«Ο “Υπέροχος Γκάτσμπι” ήταν… τζίφος;» του Πέτρου Γκάτζια

Προσπάθησα να γράψω για τον Τζέι Γκάτσμπι λες και ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Τον φαντάστηκα να κοιτάζει με βλέμμα θολό τη θάλασσα, όπως στη σκηνή από την ταινία με τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ. Να σκέφτεται όλα αυτά τα αρνητικά που έλεγαν παλαιότερα για κείνον, την ιστορία του και τον άνθρωπο που την είχε γράψει. Κατάλαβα σύντομα όμως ότι δεν θα μπορούσα να τους ξεχωρίσω. Η μοίρα του ενός βάραινε τον άλλον.

Προσπάθησα να φανταστώ τον συγγραφέα να διαβάζει τις σκληρές κριτικές με μια πικρία, λίγο προτού κλείσει τα τριάντα του χρόνια, στο Λονγκ Άιλαντ. Το βιβλίο δεν θεωρήθηκε ποτέ όσο ζούσε εκείνος

σπουδαία εμπορική επιτυχία και στον πρώτο χρόνο της έκδοσής του πούλησε μετά βίας 20.000 αντίτυπα – λίγα για τα αμερικανικά δεδομένα.

«Το γιατί θα πρέπει να αποκαλούμε τον Φιτζέραλντ συγγραφέα ή γιατί θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε λες και είναι, κανείς δεν μου έχει δώσει μια πειστική εξήγηση», έγραφε ο αρθρογράφος της Brooklyn Daily Eagle, πριν από περίπου 100 χρόνια, με αφορμή την κυκλοφορία τότε του Υπέροχου Γκάτσμπι. Η New York Evening World σχολίαζε βιτριολικά: «Είμαστε πεπεισμένοι, αφότου διαβάσαμε τον Υπέροχο Γκάτσμπι, ότι ο κ. Φιτζέραλντ δεν είναι ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της εποχής μας».

Το παράδοξο είναι πως άλλα βιβλία του είχαν ήδη διαμορφώσει το κοινό τους, όχι όμως εκείνο. Ο εκδότης είχε ορίσει τιμή πώλησης στα δύο δολάρια το αντίτυπο, δηλαδή σε σημερινά χρήματα, κάνοντας τη μετατροπή, περίπου τριάντα ευρώ – είπαμε, άλλα τα αμερικανικά δεδομένα και τα δεδομένα της εποχής.

Ο ίδιος ο Φιτζέραλντ εισέπραξε 3.993 δολάρια ως προκαταβολή, 1.981,25 από τις πωλήσεις, αλλά και 16.666 δολάρια από τα δικαιώματα της πρώτης ταινίας που γυρίστηκε στο Χόλιγουντ, του βωβού κινηματογράφου, και την οποία η Ζέλντα μίσησε, για κάποιο λόγο, και τη χαρακτήρισε απαίσια. Όταν ο συγγραφέας πέθανε από ανακοπή το 1940, το βιβλίο είχε σχεδόν ξεχαστεί. Στις αποθήκες του εκδοτικού οίκου βρέθηκαν 3.000 αντίτυπα από τη δεύτερη έκδοση. Στον λογαριασμό του Φιτζέραλντ υπήρχαν κάτι παραπάνω από 13 δολάρια.

Ο Υπέροχος Γκάτσμπι αναγεννήθηκε ουσιαστικά το 1945. Περισσότερα από 150.000 αντίτυπα στάλθηκαν στους στρατιώτες που μάχονταν στα χαρακώματα, στις πεδιάδες, στις θάλασσες και στους ουρανούς, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θεωρήθηκε, δηλαδή, βιβλίο κατάλληλο για ένστολους και βετεράνους, οι οποίοι το ρούφηξαν.

Πέρασε καιρός, πολύς καιρός για να καταλάβουν κοινό και κριτικοί ότι είναι ένα διαφορετικό ανάγνωσμα, από έναν διαφορετικό συγγραφέα.

Προσπάθησα να φανταστώ τον Τζέι Γκάτσμπι να παίρνει έτσι την ικανοποίησή του –καθυστερημένα– με κείνο το αφοπλιστικό χαμόγελο του Ρέντφορντ και έπειτα να χάνεται στα πράσινα νερά της πισίνας το μοιραίο απομεσήμερο που δέχτηκε τη σφαίρα, για άλλον, πισώπλατα…