Το κύμα του μίσους

«Είδα το παλιό να πλησιάζει, μα ερχόταν σα νέο. Σερνόταν πάνω σε καινούργια δεκανίκια που κανένας δεν είχε ξαναδεί και βρομούσε νέες μυρωδιές σαπίλας που κανείς δεν είχε ξαναμυρίσει» (Μ. Μπρεχτ)

Γυρίζω πίσω και ψάχνω να βρω πότε άρχισε η λατρεία του μίσους. Σαν μια επιδημία που ξεκινάει στην αρχή υποτονικά , ύπουλα και ύστερα απλώνεται βίαια και δηλητηριάζει την κοινωνία. Διογκούμενη οργή που ξυπνάει πρωτόγονα πάθη και βίαια ένστικτα.

Ψάχνω να βρω πότε συνάντησα τη βία τους δρόμους , τις επιθέσεις στις γειτονιές, τα ρατσιστικά συνθήματα στους τοίχους, τον εκφοβισμό στις σχολικές

Θυμάμαι το πείραμα του καθηγητή Πολιτικής Ιστορίας σε γερμανικό Λύκειο. Ορμώμενος από την απάθεια των μαθητών του και τη βεβαιότητα των συνομηλίκων του ότι δεν μπορεί να υπάρξει ξανά ολοκληρωτικό καθεστώς επιχειρεί να αναλύσει τη βία. Με αφορμή την άποψη προοδευτικού μαθητή ,“δεν μπορεί σήμερα να υπάρξει φασισμός“, ο καθηγητής με τις αναρχικές ιδέες και την αντιαυταρχική θεωρία, προσπαθεί να αποδείξει ότι στις μέρες μας, σε κοινωνίες αναπτυγμένες, σε καθημερινούς ανθρώπους, το τέρας του φασισμού ξέρει να μεταμορφώνεται, να αλλάζει ρόλους. Θέλει να δείξει στην πράξη την κρυφή γοητεία του φασισμού. Μέσα από ένα πείραμα συμπεριφοράς, “εκπαιδεύει “ τους μαθητές να πειθαρχούν σε συγκεκριμένους κανόνες, να ντύνονται ομοιόμορφα, να λειτουργούν σαν ομάδα, να αποδίδουν σεβασμό στον αρχηγό . Οι έφηβοι μαθητές οραματίζονται την μικρή τους κοινωνία ως “ το κύμα“ που θα εξελιχθεί σε τσουνάμι και θα καταπιεί οτιδήποτε βρεθεί στο δρόμο του. Οι συνηθισμένοι απαθείς έφηβοι απεμπολούν την ελευθερία τους και στο όνομα της ομάδας γίνονται βίαιοι. Η απόλυτη εφαρμογή του φασισμού. Έκπληκτος ο καθηγητής με την προθυμία των μαθητών να ακολουθήσουν το πείραμα, σοκαρισμένος ο θεατής από τον φασισμό που μπορεί να ριζώσει δίπλα του, στον τρόπο ζωής του, στην καθημερινότητά του.

Το “παιχνίδι“ του καθηγητή που ξεκινά με άθληση και έντονες συγκινήσεις παραπέμπει ευθέως στο υπογάστριο του ρατσισμού. Η δυνατή συγκίνηση που αισθάνεται ο μαθητής ως μέλος του συγκεκριμένου συνόλου ,σταδιακά, μετατρέπεται σε Δύναμη. Η αίσθηση Ισχύος της Αγέλης καλύπτει πρωτογενείς συγκινήσεις που παραμένουν σε λανθάνουσα μορφή: Ο ναρκισσισμός και η ανάγκη να ανήκεις σε μια ομάδα με οποιοδήποτε τίμημα. Το συγκλονιστικό στην ταινία δεν είναι το “σαγηνευτικό“ παιχνίδι μεταξύ του “Κακού “ και του “Καλού“.

