John le Carré: «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο»

Το βιβλίο που έμελλε να γίνει το εμβληματικό κατασκοπικό μυθιστόρημα με φόντο την εποχή του Ψυχρού Πολέμου είναι το τρίτο κατά σειρά του Τζον λε Καρέ, αυτό που τον καθιέρωσε παγκόσμια. Πρώτη του έκδοση το 1963, ενώ αποτέλεσε εξίσου μεγάλη εμπορική επιτυχία η μεταφορά του στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστή τον Ρίτσαρντ Μπάρτον.

Μυθοπλασία με αγωνιώδεις καταστάσεις και πρόσωπα φανταστικά μπλέκονται σε μια ατέρμονη κίνηση σε τούτο το βιβλίο, το οποίο όπως είχε δηλώσει ο ίδιος ο συγγραφέας, δημιουργήθηκε κάτω από συνθήκες πολιτικής αηδίας και προσωπικής σύγχυσης. Το μυθιστόρημα Ο κατάσκοπος

που γύρισε από το κρύο γράφτηκε στη διάρκεια της θητείας του ως γραμματέα στην αγγλική πρεσβεία στη Βόννη και το υπέγραψε με ψευδώνυμο. Ο ίδιος ήταν κατάσκοπος (το πραγματικό του όνομα ήταν Ντέιβιντ Τζον Μουρ Κόρνουελ), γι’ αυτό και κατάφερε να αποδώσει όσο κανείς άλλος το κλίμα των μυστικών υπηρεσιών, την προδοσία και τις τακτικές τους.

Κεντρικός χαρακτήρας στα δύο πρώτα του βιβλία, Η τελευταία κλήση και Ο ποιοτικός φόνος, είναι ο Τζορτζ Σμάιλι, για τον οποίο επιφυλάσσει στο τρίτο βιβλίο μια εμφάνιση γκεστ, που όμως κινεί τα νήματα και είναι προφανώς ο ιθύνων νους. Ποιος είναι όμως «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» και μια πολυδαίδαλη πλοκή για την επιστροφή του, που του επιφυλάσσει δυσάρεστες εκπλήξεις, είναι ο κεντρικός άξονας του βιβλίου, με κύριο πρόσωπο τον Βρετανό κατάσκοπο Άλεκ Λίμας. Αμφιλεγόμενος χαρακτήρας, κάποιος που «αντιμετώπιζε την αποτυχία όπως μια μέρα ίσως θ’ αντιμετώπιζε τον θάνατο, με την κυνική δυσαρέσκεια και το κουράγιο ενός μοναχικού ανθρώπου», και ταυτόχρονα ένας άνθρωπος που μπορεί εύκολα να προκαλέσει φασαρίες, χωρίς οίκτο για τους άλλους, όμως με αυτολύπηση για όσα προξενεί.

Ο Λίμας θα βρεθεί στο Τείχος του Βερολίνου –που χώρισε τη Γερμανία στη μέση το 1961–, και περιμένει με αγωνία τον πληροφοριοδότη του να περάσει το τείχος. Αυτός όμως δολοφονείται μπροστά στα μάτια του, με αποτέλεσμα ο Λίμας να χρεωθεί την αποτυχία κατάρρευσης του δικτύου που είχε στήσει. Ταυτόχρονα, ο μεγάλος κερδισμένος είναι ο Μουντ, ο υψηλά ιστάμενος της αντίθετης πλευράς των Ανατολικογερμανών. Έτσι, ο Λίμας αναγκάζεται να επιστρέψει από το κρύο –κατά την ιδιόλεκτο των κατασκόπων– και να συναντήσει τον αρχηγό.

Ο αρχηγός έχει όμως να του αναθέσει μια τελευταία αποστολή, προτού ο πράκτοράς του συνταξιοδοτηθεί. Καταλαβαίνει τις δυσκολίες, αλλά ο πόλεμος των κατασκόπων δεν τελειώνει ποτέ: «Είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε χωρίς οίκτο, έτσι δεν είναι; Όμως βέβαια αυτό είναι αδύνατο. Μπορεί να φερόμαστε με σκληρότητα ο ένας στον άλλο, αλλά στην πραγματικότητα δεν είμαστε έτσι. Θέλω να πω… δεν μπορεί κάποιος να μένει συνέχεια έξω στο κρύο· κάποια στιγμή θα πρέπει να γυρίσει πίσω». Για να καταλήξει όμως: «Θέλω να μείνεις έξω στο κρύο για λίγο ακόμα».

