Η Κρητική Πολιτεία και οι θεσμοί της

Του Απόστολου Διαμαντή

Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη κυκλοφόρησε στην αγγλική γλώσσα από τις εκδόσεις Ηρόδοτος: το έργο του ιστορικού και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Εμμανουήλ Χαλκιαδάκη The Political Status οf the Cretan State (1898-1913): Autonomy Under Dispute. Political, Social, and Ecclesiastical Life Through the Apparent Autonomy (Αθήνα 2022), με πρόλογο του άγγλου διπλωμάτη, συγγραφέα και πρώην πρέσβη

της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα sir Michael Llewellyn- Smith, ο οποίος εξάλλου μας έχει δώσει το καλύτερο ίσως έργο για τη Μικρασιατική Καταστροφή, Το όραμα της Ιωνίας (ΜΙΕΤ, Αθήνα 2009).

Η περίοδος που μελετά ο Χαλκιαδάκης είναι εξαιρετικά κρίσιμη τόσο για την Ελλάδα, όσο κυρίως για την Κρήτη και τους Κρητικούς: η Ελλάδα βρίσκεται στα τέλη του 19ου αιώνα μπροστά σε ένα οριακό σημείο για την πραγματοποίηση των αλυτρωτικών επιδιώξεων που έχουν καθοριστεί από την πολιτική της Μεγάλης Ιδέας, δηλαδή την απελευθέρωση των αλύτρωτων ακόμα ελληνικών περιοχών, οι οποίες με συμπαγείς ελληνορθόδοξους πληθυσμούς ζουν υπό την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Με το τέλος της Κρητικής Επανάστασης το 1896, η Κρήτη αναγνωρίστηκε ως αυτόνομο κράτος υποτελές στις Μεγάλες Δυνάμεις  – Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία – και υπό την κυριαρχία της Τουρκίας. Το «κράτος» αυτό ονομάστηκε Κρητική Πολιτεία και αυτοκαταλύθηκε το 1913, μετά  την ένωση  της Κρήτης με την Ελλάδα.

Είχαν προηγηθεί επαναστάσεις των Κρητικών το 1841 και το 1958 με τα κινήματα  Χαιρέτη και Μαυρογένη, τα οποία επέτρεψαν την κατοχή όπλων και αυτοδιοικητικών προνομίων στην εκκλησία και την εκπαίδευση και εν συνεχεία η επανάσταση του 1866-1869, που κατέληξε στη Σύμβαση της Χαλέπας, με την οποία η Κρήτη κέρδιζε την απόσχισή της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και μια σχετική αυτονομία υπό διεθνή έλεγχο.

Ωστόσο, μετά τις συνεχόμενες σφαγές Κρητών από τους Τούρκους, κατά την περίοδο 1896 – 1897, η Ελλάδα απέστειλε στρατεύματα στο νησί, ακολούθησε ο ατυχής πόλεμος της Ελλάδας με την Τουρκία το 1897 και  η έλευση στις 9 Δεκεμβρίου 1898 του πρίγκιπα Γεωργίου Ύπατου Αρμοστή Κρήτης με τριετή θητεία. Ο πρίγκηπας Γεώργιος έφτασε στη Σούδα με τη ρωσική ναυαρχίδα “Νικόλαος Α΄” και αυτό ήταν το πρώτο βήμα για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε το 1913.

Αυτό είναι το συνοπτικό ιστορικό του Κρητικού Ζητήματος, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Κρητική Πολιτεία υπήρξε ο προάγγελος της ένωσης και έλυσε ουσιαστικά με τη σύστασή της το Κρητικό Ζήτημα.

Ο καθηγητής Εμμανουήλ Χαλκιαδάκης, με εκτεταμένη χρήση πρωτογενών πηγών, κυρίως προξενικών εκθέσεων από τα αρχεία του Foreign Office, τα οποία παρατίθενται στο τέλος υπό μορφήν παραρτήματος, εντός του οποίου βρίσκουμε επίσης και τα κείμενα των συνταγμάτων της Κρητικής Πολιτείας των ετών 1899 και 1907, μας παραδίδει μια πολύτιμη εργασία όχι μόνον για την πορεία της Κρήτης από την Αυτονομία προς την Ένωση, αλλά και για την έννοια της «Αυτονομίας» κατά τον 19ο αιώνα, ο οποίος ήταν ασφαλώς ο αιώνας της συγκρότησης των νέων εθνικών κρατών στην Ευρώπη.

Το αίτημα της εθνικής αυτοδιάθεσης των λαών ήταν κυρίαρχο σε όλο τον 19ο αιώνα, η Ελληνική Επανάσταση ήταν πρωτοπόρος στη διατύπωση αυτού του αιτήματος, το 1848 ήταν η κομβική στιγμή για τη γενίκευσή του σε όλη την Ευρώπη και αυτό ήταν ένα αίτημα που κατέληξε ασφαλώς στην Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και στην επικράτηση του κεμαλικού εθνικού κινήματος το 1922.

Στην περίπτωση του Κρητικού Ζητήματος η ρομαντική Ευρώπη κινητοποιείται αμέσως και φιλοκριτικά κομιτάτα ιδρύονται, το ένα μετά το άλλο σε Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Ελβετία, Ιταλία και Σερβία. Στη Γαλλία οι πιο γνωστοί διανοούμενοι είχαν δημοσίως επικρίνει τη στάση της γαλλικής κυβέρνησης στο Κρητικό Ζήτημα, απαιτώντας μια πιο σαφή θέση υπέρ της Ελλάδας, με κορυφαίο ανάμεσά τους τον Βίκτωρα Ουγκώ, ο οποίος τον Φεβρουάριο του 1867 απευθύνει θερμή επιστολή διαμαρτυρίας «Προς τους ισχυρούς της γης», η οποία κλείνει με τη φράση: «Ενάντια σε ένα μικρό λαό συνωμοτούνε έξη η εφτά μεγάλες δυνάμεις. Ποια είναι η συνωμοσία αυτή; Η συνωμοσία της σιωπής. Μα το αστροπελέκι δεν είναι βουβό. Έρχεται από ψηλά και στη γλώσσα της πολιτικής το αστροπελέκι το λένε επανάσταση».

Οι επαναστάσεις πράγματι δεν άργησαν και οι κρητικοί έδωσαν τη δική τους απάντηση στο μεγάλο εθνικό αίτημα του 19ου αιώνα. Ένα αίτημα που η στέρεα δομημένη εργασία του κ. Χαλκιαδάκη αναδεικνύει με μεγάλη διαύγεια και σαφήνεια, επαναφέροντας σήμερα την ξεχασμένη μεν αλλά πάντοτε παρούσα ιδέα της εθνικής και πολιτισμικής αυτονομίας των λαών.

The post Η Κρητική Πολιτεία και οι θεσμοί της appeared first on antinews.gr.