Άνδρη Χριστοφίδου-Αντωνιάδου: «Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε τρεις διαστάσεις»

Η Άνδρη Χριστοφίδου-Αντωνιάδου αρχίζει το βιβλίο της –μνήμη, μνημόσυνο, βιογραφία, έπαινο, εγκώμιο, πολιτισμική σύνοψη– για τον μεγάλο Ισπανό ποιητή, που η φήμη του απλώθηκε παντού στον κόσμο, που επηρέασε και εξακολουθεί να επηρεάζει γενιές και γενιές, που η Ελλάδα τον αγκάλιασε σαν δικό της ποιητή, που ο Νίκος Γκάτσος

τον βάφτισε Έλληνα, στα νάματα του ελληνικού δεκαπεντασύλλαβου, γι’ αυτόν τον Ισπανό, τον δικό μας Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε τρεις διαστάσεις, αρχίζει το βιβλίο της με ένα τρυφερό ποίημα, ποίημα για τον άνθρωπο που οραματίστηκε τον λαό του λουσμένο στη λαϊκή παράδοση της Ισπανίας. Που έγραψε και τραγούδησε και σκηνοθέτησε, που σαν καρφί μπήκε στο μάτι των φασιστών και έχασε τη ζωή του στα 38 του χρόνια. Γι’ αυτό το ποίημα είναι η συμπερίληψη όλων εκείνων που έγιναν τότε και μετά, εκεί στο Καμίνο ντε λα Φουέντε, που η Ιστορία και η εξέλιξη από χαντάκι και δρομάκι το μετέτρεψε σε αστικό πολυτελές παραθεριστικό κέντρο.

Το ποίημα ως προάγγελος αποδεικνύει ότι η συγγραφέας έχει μεγάλη αγάπη και θαυμασμό για τον ποιητή και με αυτά τα συναισθηματικά κίνητρα, χωρίς να λείπουν και τα επιστημονικά ανάλογα, ξεκίνησε την έρευνά της με επίσκεψη στον τόπο του εγκλήματος. Αν, όπως λένε μερικά ενοχλημένα μέλη της οικογένειάς του, θέλησαν να εξαλείψουν τα ίχνη του για να αποπλυθούν από το «άγος» της ομοφυλοφιλίας του, η εξέλιξη και ο πανδαμάτωρ χρόνος δάμασε τελικώς τα ίχνη, η εξέλιξη συνεπικούρησε, αλλά η φήμη του, που δεν έχει ύλη φθαρτή, δεν μπλοκαρίστηκε πουθενά και σαν τον Γουαδαλκιβίρ των άστρων έλαμψε παντού.

Γεννήθηκε, από πατέρα πλούσιο κτηματία και μητέρα δασκάλα, στη Γρανάδα. Η καλλιτεχνική του φύση αντλούσε έμπνευση από τις μυρωδιές και από τους θρύλους της Ανδαλουσίας.

Η συγγραφέας δεν μπορεί να αποφύγει να διαπλέξει στην αφήγησή της τη δική της ζωή με το προσκύνημά της στην Ισπανία του Λόρκα, το 1987. Συνομιλεί με έναν γέροντα, φωτογραφίζει το μνημείο του ποιητή, επισκέπτεται το σπίτι του όπου τώρα ζει μία εξαδέλφη του. «Η περιοχή είναι γεμάτη τσιγγάνους», της λέει ο γέρος, «κλείδωσε το αυτοκίνητο· κλέβουν...». Οι τσιγγάνοι για τους οποίους ο Λόρκα έγραψε μπαλάντες, Romancero gitano, στα 1928. Το σπίτι διατηρείται όπως ήταν, τα έπιπλα τα έχει φιλοτεχνήσει η πατίνα του χρόνου. Η πορτοκαλιά στην αυλή ανασαίνει πλάι στην προτομή του. Μια πινακίδα στην πρόσοψη ειδοποιεί: Εδώ γεννήθηκε ο ποιητής Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 5 Ιουνίου 1898. Το σχολείο, δίπλα, έχει το όνομά του.

Τον Ιούνιο του 2022 η συγγραφέας επισκέπτεται και πάλι τον Λόρκα. Στο Κέντρο Μελετών και στο Ίδρυμα Λόρκα έχει καταθέσει την έρευνά της. Τα γραπτά του φυλάσσονται εκεί σε ειδικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Το Ίδρυμα διευθύνει η ανιψιά του, Λάουρα Γκαρθία Λόρκα.

