Ian Kershaw: «Η ναζιστική δικτατορία»

Ο κορυφαίος ιστορικός του ναζισμού Ίαν Κέρσοου παρουσιάζει εδώ την εξέλιξη της μεταπολεμικής ιστοριογραφίας που αφορά τη ναζιστική δικτατορία. Σε μια πρώτη φάση οι Γερμανοί ιστορικοί ήταν σοκαρισμένοι, καθώς έπρεπε να αντιδράσουν στις ακραίες ερμηνείες των Άγγλων και Αμερικανών συγγραφέων, οι οποίοι παρουσίαζαν την εποχή της ανόδου του Χίτλερ ως «το αποκορύφωμα της στρεβλής γερμανικής πολιτιστικής και πολιτικής ανάπτυξης από την εποχή του Λούθηρου ή και ακόμα νωρίτερα», ενώ η σύλληψη και η δίκη του Άιχμαν

(1961), μαζί με το επαναστατικό πνεύμα που έφεραν στο προσκήνιο οι νεολαιίστικες εξεγέρσεις της δεκαετίας του ’60, εμφάνισαν μια νέα γενιά Γερμανών ιστορικών, η οποία αμφισβητούσε το κατεστημένο και ήθελε να πει τη δική της εκδοχή καταλογίζοντας ευθύνες στο γερμανικό έθνος και στο γερμανικό κράτος, και πυροδοτώντας μια λυσσαλέα αντιπαράθεση στον χώρο των πανεπιστημιακών συγγραφέων. Η αντιπαράθεση γνώρισε μια νέα έξαρση με την εμφάνιση στις αρχές της δεκαετίας του ’80 του σίριαλ «Ολοκαύτωμα», καθώς και με την προσπάθεια του Ντέιβιντ Ίρβινγκ να αθωώσει τον Χίτλερ από την ευθύνη της «τελικής λύσης».

Όπως συνηθίζει σε κάθε βιβλίο του, ο Βρετανός ιστορικός γράφει με απόλυτο επαγγελματισμό, σέβεται κάθε διαφορετική άποψη, εξετάζει όλα τα επιχειρήματα, ερευνά σε βάθος όλες τις απόψεις και κάθε νέο στοιχείο, δεν διστάζει να κρίνει, να κατακρίνει ή να επαινέσει τη σημαντική δουλειά των συναδέλφων του, ενώ οι αξιολογήσεις του για κάθε ζήτημα είναι υψηλού επιπέδου, τεκμηριωμένες, αναλυτικές και σαφείς. Έχοντας ξεκινήσει από τη Μεσαιωνική ιστορία επικεντρώθηκε στην εξέταση της ναζιστικής περιόδου, μιας περιόδου που έχει αφήσει μέχρι σήμερα τα σημάδια της στη γερμανική κοινωνία που προσπαθεί ακόμα να απενοχοποιηθεί, έπειτα από σχεδόν ογδόντα χρόνια. Η πολιτική ζωή της Γερμανίας καθορίστηκε από μια αποτυχημένη συνθήκη ειρήνης μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία προκάλεσε τεράστια απογοήτευση στον γερμανικό λαό, απογοήτευση που ριζοσπαστικοποιήθηκε εξαιτίας της παγκόσμιας ύφεσης στη δεκαετία του ’30.

{jb_quote} Έρχεται η συστηματική ιστορική έρευνα να εμποδίσει τη δημιουργία σχημάτων και θρύλων που αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα νέα, ισχυρά, φασιστικά ρεύματα της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού και της ηλιθιότητας. {/jb_quote}

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο εμφανίστηκε ο Χίτλερ και οι Ναζί τροφοδοτώντας την κοινή γνώμη με αφηγήματα αποδιοπομπαίων τράγων, επιτυχιών και επιτευγμάτων τα οποία είχαν ως κεντρικό άξονα τον πόλεμο. Οι Ναζί κατάφεραν να υλοποιήσουν την επιθυμία των ελίτ της γερμανικής κοινωνίας –αλλά και μεγάλων στρωμάτων του λαού– για μια αχαλίνωτη, σοβινιστική και ιμπεριαλιστική επιβολή στην Ευρώπη και βαθμιαία σε ολόκληρο τον κόσμο. Η επιθετική, επεκτατική τακτική που ακολούθησαν ήταν μονόδρομος, δεν υπήρχε άλλος τρόπος επιβίωσης του καθεστώτος και στην πραγματικότητα το σύστημα εμπεριείχε τους όρους της διάλυσης μέσα στις ίδιες τις δομές του. Σ’ αυτή τη διαδικασία, λέει ο Κέρσοου, ο ρόλος του Χίτλερ ήταν αναμφισβήτητα πρωταγωνιστικός, κατάφερε να εμφανίζεται υπεράνω κάθε διαμάχης που προέκυπτε στο αχανές ναζιστικό κράτος διατηρώντας την αύρα του αλάθητου, στις κρίσιμες στιγμές ωθούσε τις καταστάσεις στις πιο ακραίες εκδοχές τους και η συμβολή του στην εξολόθρευση των Εβραίων είναι βέβαιη, παρά την έλλειψη επιβαρυντικών εγγράφων, καθώς οι Ναζί περιέβαλλαν τις σχετικές αποφάσεις με άκρα μυστικότητα.

Με το πέρασμα του χρόνου οι εντάσεις γύρω από την εποχή του ναζισμού ατόνησαν, όμως ο απόηχος των δραστηριοτήτων του Τρίτου Ράιχ και κυρίως τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος εξακολουθούν να συγκινούν και να παθιάζουν. Την ίδια στιγμή η επανεμφάνιση νεοφασιστικών αντιλήψεων και κινημάτων φέρνει στην επιφάνεια την ανάγκη μελέτης της ανόδου και της επικράτησης των Ναζί. Σ’ αυτό το σκηνικό, λέει ο Κέρσοου, έρχεται η συστηματική ιστορική έρευνα να εμποδίσει τη δημιουργία σχημάτων και θρύλων που αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα νέα, ισχυρά, φασιστικά ρεύματα της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού και της ηλιθιότητας.

Η ναζιστική δικτατορία
Ιστοριογραφικά προβλήματα και ερμηνευτικές προσεγγίσεις
Ian Kershaw
μετάφραση: Μενέλαος Αστερίου
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 384
ISBN: 978-960-16-8433-8
Τιμή: 20,90€