Εκείνο που με τρομάζει όσες φορές και να δω την ταινία του Γκάνσελ είναι το “εύφορο έδαφος“ για την καλλιέργεια του μίσους ανάμεσα σε εφήβους. Παιδιά ασκούν βία σε παιδιά. Θύτες και θύματα στο ίδιο προαύλιο σχολείου. Η επώαση του αυγού του φιδιού κάτω από τα θρανία. Τι είδους προσωπικά και κοινωνικά ελλείμματα οδηγούν δεκάχρονα και δωδεκάχρονα παιδιά να σηκώνουν το χέρι ναζιστικά και να κλωτσούν στα σκαλιά τους “ξένους συμμαθητές“ τους. Τι σπρώχνει άγουρους μαθητές σε φασιστικούς πυρήνες που καλλιεργούν το μίσος; Πώς μπορούμε ως κοινωνία να εμποδίσουμε την επέλαση του μίσους στα σχολεία μας; Πώς θα αφοπλίσουμε τα εφηβικά χέρια; Η Τάνια, ο Λευτέρης, η Μάσα, ο Νικόλας, έγιναν στόχοι, ταπεινώθηκαν λόγω καταγωγής και χρώματος. Ο δεκατριάχρονος Σταύρος που αντέδρασε έφαγε τη πιο δυνατή κλωτσιά από τον συμμαθητή που αποφάσισε να εξοντώσει τον αντίπαλο. Η Σοφία απλώς φοβήθηκε. Η σιωπή. Ο πιο ύπουλος εχθρός. Όσο βαθαίνει η κρίση και η φτώχεια απλώνει τα πλοκάμια της στη μεσαία τάξη τόσο τα περιστατικά βίας στα σχολεία θα πολλαπλασιάζονται. “Απρόσκλητοι“ επισκέπτες κάνουν αιφνίδιες “επισκέψεις εθνικοφροσύνης“ . Οι εκπαιδευτικοί αντιστέκονται. Ενημερώνονται, προβληματίζονται, οργανώνονται για να αντιμετωπίσουν το κύμα του ρατσιστικού μίσους στα σχολεία. Στο Πέραμα, στον Κολωνό, στη Καλλιθέα, στο Κερατσίνι, στο Μαρούσι, στο Ρέθυμνο, στο Λαγκαδά, κάποια παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με τη βία ενώ κάποια άλλα υιοθετούν φασιστικές συμπεριφορές που ακυρώνουν την ανθρώπινη ύπαρξη.

Ψάχνω να βρω την αρχή του μίσους. Μίσος για τον μετανάστη, τον πολυπολιτισμικό, το νέο, οτιδήποτε πρεσβεύει το διαφορετικό . Οργισμένα παιδιά από οικογένειες που διέλυσε η κρίση βγάζουν τη συσσωρευμένη δυστυχία πάνω σε άλλα παιδιά. Πώς να διαχωρίσεις τους θύτες από τα θύματα; Η ανέχεια στοιχειώνει ψυχές. Εξοντώνει μια ολόκληρη γενιά. Τότε παρουσιάζεται η “επιλογή ενός αδύνατου και ευάλωτου “Άλλου“, όπως γράφει, ο Κώστας Δουζίνας , που θα γίνει η αιτία όλων των κακών. Η κρίση και η λιτότητα εξοντώνουν μια ολόκληρη γενιά, “διαπράττοντας μια γενοκτονία“.

Εκείνο που με τρομάζει δεν είναι η ίδια η βία. Είναι ο φόβος. “Ο ρατσισμός και ο φασισμός των ημερών μας είναι “μεταμοντέρνος“, διατείνεται, ο καθηγητής φιλοσοφίας Κώστας Δουζίνας. Οριζόντιος και Ευκίνητος . Έχει μια πληθώρα στόχων που μεταβάλλονται από τόπο σε τόπο, ακόμη και εντός της ίδιας της χώρας. Το ηθικό κενό …είναι παρόν.

“…όχι μόνο νάχετε υπάρξει καλοί,

αλλά να αφήσετε

έναν καλό κόσμο!“ (Μ.Μπρεχτ)