ΚΥΠΡΟΣ: Βυθίζουν τη «Σιγκαπούρη της Μεσογείου»

Του ΧΑΡΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ

Στη δίνη ενός δεύτερου Αττίλα, η Κύπρος ισορροπεί ανάμεσα στην προκοπή των πολιτών της και στην επεκτατική «μανία» των βόρειων ισχυρών δήθεν εταίρων της, ζώντας ένα οικονομικό «δράμα», που ξεπερνά κατά πολύ το μικρό οικονομικό της μέγεθος και το ακόμα μικρότερο γεωγραφικό της στίγμα.
Αν και την τελευταία δεκαετία δεν είχε απασχολήσει παρά ελάχιστα τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, καθότι ήταν φαινομενικά μια εύρωστη οικονομικά χώρα δίχως δημοσιονομικά προβλήματα, πλέον άπαντες ασχολούνται με το τι

μέλλει γενέσθαι με το Eurogroup και τον Νίκο Αναστασιάδη, καθώς και τις δύο μεγάλες τράπεζες ενός κράτους που μετρά λιγότερους από 840.000 κατοίκους και παράγει με το ζόρι 18 δισ. ΑΕΠ ετησίως.
Όμως, τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Η Μεγαλόνησος, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, είχε ανακαλύψει πως το να μετατραπεί σε έναν «φορολογικό παράδεισο» μόνο καλό μπορούσε να της κάνει και θα αποτελούσε μια προσοδοφόρα «επιχείρηση». Αναμφίβολα, η Κύπρος είχε ένα από τα ευνοϊκότερα φορολογικά καθεστώτα στην ευρωζώνη και για τον λόγο αυτόν αποτέλεσε σημαντικό πόλο έλξης για δεκάδες επιχειρηματικές δραστηριότητες, διεθνή κεφάλαια και υπεράκτιες εταιρείες (offshore). Είχε τον χαμηλότερο φορολογικό συντελεστή επιχειρήσεων στην ευρωζώνη, ο οποίος έφτανε μόλις τις δέκα ποσοστιαίες μονάδες, τη στιγμή μάλιστα που ο αμέσως υψηλότερος συντελεστής (Ιρλανδία) αγγίζει το 12,5%.
Παράλληλα, το εισόδημα από μετοχές ήταν πλήρως αφορολόγητο, ο υψηλότερος συντελεστής ΦΠΑ έφτανε μετά βίας το 15%, ενώ μηδενικός ήταν ο συντελεστής για μια σειρά προϊόντων και υπηρεσιών, όπως αυτές που αφορούν σε πλοία, προσελκύοντας έτσι πληθώρα ναυτιλιακών εταιρειών. Με απλοποιημένες διαδικασίες εγκατάστασης και λειτουργίας των εταιρειών, με την έλλειψη γραφειοκρατίας και διοικητικών παρεμβάσεων της δημόσιας διοίκησης, με ένα ανεπτυγμένο και διεθνοποιημένο τραπεζικό σύστημα, καθώς επίσης και με τη σιγουριά της συμμετοχής της χώρας στην ευρωζώνη, η Κύπρος ενίσχυσε σημαντικά τη θέση της στη διεθνή «σκακιέρα», εξελισσόμενη σε ένα σύγχρονο και εξειδικευμένο οικονομικό – επιχειρηματικό κέντρο. Δεν είναι τυχαίο, μάλιστα, το ότι χαρακτηρίστηκε από πολλούς, ως η τηρουμένων των αναλογιών «Σιγκαπούρη της Μεσογείου».

Στην Ε.Ε.
Ο μικρός φορολογικός και επιχειρηματικός παράδεισος στην άκρη της Ανατολικής Μεσογείου, διάγοντας μια περίοδο παρατεταμένης οικονομικής ευημερίας και ευμάρειας και ατενίζοντας το μέλλον με περίσσεια αισιοδοξία, γίνεται μέλος της Ε.Ε. το 2004 (μολονότι είχε κριθεί ως «κατάλληλη» από το 1995).
