Νίκος Μπακουνάκης: Η σάγκα μιας οικογένειας από την Πάτρα

Νομικός; Συγγραφέας; Καθηγητής; Δημοσιογράφος; Ιστορικός; Sui Generis εστέτ; Όλα αυτά. Ο Νίκος Μπακουνάκης στο νέο του βιβλίο Γκούτλαντ, Ο Γουσταύος Κλάους και η χώρα του κρασιού (εκδ. Πόλις), συνθέτει ένα εξαίσιο, πλούσιο υφαντό. Ένα πατσγουόρκ οικονομικής ιστορίας που βέβαια προκύπτει από την προσεκτική και ευαίσθητη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Εν προκειμένω γύρω από τον βαυαρικής καταγωγής Γουσταύο Κλάους και τη δημιουργία στην Πάτρα της οινοποιίας Achaia Clauss, στη χώρα

του κρασιού. Ιχνηλατώντας τις περίπλοκες ποτυχώσεις της οικογένειάς του και το σύνολο των επαγγελματικών και φιλικών του σχέσεων (στη βαθιά Γερμανία, Ευρώπη και Ελλάδα), αναβιώνει τελικά μία δυναμική στιγμή της ευρωπαϊκής ιστορίας από το 1833 έως το 1949.

Δημιούργησε διάχυση και μίμηση

Γράφει ο Νίκος Μπακουνάκης στην εκπνοή του πρώτου κεφαλαίου: «Ο Γουσταύος Κλάους και η Αχαΐα δημιούργησαν διάχυση και μίμηση, καθώς και ένα δίκτυο τεχνολογίας, οινογνωσίας, πληροφορίας και επιχειρηματικής κουλτούρας που παρέμεινε ισχυρό σε όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα -πράγμα σπάνιο σε όλο τον ευρωπαϊκό Νότο, τόσο στην Πελοπόννησο και τα Επτάνησα όσο και στο ιταλικό Mezzogiorno, εκεί όπου έδρασαν όπως θα δούμε στη συνέχεια, Ελβετοί, Γερμανοί και Άγγλοι επιχειρηματίες».

Γκούτλαντ

Και βέβαια η ιστορία του οίκου αντανακλά και την ευρύτερη ιστορία της Πάτρας, με επίκεντρο την Γκούτλαντ και τον οίνο.

«Η τέλεια διάταξη των αμπελώνων του Κλάους {…} αναδεικνύει την Gutland, αυτό το “γερμανικό βουνό” της Πάτρας (“der deutsche Berg”), όπως το χαρακτήριζαν γερμανικοί οδηγοί, σε εντυπωσικό χώρο. Με τους πύργους και τις επαύλεις, τόσο τη δική του, τη σημερινή “Βίλα Κωστάντσα”, όσο και των στελεχών του -των Άμβουργερ, των Κλίπφελ, των Ρίδελ, των Κέλερ-, ο Κλάους εισήγαγε στην Ελλάδα την οικονομική και πολιτισμική έννοια και λειτουργία του “οινικού πύργου” (château), έτσι όπως καλλιεργήθηκε και υλοποιήθηκε στην περιοχή του Μπορντώ».

Από το ειδικό στο γενικό

Στην Γκούτλαντ, ο Νίκος Μπακουνάκης ζουμάρει επίμονα σε λεπτομέρειες της ανθρώπινης ζωής. Πραγματοποίησε ασύλληπτη ιστορική έρευνα -σε ποιότητα, βάθος και εύρος. Με τη μεθοδικότητα του επιστήμονα εντομολόγου αξιοποιεί αποδείξεις αγορών, τιμολόγια, μετοχολόγια, εμπορικά, νομικά αρχεία, φορολογικές δηλώσεις, ενοικιαστήρια, προφορικούς μύθους, απογραφές, εισιτήρια, διαθήκες, νεκρολογίες, φωτογραφικά ενσταντανέ -ό,τι ίχνος μπορεί να αφήσει πίσω του ένας ανθρώπινος βίος.

Με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας ανασταίνει όχι μόνο τη μεγάλη οικογένεια την οποία ακολουθεί μέχρι τη σύγχρονη ιστορία αλλά και όλη τη σκηνογραφία της τότε Ελλάδας, αλλά και της Βαυαρίας. Η μικροϊστορία ενυφαίνεται με την ευρύτερη Ιστορία. Αποδεικνύει άριστα ένα αξίωμα της αισθητικής: Ότι μόνο μέσα από το ειδικό, το συγκεκριμένο ανθρώπινο, μπορεί κανείς να εκφράσει τα μεγάλα μεγέθη, τα υπαρξιακά, τις ουμανιστικές αλήθειες -και όχι vice versa.

