Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 - Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Απο το εξαιρετικό βιβλίο του Βασίλη Β. Μούτσογλου, Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης 1821 – 1922, εκδ. Παπαζήση.

Η αστική άνοδος των Κωνσταντινουπολίτικων οικογενειών, η φαναριώτικη παράδοση, όχι μόνο με την κατάληψη δημοσίων θέσεων αλλά και με την εκμίσθωση δημοσίων πόρων και τη συγκέντρωση πλούτου που προέκυψε, η απασχόληση με το εμπόριο και η αναγκαία σχετική συνάφεια με την Ευρώπη, και τέλος, η παιδεία με τις σημαντικές επιδόσεις των ..........
Ελλήνων στον τομέα αυτόν, οδήγησαν το Γένος, κατά τον 17ο αιώνα, σε μία πνευματική αναγέννηση, που δεν άργησε να οδηγήσει στην εθνική αφύπνιση. Μετά τον 17ο αιώνα, ένας αυξανόμενος αριθμός Ελλήνων είχε αρχίσει να εγκαταλείπει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να εγκαθίσταται στα μεγάλα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης. Οι ναυτικοί επίσης, που ταξίδευαν σε όλη τη Μεσόγειο και έκαναν εμπόριο, ερχόταν σε επαφή με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό της εποχής. Οι Έλληνες αυτοί δεν αρκούνται στην επιδίωξη του οικονομικού οφέλους μόνο, αλλά προσπαθούν να εξελιχθούν πνευματικά και κοινωνικά, με στόχο τη σχετική άνοδο. Με την επίτευξη του στόχου αυτού, συναισθάνθηκαν το καθήκον να βοηθήσουν και στην πνευματική άνοδο των αδελφών τους που παρέμεναν στην γενέτειρα, ως πρώτο σταθμό προς την απελευθέρωση τους.
Με την οικονομική ενίσχυση της εύπορης αυτής ομάδας, ιδρύονται πολλά ελληνικά σχολεία σε διάφορα κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα παιδιά των Φαναριωτών, πέρα από τη φοίτηση τους στις σχολές αυτές, συμπληρώνουν τις σπουδές τους σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, συνήθως της Πάδοβας. Επίσης, ήδη από τον 16ο αιώνα, Έλληνες που είχαν γεννηθεί και σπουδάσει στην Ευρώπη, άρχισαν να επιστρέφουν στην Πόλη, από όπου είχαν αναχωρήσει οι γονείς τους. Εκεί, δημιουργούν γύρω τους μικρούς εκπαιδευτικούς κύκλους και πνευματικά κινήματα που συνέβαλαν στην ενίσχυση της εκπαιδευτικής παραδόσεως της Πόλης. Τον 16ο αιώνα, ο Πατριάρχης Ιωσάφ Β’ (1555-1565) και ο δάσκαλος Ιωάννης Ζυγομαλάς από το Ναύπλιο, ιδρύουν στη Κωνσταντινούπολη την «Πατριαρχική Σχολή» που αποτελεί τη συνέχεια του «Πατριαρχικού Φροντιστηρίου» που λειτουργούσε πριν από την Άλωση, και τον πρόδρομο της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Λίγο πριν την Επανάσταση, το 1803, η Σχολή αποτελεί το λαμπρότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της εποχής και μεταφέρεται στο προάστιο Ξηροκρήνη.
Οι Φαναριώτες υπήρξαν ένας αγωγός μεταφοράς του φιλελευθέρου πνεύματος και φορέας πνευματικής ανάπτυξης στην Πόλη. Όπως όμως ο ανώτερος κλήρος διαπνέονται και αυτοί, γενικά, όχι όμως στο σύνολο τους, από συντηρητισμό, κυρίως καθόσον αφορά τον τομέα της δράσεως, αφού άλλωστε οι επιδιώξεις τους δεν έχουν συγκεκριμενοποιηθεί προς την κατεύθυνση της εθνικής λύτρωσης. Κύριο μοχλό για την εθνική αφύπνιση και έναρξη κάποιας, έστω θεωρητικής, κίνησης στην Κωνσταντινούπολη, αποτελεί μια αριθμητικά περιορισμένη, πρωτοποριακή τάξη με σχετικά προηγμένο βαθμό αστικής συνειδητοποίησης και αρκετά υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Η τάξη αυτή πλαισιώνεται στην Πόλη από τα μεσαία στρώματα, τα οποία, παρά την ανομοιογένεια και