου αποτελούν ένα τεκμήριο εξαιρετικά χρήσιμο για μελέτη και εξαγωγή πολλών και ενδιαφερόντων συμπερασμάτων από έναν άνθρωπο που κατέγραφε ειλικρινώς τις εντυπώσεις του, πράγμα που καθιστά ιδιαίτερο και ξεχωριστό αυτό το ντοκουμέντο σε σχέση με πολλές άλλες μαρτυρίες γεγονότων εκείνης της περιόδου που γράφτηκαν εκ των υστέρων ως αναμνήσεις και προφανώς μέσα από μια άλλη ματιά και επεξεργασία.

Το επισημαίνει ο Δόλγερας: «Πολλοί έχουν διηγηθεί πολεμικές εμπειρίες από τον Εμφύλιο, αλλά το έκαναν πολλά χρόνια μετά, πολλές φορές, για να δικαιώσουν διαφωνίες και απόψεις. Το ημερολόγιο του Πάνου είναι από τα λίγα που γράφτηκαν ταυτόχρονα με τη δράση με καθημερινές καταγραφές, ενώ δεν έγινε καμία εκ των υστέρων παρέμβαση ή “διόρθωση”».

Σ’ αυτές τις καταγραφές οι απέναντι, δηλαδή οι στρατιώτες της χώρας, αποκαλούνται «εχθροί». Το πρώτο πράγμα που συμπεραίνει κανείς είναι η απίστευτα βίαιη αντίληψη για τον ανθρωπισμό, καθώς η ύπαρξη τίθεται στην υπηρεσία μιας ιδεολογίας που ελέγχει και την παραμικρή ανάσα της ψυχής. Πρώτα εξάγεται το συμπέρασμα που επιτάσσει η κομματική γραμμή και έπειτα ακολουθούν οι αντικειμενικές αποδείξεις. Το μοτίβο είναι «ήρωες και προδότες», «μάρτυρες κι εκτελεστές», μοναρχοφασίστες που πολεμούν για την εξουσία και αγωνιστές που πολεμάνε για τον λαό.

«Τα τμήματα τού ημερολογίου βρέθηκαν και αγοράστηκαν στον Ελαιώνα, στο σωματείο των ρακοσυλλεκτών ‘‘Ερμής’’. Το σώμα του ενιαίου ημερολογίου πρέπει να ήταν γραμμένο σε τρία ξεχωριστά μπλοκ. Το πρώτο δεν υπήρχε. Ολόκληρο βρέθηκε το δεύτερο. Αφορά την περίοδο 17 Ιανουαρίου έως 27 Ιουλίου 1948, γραμμένο με μολύβι χωρίς περιθώρια απ’ άκρου εις άκρο, σ’ ένα μικρού μεγέθους σχολικού μπλοκ ιχνογραφίας. Το τρίτο, ένα ριγωτό τετραδιάκι, ίδιου μεγέθους, δεν σώθηκε ολόκληρο. Ξεκινάει από το ενδιάμεσο μιας αναγραφής, εκείνης της 3ης Σεπτεμβρίου 1948, και τελειώνει την 25η Δεκεμβρίου 1948, απότομα στη μέση μιας φράσης».

Το 1948, υπήρξε το δίχως άλλο η πιο καθοριστική χρονιά για τις πολεμικές και πολιτικές εξελίξεις, που θα διαμορφώνονταν μέσα από μια σειρά βίαιων συγκρούσεων. Ο Δημοκρατικός Στρατός τελούσε υπό τον απόλυτο πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο του ΚΚΕ. Είχε επιτελεστεί πλήρης συγχώνευση κόμματος και στρατού, πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Ο ΔΣΕ οργανώθηκε μέσα από ένα πλέγμα διαφορετικών ιεραρχιών, όπου κάποιοι απολάμβαναν περισσότερα προνόμια από άλλους, λιγότερο αξιόπιστους.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα σημαντικό τεκμήριο της συγκεκριμένης περιόδου της ιστορίας μας, που ακόμα ασκεί διχαστική επιρροή στην ελληνική κοινωνία.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Με το EURO και στο ποδόσφαιρο!

Δοκίμια και κριτικές του Κωστή Παπαγιώργη για σημαίνοντες Έλληνες στοχαστές

Βιβλίο: Ο προχριστιανικός κόσμος των Εταίρων