Μελομακάρονα συνταγη και τα έθιμα τους

Μύρισε μελομακάρονα, μύρισε Χριστούγεννα

Και μόνο το άκουσμα της λέξης «μελομακαρονα», φέρνει αμέσως στο μυαλό και στην καρδιά τη λέξη «Χριστούγεννα». Με το που λες «μελομακάρονα» μπορείς να μυρίσεις να περιχύνονται με καυτό σιρόπι, σύμφωνα με τη συνταγη. Και δεν είναι μόνο μία η συνταγη για τα μελομακάρονα.

Δεκάδες συνταγες για μελομακάρονα, μελομακαρονα πασπαλισμένα με καρύδια, μελοκακάρονα με σοκολάτα, μελομακαρονα, της αργυρως μπαρμπαριγου, κάθε συνταγη κι ένα μυστικό. Ήδη στις αρχές του Δεκέμβρη, αρχίζουμε να αναζητάμε συνταγες για μελομακαρονα. Όμως, όποια συνταγη για μελομακάρονα κι αν επιλέξουμε -με σιρόπι, με σοκολάτα, τα μελομακαρονα της αργυρως μπαρμπαριγου- μοιραζόμαστε όλοι ένα κοινό μυστικό. Μοιραζόμαστε τη χαρά για τον ερχομό των Χριστουγέννων και τη γέννηση του Χριστού.

Μελομακάρονα ένα …αρχαίο ειδωλολατρικό έθιμο

Πόσοι, όμως, γνωρίζουν αυτό το μυστικό; Ότι τα μελομακάρονα είναι, στην πραγματικότητα, ένα γλυκό, αν όχι με αρχαία ελληνική συνταγη, σίγουρα αρχαία ελληνική καταγωγή. Υπ΄αυτή την έννοια, τα μελομακαρονα είναι ένα γλυκό … περίπου ειδωλολατρικό. Είναι πολλά τα ελληνικά χριστιανικά έθιμα που οι ρίζες τους χάνονται βαθιά στο προχριστιανικά χρόνια. Αυτό ισχύει και για τη συνταγη για τα μελομακαρονα, όχι, βέβαια για τα μελομακάρονα με σοκολάτα ή αυτά της αργυρως μπαρμπαριγου, αλλά για τα αρχαία μελομακάρονα, τις μελιτόεσσες ή μελιτούττες. 

Οι Κήρες, οι καλικάντζαροι και άλλα μυθικά πλάσματα

Οι αρχαίοι Έλληνες, στην προσπάθειά τους να εξευμενίσουν τους φόβους τους και να ερμηνεύσουν τα μυστήρια του Κάτω Κόσμου, επινόησαν φανταστικά πλάσματα. Πρόκειται για τους «Κήρες», ψυχές που ζούσαν στον Άδη. Πιστευόταν ότι την τελευταία μέρα των Ανθεστηρίων, γιορτή του Διονύσου και του χθόνιου Ερμή, άνοιγαν οι πύλες του Άδη. Σύμφωνα με τη δοξασία, οι ψυχές ανέβαιναν στη γη και επιδίδονταν σε ανώδυνα πειράγματα σε βάρος των ανθρώπων. Οι άνθρωποι, για να εξευμενίσουν τους «Κήρες», έφτιαχναν τη μελιτούττα ή μελιτόεσσα, μικρές μελόπιτες, από μέλι και αλεύρι. Οι άνθρωποι πρόσφεραν στον Άδη και τις ψυχές μελομακάρονα φτιαγμένα με κάποια αρχαία συνταγη. Είναι απίθανο η συνταγη για τα «αρχαιοελληνικά μελομακάρονα» να ταυτίζεται με τις μεταγενέστερες, βασιζόταν όμως στις ίδιες πρώτες ύλες. 

Μελομακάρονα και γιορτές του Ήλιου

Κατά μια δεύτερη εκδοχή, η συνταγη για τα μελομακαρονα είναι μετεξέλιξη των γλυκών που φτιάχνονταν κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Τον Δεκέμβριο οι Έλληνες γιόρταζαν τον θεό Ήλιο και τον τιμούσαν για το φως της μέρας που άρχιζε να μεγαλώνει. Στα ελληνιστικά χρόνια, η γιορτή του Ήλιου ήταν το «Τριέσπερον». Παρομοίως, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου τα γενέθλια του «Αήτηττου Ήλιου». Σε αυτές τις γιορτές, οι άνθρωποι προσέφεραν γλυκά παρασκευάσματα, με βάση το αλεύρι, το μέλι και τους ξηρούς καρπούς. Δεν είναι, λοιπόν, απίθανο, η συνταγη για τα μελομακαρονα να είναι τόσο παλιά όσο και αυτές οι γιορτές. 