Οι διακλαδώσεις της οικογένειας στον τόπο και το χρόνο

Ο Νίκος Μπακουνάκης πιάνεται από ένα πραγματολογικό στοιχείο για να ακολουθήσει τις διακλαδώσεις της οικογένειας σε ένα συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ως συναρπαστικός αφηγητής, αφήνει την αφήγησή του με άνω τελεία για να ξεκλειδώσει άλλες πόρτες στην ιστορία ενός προσώπου, να ταξιδέψει στα απόνερα της ιστορίας του.

Πριν φτάσει το γάμο του Γουσταύου Κλάους με τη Θωμαΐδα, το γένος Καρπούνη, ακολουθεί την οικογένεια της μέλλουσας νύφης, που συνδέεται στενά με τους Βαυαρούς της Αθήνας, τον Όθωνα και την Αμαλία. Όπως άλλωστε όλοι οι Γερμανοί της πρωτεύουσας, κυρίως στρατιωτικοί, διπλωμάτες ή τεχνοκράτες. Ενώ οι Γερμανοί της Πάτρας, έμποροι και επιχειρηματίες, στρέφονταν προς τη Δύση «και στην περίπτωση του Γουσταύου, προς την Ινδία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική».

Σε τι φάση βρίσκονταν τα μέλη της οικογένειάς της τη δεκαετία του 1850, λίγο πριν το γάμο το 1857; Ο αναγνώστης θα γνωρίσει μερικά από τα αδέλφια της, τον Αιμίλιο Καρπούνη της Στρατιωτικής Ακαδημίας του Μονάχου, που τελικά προσεδαφίστηκε σε ένα σπίτι στη Μηλιώνη και έζησε ως bon vivant. Τον Θεόδωρο Καρπούνη παρασημοφορημένο αξιωματικό της Λεγεώνας της Τιμής, κοντινό του Γεώργιου της αγγλικής αυλής, «αυτού του μυθιστορηματικού πρίγκιπα που παντρεύτηκε τη Μαρία Βοναπάρτη αλλά και υπήρξε, μέχρι το θάνατό του, εραστής του θείου του Βαλντεμάρ, πρίγκιπα της Δανίας και αδελφού του πατέρα του». Σε πολλά σημεία θα βρει αφορμές για να φωτίσει καίριες στιγμές της ευρύτερης οικογένειας.

Σαν Σέρλοκ Χολμς

Ο συγγραφέας περνάει από έναν ιστορικό κρίκο στον άλλον με την πλαστικότητα χορευτή. Σαν Σέρλοκ Χολμς αφήνεται να στοχαστεί πάνω σε κάθε τεκμήριο, να συλλάβει την ερμηνεία του, με μεγάλες ανάσες. Αφήνει σε κοινή θέα τα γρανάζια της εργασίας του. Για παράδειγμα: «Η ταφή της Θωμαΐδας Κλάους στο Μόναχο γεννά πολλές απορίες. Γιατί δεν τάφηκε στην Ελλάδα; Το θέμα δεν ήταν, προφανώς, τεχνικό {…} Δεν ξέρουμε αν ο Γουσταύος Κλάους ταξίδεψε στο Μόναχο για την κηδεία. Η απορία για τον τόπο όπου τάφηκε η Θωμαΐδα μεγαλώνει από τη στιγμή που, όπως θα δούμε, ο Γουσταύος Κλάους φαίνεται ότι είχε αποφασίσει να ταφεί ο ίδιος στην Πάτρα».

Και έτσι ενώ πρόκειται για εξαιρετικά πυκνογραμμένο κείμενο, δεν μπουκώνει, δεν καθιζάνει υπό το βάρος των ιστορικών στοιχείων. Ο Νίκος Μπακουνάκης βυθίζεται εκεί όπου υπάρχει ποίηση, στην ανεξιχνίαστη ψυχή των ανθρώπων και των πραγμάτων. Και ο αναγνώστης δεν διαβάζει στεγνή ιστορία αλλά παρακολουθεί την ανασύσταση ανθρώπινων πλασμάτων για τα οποία δεν υπάρχει ποτέ οριστική αλήθεια.