{jb_quote}Ατμόσφαιρα κλειστοφοβική, παρότι ο αναγνώστης νιώθει πως βρίσκεται έξω, εκτεθειμένος στο κρύο, στην προδοσία, στα μυστικά που ανατρέπονται, στα γιατί των αόρατων πολέμων.{/jb_quote}

Η αποστολή του Λίμας είναι να εισχωρήσει στο εχθρικό στρατόπεδο, παίζοντας τον ρόλο διπλού πράκτορα. Θα πρέπει να πουλήσει δήθεν μυστικά στους Ανατολικογερμανούς και να τους πείσει ότι ο Μουντ είναι πράκτορας των Βρετανών, ώστε να τον εκτελέσουν. Πόσο όμως είναι αυτό εφικτό και από τι εξοντωτικές ανακρίσεις θα περάσει, είναι ήδη προετοιμασμένος. Είναι σκληρός, πρέπει να αντέξει. Το σχέδιο είναι οργανωμένο ερήμην του, ο ίδιος απλώς θα παίξει έναν ρόλο και θα παρασύρει μαζί του, άλλοτε εσκεμμένα και άλλοτε όχι, την κοπέλα του, τους υφιστάμενους του Μουντ ή της δικής του υπηρεσίας. Παράπλευρες απώλειες, άνθρωποι που θυσιάζονται στον βωμό ενός παράξενου, αθέατου πολέμου, όπου το έδαφος είναι σαθρό σαν κινούμενη άμμος, διαπίστωση στην αρχική θέση του αρχηγού του: «Τι νομίζεις ότι είναι οι κατάσκοποι; Ιερείς, άγιοι και μάρτυρες; Είναι μια ελεεινή παρέλαση από ματαιόδοξους, ηλίθιους και, ναι, ακόμα και προδότες».

Ο Λίμας είναι ο άνθρωπος που θα πρέπει να κάνει τη βρόμικη δουλειά, να παραλείψει την αλήθεια από περηφάνια, από απείθεια ή από επαγγελματική διαστροφή, να ζήσει την προσωπικότητα που θα υποδυθεί, να ταυτιστεί με αυτά που έχει επινοήσει, πέρα από κάθε παγίδα που έχουν να του στήσουν οι αντίπαλοι. Και όλα αυτά χωρίς να έχει να συγκρίνει τις μεθόδους με τις μεθόδους και τα ιδανικά με τα ιδανικά, διότι αυτά είναι πλέον ίδια και από τις δύο πλευρές των κατασκόπων, είναι το σκληρό νόμισμα με το οποίο πληρώνουν ο ένας τον άλλον.

Η αίσθηση του κρύου είναι διάχυτη στο βιβλίο. Ατμόσφαιρα κλειστοφοβική, παρότι ο αναγνώστης νιώθει πως βρίσκεται έξω, εκτεθειμένος στο κρύο, στην προδοσία, στα μυστικά που ανατρέπονται, στα γιατί των αόρατων πολέμων. Ταυτόχρονα, το βιβλίο είναι μια σπουδή στην ανθρωπιά, εκείνη που λείπει εδώ, αλλά είναι πανταχού παρούσα στον αέρα, σε εκείνο που αποζητάμε, όπως και ο ίδιος ο ήρωας όταν ανακαλύπτει ότι αυτό που απουσιάζει από τη ζωή του είναι τελικά το νοιάξιμο για μικρά πράγματα, η καθημερινή φυσιολογική ζωή· η απλότητα που σε κάνει να τρίβεις λίγο ψωμί σε μια χαρτοσακούλα, να κατεβαίνεις στην ακρογιαλιά και να ταΐζεις τους γλάρους, αυτό που θα τον έφερνε πίσω στην αγαπημένη του Λιζ.

Εξαιρετικός ο τρόπος που χειρίστηκε την ιστορία του ο μεγάλος Λε Καρέ σε αυτό το διαχρονικό μυθιστόρημα. Μένει μονάχα να ανακαλύψουμε στο τέλος ποιος ήταν εκείνος που κατάφερε να γυρίσει από το κρύο, για το οποίο μάλλον μιλά παραβολικά, μια και το κρύο δεν αφορά μονάχα στο πραγματικό, αλλά για το κρύο που δημιουργείται σε μια ανθρώπινη ψυχή έπειτα από ραδιουργίες, συνωμοσία και προδοσία.

Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο
John le Carré
μετάφραση: Μαρίνα Κουλουμούνδρα
Bell
σ. 320
ISBN: 978-960-620-908-6
Τιμή: 16,60€