Θεωρήθηκε μια χώρα που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη και γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό, ενώ λίγο αργότερα, το 2008, προσχωρεί και στη ζώνη του ευρώ, αντιμετωπίζοντας με ιδιαίτερη επιτυχία την πρόκληση που συνεπάγεται η συμμετοχή της στην κοινή ευρωπαϊκή αγορά.
Το 2004, μάλιστα, ο πραγματικός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της κυπριακής οικονομίας ήταν της τάξης του 3,4%, ποσοστό που συγκρίνεται ευνοϊκά με τον μέσο όρο της αύξησης του ΑΕΠ των υπόλοιπων χωρών της Ε.Ε. Η οικονομία της χώρας χαρακτηριζόταν από συνθήκες μακροοικονομικής σταθερότητας, που επιβεβαιώνονταν συχνά από τις αξιολογήσεις και τα σχόλια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΔΝΤ και άλλων διεθνών οργανισμών.
Αποτέλεσε μια από τις λίγες χώρες που είχε πρωτογενή πλεονάσματα τα τελευταία χρόνια, γεγονός που εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο, ρίχνοντας το χρέος της από το 71% του ΑΕΠ της για το 2004 στο εντυπωσιακό 49% μέχρι το 2008. Βέβαια, καταλυτικό ρόλο έπαιξε και το τολμηρό «άνοιγμα» προς τους Ρώσους, το οποίο επιτεύχθηκε, ως επί το πλείστον, επί προεδρίας του Γιώργου Βασιλείου, με προσωπικές ενέργειες του ιδίου. Η Λευκωσία δεν άφησε ανεκμετάλλευτη την ιστορική ευκαιρία της «μετάβασης από το ένα οικονομικό σύστημα στο άλλο» της Σοβιετικής Ένωσης, πείθοντάς την πως ο δρόμος για να «μάθει» τον καπιταλισμό «περνά» από την Κύπρο.
Στη μεταβατική περίοδο για τη Ρωσία, η Κύπρος έδειξε ότι είναι έτοιμη να υποδεχθεί υπεράκτιες, και όχι μόνο, εταιρείες ρωσικών συμφερόντων, ότι διαθέτει σοβαρούς θεσμούς και ότι αποτελεί μια συμφέρουσα λύση φορολογικά και επιχειρησιακά. Το παράδειγμα των Ρώσων ακολούθησαν και άλλες χώρες, όπως ο Καναδάς, οι επιχειρηματίες των οποίων ήθελαν να αποφύγουν τη φορολόγηση που θα είχαν κανονικά στις χώρες τους κι έτσι οι ρυθμοί εγκατάστασης ξένων επιχειρήσεων και εταιρειών στην Κύπρο αυξάνονταν χρόνο με τον χρόνο με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου.
Η αέναη δραστηριοποίηση των ξένων επιχειρηματιών είχε ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με στοιχεία από κυπριακές αρχές, περίπου το 70% των επιχειρήσεων που λειτουργούν στην Κύπρο σήμερα να είναι ξένων συμφερόντων, ενώ είναι επίσης εντυπωσιακό ότι το 37% των 68 δισ. ευρώ των καταθέσεων στο νησί έρχονται από το εξωτερικό. Το αποτέλεσμα ήταν οι κυπριακές τράπεζες να θησαυρίσουν και να βρεθούν με κεφάλαια τέτοιου ύψους, που σχεδόν ισοδυναμούσαν με οκτώ φορές το Ακαθόριστο Εθνικό Προϊόν της Κύπρου. Το ερώτημα, όμως, είναι τι έκαναν οι κυπριακές τράπεζες με όλα αυτά τα χρήματα; Τα επένδυσαν εκεί όπου νόμιζαν ότι θα είχαν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, στην Ελλάδα. Πολύ απλά, η ελληνική οικονομία, η οποία είναι 12 φορές μεγαλύτερη της κυπριακής, έμοιαζε το ιδανικό μέρος για να επεκταθούν, όμως, δεν ήταν έτσι τα πράγματα.