Και η αφήγηση κάνει ένα ακόμα φλας μπακ, για να μας παρουσιάσει τον Λόρκα νεαρό που έχει μάθει καλά κιθάρα και πιάνο, γράφει τα πρώτα του ποιήματα, δημοσιεύει άρθρα, εκδίδει βιβλίο. Η Γρανάδα του είναι γεμάτη ήλιο, χρώματα, αρώματα, σπίτια με κήπο που θυμίζουν περιγραφή παραδείσου στο Κοράνι, ίδιον με αυτόν στην Αλάμπρα. Εδώ έρχεται να κατοικήσει ο Μανουέλ ντε Φάγια, ένας από τους μεγαλύτερους μουσουργούς στον κόσμο, σε ένα τέτοιο σπίτι και εδώ τον συνάντησε ο Λόρκα μαζί με τον ζωγράφο φίλο του, Όρτιζ. Και άρχισε μια μεγάλη φιλία και συνεργασία. Το Κάντε Χόντο, «βαθύ εσωτερικό τραγούδι», με αραβικές, τσιγγάνικες και ινδικές επιρροές είναι ένα δείγμα αυτής της συνεργασίας. Στη Μαδρίτη γνωρίζει τον Νταλί. Στην Αμερική κάνει άλλες γνωριμίες, εξελίσσεται, απλώνεται σε πολλές δραστηριότητες. Είναι πια διάσημος, αλλά και εχθρός της εξουσίας. Από τις 9 μέχρι τις 16 Αυγούστου του 1936 που δολοφονήθηκε, κάτω από μια ελιά ή, όπως λέει ο Νίκος Εγγονόπουλος, σε ένα χαντάκι στο Καμίνο ντε λα Φουέντε, κρυβόταν στο σπίτι ενός φίλου. Το χρονικό της εκτέλεσης αποδίδεται συγκλονιστικά από τη συγγραφέα.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου η Άνδρη Χριστοφίδου-Αντωνιάδου θα μας παρουσιάσει ιστορικά στοιχεία, την εισβολή των Βερβερίνων, την κατάκτηση από τους Άραβες και ένα μείγμα από Ισπανούς αυτόχθονες Βησιγότθους και Άραβες, που δημιουργεί ένα λογοτεχνικό μωσαϊκό. Οι πληροφορίες είναι καταιγιστικές. Η λογοτεχνία γεννιέται τον 12ο αιώνα. Οι μπαλάντες ή ρομάνθες ταξιδεύουν σε όλη την Ευρώπη. Αναφέρω αδρομερώς τα ονόματα των έργων, όπως το έπος του Ελ Σιντ, αγνώστου δημιουργού (αλλά και την ομότιτλη τραγωδία του Κορνέιγ) και ονόματα όπως Θερβάντες, Λόπε ντε Βέγκα, Λουίς Γκόνγκορα, Φρανσίσκο ντε Κεβέδο… το βιβλίο προσφέρει εν περιλήψει όλη την ιστορία της ισπανικής λογοτεχνίας, που ποτίζει το δέντρο του Λόρκα.

{jb_quote} Μια πολύ ουσιαστική συμβολή στη βιβλιογραφία του Λόρκα. {/jb_quote}

Παράλληλα με τη λογοτεχνία, ο Λόρκα έχει ενδιαφέροντα και δραστηριότητα στη μουσική. Η «επανάληψη των στίχων» στα ποιήματά του έχει τη ρίζα της στην ελληνική τραγωδία. Σχόλιο σημαντικό: ο Λόρκα είναι μοιρολάτρης με τη φιλοσοφική έννοια, όπως ο Κικέρωνας, ο Νίτσε, ο Λαπλάς. Οι στίχοι είναι δάκρυα του πνεύματός μου και σάρκα της καρδιάς μου, λέει ο ίδιος. Του αρέσουν οι τσιγγάνοι, το φλαμένκο, η φύση, ο μύθος. Η συγγραφέας μπαίνει στη διαδικασία της ανάλυσης στίχων, στους συμβολισμούς των χρωμάτων και των πραγμάτων, οπότε προκύπτει το άλλο επίπεδο της ποίησης του Λόρκα, που κρύβεται πίσω από λέξεις καθημερινές.

Διαφοροποίηση επισημαίνει η συγγραφέας στα ποιήματα της Αμερικής, όπου ο τρόπος της ζωής είναι απάνθρωπος και οι άνθρωποι λειτουργούν σαν μηχανές. Ο «Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας» είναι ένα συγκλονιστικό ποίημα, όπου η επανάληψη της φράσης «πέντε η ώρα που βραδιάζει» (τριάντα φορές μέσα στο ποίημα) είναι η ώρα που αρχίζουν οι ταυρομαχίες (και φυσικά στον νου μας έρχεται η φωνή του Μάνου Κατράκη, που το απαγγέλλει, και η μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου, που το επενδύει δραματικά συγκλονιστικά), αλλά και γιατί στις πέντε το πρωί, 18 Ιουλίου 1936, άρχισε ο Εμφύλιος πόλεμος και το μακελειό. Και φυσικά όλο το ποίημα είναι μια αλληγορία του φριχτού εμφυλίου.

Στα επόμενα κεφάλαια θα βρούμε μια πολύ περιεκτική περιήγηση στον Λόρκα και στο ισπανικό θέατρο, από τις ρίζες του οποίου η συγγραφέας θα ανασύρει ονόματα συγγραφέων, τίτλους έργων και, εν ολίγοις, θα επισημάνει ιδέες που συνδέουν τον ποιητή με τον Όμηρο.

Το βιβλίο είναι μια πολύ ουσιαστική συμβολή στη βιβλιογραφία του Λόρκα. Πολύ ταιριαστό το τριπλό πορτρέτο στο εξώφυλλο με την καλλιτεχνική υπογραφή του ποιητή. Άξια η Άνδρη Χριστοφίδου-Αντωνιάδου.

Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε τρεις διαστάσεις
Άνδρη Χριστοφίδου-Αντωνιάδου
Κέδρος
σ. 240
ISBN: 978-960-04-5350-8
Τιμή: 14,40€