Μελομακάρονα, χριστιανικά χρόνια και Βυζάντιο

Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, οι γιορτές προκάλεσαν την αντίδραση Εκκλησίας, γιατί συντηρούσαν την ειδωλολατρία και ανέκοπταν τη διάδοση του Χριστιανισμού. Συνεπώς, με τον 62ο κανόνα της Εν Τρούλλω Οικουμενικής Σύνοδου ή Πανθέκτης, οι γιορτές του Ήλιου κηρύχθηκαν παράνομες και εξαφανίστηκαν. Όχι, όμως, τα μελομακαρονα. Το πιθανότερο, μάλιστα, είναι ότι στα βυζαντινά χρόνια προστέθηκαν στη συνταγη για τα μελομακαρονα μέλι και καρύδια. Το μέλι και τα καρύδια είναι προαιώνια σύμβολα γονιμότητας και ευζωίας και ήταν εύλογο να ενσωματωθούν στις συνταγες για μερομακαρονα. Είναι, επίσης, βέβαιο ότι στα βυζαντινά χρόνια η συνταγη για τα μελομακαρονα συνδέθηκε με τις γιορτές του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων. 

Πατρίδα για τη συνταγη μελομακάρονα είναι η Μικρά Ασία

Τα μελομακαρονα την πλέον χαρακτηριστική χριστουγεννιάτικη συνταγη καθιέρωσαν οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας. Οι συνταγες για τα μελομακαρονα περιελάμβαναν φοίνικες ή φοινίκια -χουρμάδες-, εξ ου και τα μελομακαρονα ονομάζονται και φοινίκια. 

Τα μελομακάρονα σήμερα

Η απειράριθμες συνταγες για μελομακαρονα, με σιρόπι, με σοκολάτα, τα μελομακαρονα της αργυρως μπαρμπαριγου, δηλώνουν ένα και μόνο πράγμα. Το μελομακαρονα είναι το απόλυτο χριστουγεννιάτικο γλυκό. Οι μόνοι που μπορούν να τα συναγωνιστούν είναι οι κουραμπιέδες. «Η βασιλόπιττα, μετά των υπασπιστών της μελομακαρούνων και κουραμπιέδων». Έτσι αναφέρονται τα δύο αγαπημένα χριστουγεννιάτικα γλυκά στα «Μικρασιάτικα Χρονικά» του 1963. Κι είναι πολλές ακόμη οι παραδόσεις που συνδέονται με τις συνταγες για τα μελομακαρονα, όπως αυτή του νεκρόδειπνου των αρχαίων. Αυτό, όμως, είναι θέμα για κάποιο άλλο άρθρο.

Μετά από όλες αυτές τις πληροφορίες διαβάστε και το άρθρο μου για μελομακαρονα με λιγα υλικα.Και επειδή σίγουρα σας έχω ανοίξει την όρεξη για μελομακάρονα, φτιάξτε την παρακάτω συνταγή!

Eυκολα μελομακαρονα

Πηγές:

Ιστοσελίδες

http://www.mixanitouxronou.gr/i-tafi-stin-archea-ellada-i-peripiisi-tou-nekrou-i-mirologistres-i-vradines-kidies-ta-nekrodipna/

https://www.latsis-foundation.org/content/elib/book_2/kerameikos_gr.pdf

https://www.latsis-foundation.org/content/elib/book_2/kerameikos_gr.pdf

Γενική βιβλιογραφία

Σπύρος Ασδραχάς, “Το μερίδιο του νεκρού: Νεκρόδειπνα (Πάτμος – Κρήτη).,” Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (ΙΙΕ) / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ), 05-Dec-1995.

http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/2009_3_4_Boumis.pdf (πενθέκτη οικουμενική σύνοδος)

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/i-tafi-stin-archea-ellada-i-peripiisi-tou-nekrou-i-mirologistres-i-vradines-kidies-ta-nekrodipna/

(http://www.ekivolos.gr/O%20thanatos%20kai%20h%20tafh%20sthn%20arxaia%20Ellada.htm)

Απόσπασμα από το βιβλίο της Άρτεμις Σκουμπουρδή, «Αθήνα: Μια πόλη μαγική» (Αθήνα, 2006, εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ)

Βαρβούνης Μανόλης Γ., Μελετήματα ελληνικής λαογραφίας Εθιμική και θρησκευτική λαογραφία

Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους

Έντουαρντ Κάρπεντερ, Παγανισμός και χριστιανική θρησκεία, εκδόσεις περίπλους, αθήνα 2002

Κυριακίδου Νέστορος Άλκη, Ο Δώδεκα Μήνες, τα Λαογραφικά, Μαλλιάρη Παιδεία, Θεσ/νικη 1982

Λεκατσάς Παναγής, η Καταγωγή των θεσμών των εθίμων και των δοξασιών, Αθήνα 1951

https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=%CF%86%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B9&dq=

Το άρθρο Μελομακάρονα συνταγη και τα έθιμα τους εμφανίστηκε πρώτα στο Argiro.gr.