Το ρίσκο
Οι κυπριακές τράπεζες αποφάσισαν να ρισκάρουν αγοράζοντας τα υποτιμημένα -και μερικά από αυτά «σκασμένα», όπως εκ των υστέρων αποδείχθηκε- ελληνικά ομόλογα, η αξία των οποίων είχε υποχωρήσει κατά πολύ. Μολονότι γνώριζαν πως αυτή η επένδυση είχε υψηλό βαθμό ρίσκου, από πατριωτισμό ή από πλεονεξία, συνέχισαν να τα αγοράζουν, τη στιγμή μάλιστα που οι ευρωπαϊκές τράπεζες, με πρώτες και καλύτερες τις γερμανικές, έχοντας πάρει σαφή οδηγία από τις κεντρικές τους τράπεζες, έψαχναν τρόπους να τα ξεφορτωθούν. Ακόμα και όταν η χώρα μας απηύθυνε έκκληση για οικονομική βοήθεια και μπήκε στον μηχανισμό στήριξης, δεν επιχείρησαν να τα ξεφορτωθούν, έχοντας μέχρι εκείνη τη στιγμή ελληνικά ομόλογα αξίας που ξεπερνούσε το πενταπλάσιο των κεφαλαίων τους. Όταν, λοιπόν, αποφασίστηκε το «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων, οι κυπριακές τράπεζες από τον Οκτώβρη του 2011, την επαύριο του ελληνικού PSI, ήταν ήδη ξοφλημένες. Μόνο δύο από τις μεγαλύτερες τράπεζες, η Λαϊκή και η Τράπεζα Κύπρου, έχασαν μαζί 3,5 δισ. ευρώ από τα ελληνικά ομόλογα, ποσό που αγγίζει το 20% του ΑΕΠ της Κύπρου, καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όλη η οικονομία της Κύπρου δεν ξεπερνά τα 32 δισεκατομμύρια ευρώ. Υπολογίζεται πως το «κούρεμα» στοίχισε συνολικά στη Μεγαλόνησο 4 με 5 δισ. ευρώ (παραπάνω από το 25% του ΑΕΠ της), αφήνοντας το κυπριακό τραπεζικό σύστημα εκτεθειμένο, καθώς το 40% του στηριζόταν στην Ελλάδα.
Έτσι, λοιπόν, την άνοιξη του 2012, ο μέχρι πρότινος πλεονασματικός προϋπολογισμός της Κύπρου παρουσιάζει για πρώτη φορά μετά από καιρό έλλειμμα έξι ποσοστιαίων μονάδων, ενώ οι δύο μεγάλες κυπριακές τράπεζες (Λαϊκή και Κύπρου) παρουσιάζουν μαύρες τρύπες πολλών δισεκατομμυρίων και χρήζουν άμεσης βοήθειας. Γνωρίζοντάς τα όλα αυτά, η κυπριακή κυβέρνηση ζήτησε επίσημα ενίσχυση τον Ιούνιο του ίδιου έτους από το ΔΝΤ και την ΕΕ κι ενώ μέχρι εκείνο το διάστημα οι κυπριακές τράπεζες είχαν κατορθώσει να υποκαταστήσουν τα κεφάλαια που τους έλειπαν με δανεικό χρήμα από το πρόγραμμα Έκτακτης Ενίσχυσης Ρευστότητας (Emergency Liquidity Assistance ή ELA) της ΕΚΤ. Η συζήτηση στο Eurogroup σχετικά με την οικονομική ενίσχυση της Κύπρου ήταν αναπόφευκτη από τη στιγμή που η ίδια η Λευκωσία την είχε ζητήσει, και κανονικά θα γινόταν τον Γενάρη του 2013. Εντούτοις, αναβλήθηκε για τον Μάρτιο αφενός μεν λόγω των κυπριακών εκλογών και αφετέρου εξαιτίας της αντιπαράθεσης σχετικά με την έκταση των χρηματοοικονομικών αναγκών της Κύπρου, και συγκεκριμένα τις κεφαλαιακές ανάγκες των τραπεζών της.