Αθήνα Πάτρα: Έξι μέρες δια ξηράς

Ωστόσο, ακόμη και εκεί που παραθέτει σκέτα δεδομένα, υπάρχει η αίσθηση της προοπτικής.

«Είναι σίγουρο ότι μέχρι το 1858 ο Γουσταύος Κλάους δεν είχε ταξιδέψει ποτέ στην Αθήνα. Η Ελλάδα δεν αποτελούσε ακόμα ενοποιημένο εθνικό χώρο, καθώς δεν υπήρχαν ενοποιητικά δίκτυα, κυρίως δρόμοι και σιδηρόδρομοι. Πέντε ώρες -ή, στην καλύτερη περίπτωση, τέσσερις- διαρκούσε η διαδρομή από την Πάτρα ώς το χωριό Αχαγιά, στο νοτιοδυτικό άκρο της πατραϊκής πεδιάδας, μια απόσταση 25 χιλιομέτρων. Οκτώ ώρες διαρκούσε η διαδρομή μέχρι το Αίγιο, στα βορειοανατολικά -δηλαδή στην σιτορική πόλη της Βοστίτσας, που οι αμπελώνες της έδιναν την καλύτερη ποιότητα σταφίδας. Η διαδρομή ώς τον Πύργο, τη σημαντικότερη πόλη της Ήλιδας, στα νοτιοδυτικά, διαρκούσε παραπάνω από είκοσι μία ώρες. Το ταξίδι από την Πάτρα μέχρι την Αθήνα, δια ξηράς, διαρκούσε πέντε ώς έξι μέρες, με τις απαραίτητες στάσεις και διανυκτερεύσεις».

Σαινσιμονική ευαισθησία

Η δημοσιογραφική του κουλτούρα εμπλουτίζει το κείμενο με σαφήνεια και δομή ενώ παράλληλα εμπλουτίζεται από τη φιλολογική του εμβρίθεια.

Γράφει για τον τάφο όπου κείται ο Γουσταύος Κλάους στην Αχαΐα, μέσα στην κατοικία του, για ένα ποίημα του Φέρντιναντ Φράιλιγκρατ (1810-1876). «Το γεγονός ότι ο Κλάους επέλεξε τους στίχους ενός τόσο “πολιτικού” ποιητή ίσως να σχετιζόταν με μια δική του ιδέα περί σοσιαλισμού, με μια κάποια σαινσιμονική ευαισθησία, όπως άλλωστε δείχνει η δημιουργία της κοινότητας της “Αχαΐας” μέσα στους χώρους του οινοποιείου -με τις κατοικίες των εργαζομένων, το σχολείο για τα παιδιά και τις εκκλησίες-, αλλά και ορισμένες, σπάνιες, πολιτικές παρεμβάσεις του, που θα τις δούμε στις επόμενες σελίδες. Ενδεχομένως, όμως, η επιλογή των συγκεκριμένων στίχων να σχετιζόταν απλώς με το συναισθηματικό τους φορτίο. Έτσι κι αλλιώς, το εν λόγω ποίημα είχε κερδίσει, εκείνο τον καιρό, πολλές καρδιές, που δεν δίσταζαν να ριχτούν και να καούν στη φωτιά του έρωτα ή στη φωτιά ενός ιερού καθήκοντος, μιας υψηλής αποστολής».

Ο γενέθλιος τόπος

Εν τέλει, ο Νίκος Μπακουνάκης συμπυκνώνει όλες τις αρετές που τον καθιέρωσαν στα υψίπεδα των ελληνικών γραμμάτων. Μια ιδιότυπη επιμειξία: Στιλ, γνώση, επιστημονικότητα. Καθηγητής στο πανεπιστήμιο, γαλλομαθής και ευρωπαίος, με νομικές σπουδές και δημοσιογράφος, σύγχρονος άνθρωπος, δημιουργός του σημαντικότερου ενθέτου βιβλίων, στο Βήμα της Κυριακής. Αλλά και κάτι ακόμη.

Ο Νίκος Μπακουνάκης γεννήθηκε στην Πάτρα. Η νοσταλγία του γενέθλιου τόπου εμποτίζει γλυκά αυτό το εξαιρετικό βιβλίο.

ΠληροφορίεςΝίκος ΜπακουνάκηςΓκούτλαντ, Ο Γουσταύος Κλάους και η χώρα του κρασιού

Εκδόσεις Πόλις, Μάρτιος 2024

Σελ. 391