ΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΙΣΘΩΝ – ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΚΑΙ ΕΦΕΔΡΕΙΑ: Υπάρχουν συνταγματικά όρια;

Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*

Η αφετηρία των σκέψεων που ακολουθούν ξεκινά από την αναμφίβολη πλέον παραδοχή ότι η Ελλάδα διέρχεται τη σημαντικότερη οικονομική κρίση κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Κρίση που αποτέλεσε το εν πολλοίς αναμενόμενο προϊόν μιας ευρύτερης κρίσης πολιτικής αντιπροσώπευσης, κρίσης του πολιτικού και, τελικά, του κοινωνικού της συστήματος, με....
όλα τα συμπαρομαρτούντα αυτής (αναξιοκρατία, αδιαφάνεια, ισοπέδωση προσόντων, ικανοτήτων, αξιών). Στο πλαίσιο αυτό, το πολιτικό σύστημα επιδιώκει να βρει αγωνιωδώς διέξοδο από τα προφανή αδιέξοδα που το ίδιο δημιούργησε και, συνακόλουθα, να επιβιώσει προσαρμοζόμενο στις νέες συνθήκες. Μεταξύ των μέτρων που λαμβάνει συγκαταλέγονται οι μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις και η «εργασική εφεδρεία», ως προθάλαμος της απόλυσης. Όλα αυτά αποτελούν ήδη κοινό τόπο. Όπως επίσης αποτελεί κοινό τόπο ότι η κρατική κυριαρχία και, κατ’ επέκταση, η λαϊκή κυριαρχία, διαβρώνεται ολοένα και περισσότερο, ενώ ζωτικά της τμήματα «μεταβιβάζονται» στους δανειστές της χώρας. Το ταπεινωτικό, πλην αναγκαίο, «Μνημόνιο» επιβεβαιώνει του λόγου το ασφαλές. Το κρίσιμο ζήτημα που γεννάται είναι η διακρίβωση των ορίων που προκύπτουν από υπερκείμενους κανόνες δικαίου, πρωτίστως το Σύνταγμα, στη δυνατότητα επιβολής δραστικών μέτρων, όπως είναι οι μειώσεις στους μισθούς και στις συντάξεις και οι απολύσεις υπαλλήλων του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Η απάντηση εν προκειμένω πρέπει να είναι, κατά την άποψή μας, κατηγορηματική: Νομικά όρια υπάρχουν ακόμη και σε εποχές δραματικών οικονομικών κρίσεων, όπως είναι η σημερινή. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί, μάλιστα, ότι η αξία των ορίων αυτών που απορρέουν τελικώς και συμπυκνώνονται στην αρχή του κράτους δικαίου, αποκτούν τη μέγιστη δικαιοπολιτική τους αξία και την ιστορική τους δικαίωση, σε τέτοιες ακριβώς περιόδους κρίσης. Αυτή είναι η βαθύτερη ουσία και η ιστορική μοίρα του κράτους δικαίου!

Σημειώνεται εν πρώτοις ότι η δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας, δηλαδή το ταμειακό όφελος του Δημοσίου, δεν αποτελεί, κατ’ αρχήν, λόγο δημοσίου συμφέροντος που μπορεί να δικαιολογήσει περιορισμούς σε θεμελιώδη δικαιώματα. Τούτο έχει επιβεβαιώσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Στρασβούργο), όταν κλήθηκε να κρίνει διατάξεις που περιορίζουν περιουσιακής φύσεως δικαιώματα υπαλλήλων του Δημοσίου.

Οι μειώσεις των μισθών και των συντάξεων δεν μπορεί να υπερβαίνει το εύλογο κατά τις περιστάσεις όριο, το οποίο προσδιορίζεται ιδίως από τις αρχές της προστατευόμενης εμπιστοσύνης, της οικονομικής ελευθερίας και της ισότητας σε συνδυασμό με την αρχή της αναλογικότητας. Το εν λόγω (δικαιοκρατικό) όριο είναι κατά πολύ ευρύτερο από εκείνο που διασφαλίζει η αρχή του κοινωνικού κράτους, η οποία περιορίζεται απλώς στη διάσωση ενός ελάχιστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης. Επισημαίνεται εξάλλου ότι οι μισθοί και οι συντάξεις αποτελούν ενεργά περιουσιακά δικαιώματα νομίμου προσδοκίας, η δυνατότητα μείωσης των οποίων οριοθετείται, υπό συγκεκρ