Τις ανάγκες αυτές είχε κληθεί να υπολογίσει η αμερικανική PIMCO, οι εκτιμήσεις της οποίας, ωστόσο, αμφισβητήθηκαν έντονα από τους Κύπριους τραπεζίτες και για τον λόγο αυτόν είχαμε αυτή την καθυστέρηση.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ: Μακροχρόνια και μεγάλη η ύφεση

Μ’ αυτά και μ’ αυτά, φτάσαμε στις 16 Μαρτίου, στη βραδιά του Eurogroup, το οποίο ομόφωνα αποφάσισε η Κύπρος να λάβει δάνειο 10 δισ., αρκεί να έβρισκε και η ίδια άλλα 5,8 δισ. από μη δανεικούς πόρους. Ωστόσο, η τελική συμφωνία εκείνης της βραδιάς, που σόκαρε την Ευρώπη και τον κόσμο, ήταν να «μπουν στο παιχνίδι» τόσο οι μεγαλοκαταθέτες (άνω των 100.000 ευρώ) με το 9,9% των καταθέσεών τους, όσο και οι μικροκαταθέτες (κάτω των 100.000 ευρώ) με το 6,75%, μέσω μιας έκτακτης οριζόντιας τραπεζικής εισφοράς, ανεξαρτήτως της τράπεζας με την οποία συναλλάσσονται.
Την Τρίτη 19 Μαρτίου, η κυπριακή Βουλή, πολιορκημένη από αγανακτισμένους διαδηλωτές, συζήτησε το «κούρεμα» των καταθέσεων που είχε ζητήσει η τρόικα και η ετυμηγορία της ήταν αρνητική. Ο κυπριακός λαός ευελπιστούσε πως μπορεί να βρεθεί ένας «από μηχανής θεός» εκ Ρωσίας που θα τους βοηθήσει, όμως, οι Ρώσοι επικαλέστηκαν το «ταβάνι» που είχε θέσει το Eurogroup στον δανεισμό της Κύπρου -θεωρήθηκε πως κάθε δανεισμός άνω των 10 δισ. δεν θα ήταν βιώσιμος- και δεν προχώρησαν σε περαιτέρω διαπραγματεύσεις με τη Λευκωσία για το περίφημο plan B.
Χρειάστηκε να περάσουν περίπου δέκα ημέρες, ώστε το Eurogroup να έρθει τελικά σε οριστική συμφωνία με τις κυπριακές αρχές για τη χρηματοδότηση των 10 δισ. από την τρόικα και τη δέσμευση πως η πρώτη δόση θα εκταμιευθεί σε δύο μήνες, ενώ οι καταθέσεις κάτω των 100.000 θα μείνουν «ανέγγιχτες».
Το μόνο σίγουρο είναι πως ακόμα και οι εγκυρότεροι οικονομολόγοι δύσκολα μπορούν να προβλέψουν το τι «ξημερώνει» για το Νησί της Αφροδίτης. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και τα νέα δεδομένα ακόμα διαμορφώνονται για να επιχειρήσει μέχρι και ο πιο διορατικός παρατηρητής να «προλάβει» τα δρώμενα και να κάνει την εκτίμησή του.
Ωστόσο, τραπεζικοί κύκλοι επισημαίνουν πως αν θα έπρεπε να κάνουν σώνει και καλά μια πρόβλεψη, αυτή είναι πως η πτώση του ΑΕΠ θα είναι μακροχρόνια και μεγάλη. «Πάντως», υπογραμμίζουν, «κανείς δεν γνωρίζει το κατά πόσο είναι εφικτό να αντιμετωπιστεί από τις τράπεζες που θα απομείνουν η αβεβαιότητα και η δυσπιστία του κόσμου, τόσο εξαιτίας της ύφεσης, όσο και εξαιτίας της μείωσης των καταθέσεων».
Δεν είμαστε σε θέση ούτε να παροτρύνουμε τον λαό της Κύπρου να εμπιστευτεί ξανά τις τράπεζες, ούτε να θεωρήσουμε δεδομένο πως θα ξανακινδυνεύσουν οι καταθέσεις του. Οφείλουμε, όμως, να τον προτρέψουμε να κάνει υπομονή, όπως άλλωστε κάνει και ο ελληνικός λαός και να θυμάται πως «το πιο βαθύ σκοτάδι είναι πάντα πριν την αυγή».