Γάμος και Διαφωτισμός

Πρόσφατα ελήφθη μια σημαντική απόφαση στην Ελλάδα για νομιμοποίηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών.

Παρ' όλες τις αντιρρήσεις της εκκλησίας και των συντηρητικών κύκλων - παρεμπιπτόντως το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ήταν μεταξύ αυτών που αντιδρούσαν - ο νόμος εγκρίθηκε και τέθηκε σε ισχύ.

Τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης έδωσαν ευρεία κάλυψη στο γεγονός και τόνισαν ότι ήταν η πρώτη φορά

Η συζήτηση στην Ελλάδα συνεχίζεται ακόμη και φαίνεται ότι θα συνεχίζεται για αρκετό καιρό...

Σε αυτό το άρθρο, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε μια άλλη διαμάχη για τον «γάμο» και νομίζω ότι μπορούμε να εντοπίσουμε κάποιες ομοιότητες μεταξύ των δύο γεγονότων.

Το 1783 ένας ιερέας από το Βερολίνο, ο Johann Friedrich Zöllner έγραψε ένα άρθρο. Ήταν ένας ανοιχτόμυαλος κληρικός, αλλά όχι σε βαθμό που να αποδέχεται τον πολιτικό γάμο. Ο γάμος έπρεπε να γίνεται με τη μαρτυρία του Θεού.

Ήταν την εποχή που γίνονταν πολλές συζητήσεις για τον Διαφωτισμό και διατυπώνονταν διάφορες απόψεις. Ο πάτερ- Zöllner, σε μια υποσημείωση του άρθρου του, αναρωτήθηκε «Τι είναι Διαφωτισμός;» και υπογράμμισε ότι δεν μπορούσε να βρει πουθενά απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Εννοούσε ότι: «Συζητάτε για το Διαφωτισμό, αλλά δεν μπορείτε να εξηγήσετε τι είναι...».

Οι διανοούμενοι της εποχής βάλθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα του ιερέα. Ορισμένοι υποστήριξαν ότι ο Διαφωτισμός αφορούσε τη γνώση. Αλλά η απάντηση που έμεινε στην ιστορία και συνεχίζει να μας διαφωτίζει μέχρι σήμερα ήρθε από τον Immanuel Kant.

Ο Kant είπε: «Διαφωτισμός είναι η ανάδυση του ανθρώπου από την κατάσταση ανωριμότητας στην οποία έχει συρθεί από μόνος του» και συνέχιζε «Η ανωριμότητα προκύπτει όταν δεν χρησιμοποιείς το μυαλό σου λογική χωρίς την καθοδήγηση άλλων. Αν η ανωριμότητα δεν είναι αποτέλεσμα της έλλειψης αντίληψης, αλλά της έλλειψης αποφασιστικότητας και θάρρος, τότε είναι λάθος του ίδιου του ανθρώπου.

Sapere aude! Να έχετε το θάρρος να χρησιμοποιήσετε το δικό σας μυαλό! Αυτό είναι το σύνθημα του Διαφωτισμού!» 

Με αυτή την τοποθέτηση του, ο Immanuel Kant τόνισε τη σημασία της κριτικής σκέψης - αυτό που ονόμασε ιδία σκέψη (Selbstdenken).

Όπως γίνεται αντιληπτό, ο Kant έδωσε έμφαση στο να έχεις κουράγιο να σκέφτεσαι και να προβληματίζεσαι μόνος σου χωρίς καθοδήγηση. Η έμφαση μετατοπίζεται από το να έχεις πολλές γνώσεις στο κουράγιο της κριτικής σκέψης.

Πράγματι, για να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας χωρίς την καθοδήγηση άλλων, πρέπει να αμφισβητήσουμε μια σειρά «διδασκαλίες», και γι' αυτό χρειαζόμαστε θάρρος.

Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο. Δεν είναι εύκολο να αμφισβητήσουμε αυτά που μας διδάσκει η θρησκεία, η οικογένεια, η εκπαίδευση, οι εθνικές αφηγήσεις, γι' αυτό και ο Kant έθεσε το θάρρος και όχι τη γνώση στο επίκεντρο της ελεύθερης σκέψης. Έλεγε «τολμήστε» και «σκεφτείτε για τον εαυτό σας».

Αναμφίβολα, το πιο θεμελιώδες χαρακτηριστικό του να σκέφτεσαι είναι, όπως λέει η Hannah Arendt, «όχι η γνώση, αλλά η ικανότητα να διακρίνεις το σωστό από το λάθος, το όμορφο από το άσχημο».

Όσο ωραία ακούγονται αυτά, ο στοχασμός δεν είναι κάτι που κάνουν όλοι!

Η Fatmagül Berktay, μια φεμινίστρια στοχαστής, τονίζει αυτό το σημείο: «Ο στοχασμός είναι κάτι που όλοι μπορούν να κάνουν, αλλά πολύ λίγοι το κάνουν στην πραγματικότητα».

Η Berktay δίνει το παράδειγμα της Τουρκίας και υποστηρίζει ότι η τουρκική κοινωνία είναι «μια κοινωνία που έχει σχεδόν εξειδικευτεί στο να μη σκέφτεται παρά να σκέφτεται, μια κοινωνία κολλημένη στη διάκριση άσπρο-μαύρο των νοητικών έτοιμων μοτίβων». Κάτι που, βεβαίως, ισχύει για πάρα πολλές κοινωνίες...

Αναμφίβολα, είναι η Hannah Arendt, που εξήγησε με τον καλύτερο τρόπο πού μπορεί να οδηγήσει η μη σκέψη. Για τον Adolf Eichman, έναν από τους πρωτεργάτες του Ολοκαυτώματος,  έγραψε: «δεν είναι τέρας, απλώς έχει ξεχάσει να σκέφτεται».

Προκύπτουν, λοιπόν, τα ερωτήματα: Στον σημερινό κόσμο «μετα-αλήθειας» (post-truth), σε ποιο βαθμό είμαστε ικανοί να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας χωρίς την καθοδήγηση των άλλων; Πόσοι άνθρωποι δεν φοβούνται να σκεφτούν;

Σύμφωνα με τη Fatmagül Berktay, το κύριο χαρακτηριστικό της εποχής που ζούμε είναι «η έλλειψη σκέψης, η απερίσκεπτη αδιαφορία ή η απελπιστική σύγχυση ή η άνεση της επανάληψης κοινότοπων κενών "αληθειών"».

Πώς μπορεί λοιπόν η ανθρωπότητα να βγει από αυτή την κατάσταση;

Η Berktay δίνει την εξής απάντηση: «με το να σκεφτόμαστε τί κάνουμε»...

Ναι, αν σκεφτόμαστε τι κάνουμε, ίσως μπορέσουμε να καταλάβουμε καλύτερα τι δεν πρέπει να κάνουμε...